Mối lo cho tiến trình hòa bình Trung Đông

Mỹ đảo ngược lập trường

Ông Pompeo nói rằng những tuyên bố của Mỹ về khu định cư ở Bờ Tây, do Israel chiếm đóng hồi năm 1967, là không nhất quán, khi cựu Tổng thống đảng Dân chủ Jimmy Carter thì cho rằng các khu định cư không phù hợp với luật pháp quốc tế, còn cựu Tổng thống đảng Cộng hòa Ronald Reagan lại nói rằng ông không coi những khu định cư này là bất hợp pháp. Phát biểu trước giới báo chí tại Bộ Ngoại giao Mỹ, ông Pompeo nói: "Việc xây dựng các khu định cư cho người dân Israel thực chất không phải là không tuân thủ luật lệ quốc tế", một tuyên bố đảo ngược quan điểm pháp lý chính thức của Mỹ dưới thời Tổng thống Carter năm 1978.

Tuy nhiên, ông Pompeo nói rằng động thái này không đồng nghĩa với việc định đoạt vị thế của khu Bờ Tây, nơi mà người Palestine hy vọng sẽ trở thành một phần của một nhà nước Palestine - vốn là một phần trong giải pháp rộng lớn hơn về xung đột Palestine-Israel. Vị bộ trưởng này cũng khẳng định quyết định của Mỹ không nhằm "thúc ép một kết quả cụ thể nào cũng như không nhằm gây ra bất kỳ rào cản pháp lý nào đối với một giải pháp được thương lượng". Mặc dù Pompeo nói rằng chính quyền Mỹ đi theo quan điểm của Reagan cho rằng các khu định cư thực chất là hợp pháp, song ông cũng né tránh trả lời câu hỏi liệu ông có chung quan điểm với Reagan hay không.

Một khu định cư Do Thái Israel đang xây dựng tại khu Bờ Tây. Ảnh tư liệu

Chiến thắng cho Thủ tướng Israel

Tuyên bố của người đứng đầu ngành ngoại giao Mỹ là một "chiến lợi phẩm" đối với Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu, người đang phải vật lộn nhằm duy trì quyền lực sau 2 cuộc bầu cử vừa qua song chưa đem lại kết quả cuối cùng. Ca ngợi tuyên bố này, ông Netanyahu cho rằng đây là sự "sửa sai lịch sử". Thời điểm công bố quan điểm này cho thấy Nhà Trắng tin rằng điều này có thể giúp ông Netanyahu chống đỡ được thách thức trước đối thủ trong nước là Benny Gantz khi chỉ còn 2 ngày nữa là thời hạn chót để đối thủ này phải thành lập được một chính phủ sau bầu cử.

Ông Yousef Munayyer, GĐ điều hành Chiến dịch Mỹ cho quyền lợi của Palestine, coi tuyên bố của Pompeo là "một món quà nữa cho ông Netanyahu và bật đèn xanh để ban lãnh đạo Israel đẩy mạnh hoạt động xây dựng khu định cư và tiến tới hành động sáp nhập chính thức".

Đòn giáng vào người Palestine

Người dân Palestine, các nhóm hoạt động nhân quyền và các chính trị gia đều chỉ trích chính quyền Trump sau khi tuyên bố Mỹ không còn coi các khu định cư Israel ở khu Bờ Tây bị chiếm đóng là "không tuân thủ" luật quốc tế. Aljazeera dẫn lời ông Hanan Ashrawi, nhà đàm phán kỳ cựu của Palestine và là thành viên của Ban lãnh đạo Tổ chức Giải phóng Palestine nói rằng động thái của Mỹ là một cú giáng tiếp theo vào "luật lệ, công lý và hòa bình quốc tế".

Trong khi đó, nhà đàm phán của Palestine Saeb Erekat lên án tuyên bố này, cho rằng Washington đang đe dọa "thay thế luật lệ quốc tế bằng luật rừng". Palestine cho rằng Mỹ đã coi thường luật lệ quốc tế vốn coi việc di chuyển bất kỳ người dân của nước nào đến vùng đất bị chiếm đóng là hành động bất hợp pháp theo Công ước Geneva lần thứ 4 năm 1949 và các nghị quyết của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc. Người phát ngôn của Tổng thống Palestine tuyên bố: "Mỹ không có đủ tư cách cũng như thẩm quyền để phủ nhận các nghị quyết hợp pháp quốc tế cũng như không có quyền trao cho khu định cư Israel bất kỳ tính hợp pháp nào".

Động thái vô cớ

Giới phân tích chỉ trích động thái này, cho rằng nó sẽ khiến nỗ lực hóa giải cuộc xung đột 70 năm qua rơi vào tình thế khó khăn hơn. Hagit Ofran thuộc tổ chức phản đối khu định cư của Israel có tên là Peace Now bình luận: "Ông ta (Pompeo) có thể tuyên bố đêm là ngày, song điều đó sẽ không làm thay đổi sự thật là các khu định cư Israel là bất hợp pháp theo luật lệ quốc tế và cũng là rào cản to lớn đối với hòa bình và ổn định ở khu vực".

Tuyên bố mới nhất này đánh dấu một minh chứng lớn thứ ba cho thấy Chính quyền Trump ủng hộ Israel và đi ngược lại quan điểm của Palestine và các nước Arab. Trước đó, năm 2017, Trump thừa nhận Jerusalem là thủ đô của Israel và năm 2018, Mỹ chính thức khai trương một đại sứ quán tại Jerusalem. Trước đó, chính sách của Mỹ nói rằng vị thế của Jerusalem sẽ phải do các bên trong cuộc xung đột quyết định.

Động thái của Trump có thể nhằm giúp Netanyahu trong bối cảnh ông này đang nỗ lực duy trì quyền lực. Sau 2 cuộc bầu cử chưa có kết quả cuối cùng trong năm 2019 này, ông Netanyahu và đối thủ Gantz đều phải vật lộn để thành lập một liên minh cầm quyền. Ông Martin Indyk, từng là nhà đàm phán hòa bình của Mỹ, đã bình luận trên mạng xã hội Twitter về quyết định nói trên là một "động thái hoàn toàn vô cớ”. Ông tỏ thái độ nghi ngờ: "Tại sao lại đốp vào mặt Palestine một lần nữa? Tại sao lại kích động phong trào định cư/sáp nhập vào thời điểm Gantz đang nỗ lực thành lập một chính phủ mới?".

Bà Huwaida Arraf, luật sư người Mỹ gốc Palestine cho rằng tuyên bố của Pompeo không gây ngạc nhiên. Trong khi đó, Liên minh châu Âu cho biết khối này vẫn coi hoạt động xây dựng khu định cư của Israel ở lãnh thổ Palestine bị chiếm đóng là bất hợp pháp theo luật lệ quốc tế đồng thời chỉ trích động thái của Washington làm xói mòn những triển vọng đạt được một nền hòa bình lâu dài và bền vững.

Hồng Phúc