Mong chờ một bảo tàng tư liệu Hán – Nôm

Bà Hoàng Thị Kim Oanh, Giám đốc Thư viện TP. Huế cho biết, kế hoạch này cho phép mở rộng quy mô, tạo điều kiện để xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu toàn diện, khoa học và đồng bộ hơn về kho tư liệu Hán - Nôm trên địa bàn.

Hơn 10 năm qua, Thư viện TP. Huế đã tập trung triển khai công việc này ở các làng, dòng họ và tư gia - nơi còn lưu giữ nhiều tài liệu quý nhằm góp phần bảo tồn, lưu giữ và phát huy giá trị nguồn di sản tư liệu Hán - Nôm của vùng đất Cố đô. Công việc này không chỉ nhận được sự quan tâm, chỉ đạo của các cấp chính quyền cùng với sự phối hợp, đồng hành của các cơ quan, địa phương, các nhà nghiên cứu và đặc biệt còn nhận được sự hưởng ứng, đóng góp tích cực của người dân.

Riêng trong những năm gần đây, công việc này được đánh giá thành công rõ nét khi ứng dụng công nghệ số vào công tác bảo tồn di sản tư liệu, tạo tiền đề để kết nối và chia sẻ nguồn tư liệu rộng rãi hơn đến cộng đồng.

Dù đã sưu tầm, số hóa được khối lượng lớn nhưng theo tìm hiểu chúng tôi vẫn còn rất nhiều tư liệu đã và đang bị xuống cấp, hư hỏng hoặc thất lạc do ảnh hưởng của thời tiết, thiên tai, cũng như do điều kiện bảo quản còn hạn chế và cách lưu giữ chưa đúng phương pháp của người dân.

Đến nay, thư viện đã số hóa gần 500.000 trang tư liệu, tương ứng với khoảng 6.000 đầu tài liệu được sưu tầm từ các làng, dòng họ, tư gia và người dân trên toàn địa bàn TP. Huế. Trong đó, nhiều tài liệu mang giá trị đặc biệt về lịch sử, văn hóa và di sản. Toàn bộ nguồn tư liệu thu thập được đều được phân loại, biên mục và lưu trữ cẩn thận, đồng thời cũng đã phát triển thành các ấn phẩm, sách chuyên đề nhằm phục vụ nhu cầu nghiên cứu của bạn đọc, các nhà khoa học và những người quan tâm đến di sản Hán - Nôm.

Mặc dù vẫn còn một số địa điểm chưa được khảo sát, nhưng đơn vị đã xây dựng kế hoạch cụ thể để tiếp tục triển khai trong thời gian tới, nhằm bổ sung, hoàn thiện và mở rộng quy mô sưu tầm, đảm bảo tính toàn diện của nguồn tư liệu.

Có thể nói, những kết quả đạt được trong thời gian qua đã nhận được sự đánh giá cao của các cơ quan quản lý, giới nghiên cứu và đông đảo bạn đọc. Đây không chỉ là thành quả của quá trình nỗ lực bền bỉ của đội ngũ cán bộ thư viện, mà còn là sự chung tay đóng góp của cộng đồng trong việc gìn giữ di sản của quê hương. Thành công này là nguồn động lực quan trọng, giúp thư viện tiếp tục nâng cao chất lượng và mở rộng quy mô công tác bảo tồn, phát huy giá trị kho tư liệu Hán - Nôm, một trong những nguồn di sản quý báu của vùng đất Cố đô Huế.

Hiện nay, nhiều tư liệu Hán - Nôm vẫn đang được lưu giữ rải rác trong các dòng họ, làng xã, tư gia và người dân, dẫn đến việc tiếp cận, thống kê và sưu tầm gặp nhiều khó khăn. Bên cạnh đó, một phần tài liệu đã bị xuống cấp, hư hỏng hoặc thất lạc do tác động của thời tiết, môi trường, cũng như do phương pháp bảo quản truyền thống chưa phù hợp, làm ảnh hưởng đến chất lượng và tính toàn vẹn của tư liệu.

Ngoài ra, công tác sưu tầm còn chịu tác động từ yếu tố con người. Một số chủ sở hữu tài liệu chưa thật sự nhận thức đầy đủ về giá trị lịch sử - văn hóa và ý nghĩa của việc số hóa tư liệu, nên vẫn còn tâm lý e dè, ngần ngại hợp tác trong việc cho phép tiếp cận, sao chụp hoặc khai thác.

Nhận thức rõ tính cấp thiết của việc bảo tồn nguồn tư liệu Hán - Nôm, đơn vị đã chủ động tham mưu Sở Văn hóa và Thể thao trình UBND thành phố phê duyệt kế hoạch thực hiện giai đoạn 2026 - 2030 và đã được đồng ý. Mục tiêu là kịp thời triển khai các hoạt động sưu tầm, số hóa, bảo quản, phục hồi và phát huy giá trị đối với những tư liệu đang có nguy cơ hư hại, xuống cấp hoặc thất lạc. Trong đó, ưu tiên khảo sát, đánh giá và triển khai tại các địa phương, dòng họ, tư gia chưa được tiếp cận trong giai đoạn trước, nhằm bảo đảm tính toàn diện và liên tục của công tác sưu tầm.

Song song với đó, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số và trang thiết bị chuyên dụng trong công tác quản lý, bảo quản và phát huy giá trị tư liệu; nâng cao chất lượng cơ sở dữ liệu số để phục vụ hiệu quả công tác nghiên cứu, tra cứu và xuất bản. Đặc biệt, đơn vị chú trọng công tác tuyên truyền, vận động cộng đồng, giúp người dân, các dòng họ và chủ sở hữu tư liệu hiểu rõ hơn về giá trị lịch sử, văn hóa và ý nghĩa bảo tồn của nguồn di sản này. Từ đó, chủ động hợp tác, chia sẻ và đồng thuận trong việc cho phép số hóa, khai thác và phát huy giá trị tư liệu.

Đơn vị cũng tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý, chuyên gia Hán - Nôm, đơn vị nghiên cứu và chính quyền địa phương để huy động nguồn lực xã hội hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho việc bảo tồn, xuất bản và lan tỏa giá trị nguồn tư liệu Hán - Nôm đến đông đảo công chúng, góp phần thiết thực vào công tác gìn giữ và phát huy di sản văn hóa Huế.

Sau khi hoàn thành công tác sưu tầm và số hóa, đơn vị đặc biệt chú trọng đến việc phát huy giá trị của nguồn tư liệu Hán - Nôm nhằm đưa di sản đến gần hơn với cộng đồng và phục vụ hiệu quả công tác nghiên cứu, học tập.

Trước hết, thư viện tiến hành biên mục, phân loại khoa học toàn bộ tư liệu đã sưu tầm; đồng thời chủ trì, phối hợp biên soạn, tuyển dịch và phát hành nhiều ấn phẩm, tuyển tập chuyên đề có giá trị. Thông qua các ấn phẩm không chỉ góp phần bảo tồn di sản tư liệu mà còn cung cấp nguồn tham khảo quý giá cho các nhà khoa học, nhà nghiên cứu và bạn đọc quan tâm.

Song song, thư viện tổ chức nhiều hoạt động trưng bày, triển lãm, giới thiệu, tọa đàm và hội thảo chuyên môn nhằm lan tỏa giá trị của tư liệu Hán - Nôm đến với công chúng. Đặc biệt, toàn bộ nguồn tư liệu đã được xử lý nghiệp vụ và biên mục trên phần mềm quản lý thư viện điện tử tích hợp Emiclib, cho phép bạn đọc tra cứu, tìm kiếm thông tin trực tuyến tại địa chỉ https://thuvien.hue.gov.vn

Những hoạt động này không chỉ góp phần quảng bá di sản tri thức Hán - Nôm, mà còn giúp nâng cao nhận thức xã hội về giá trị của di sản tư liệu cổ, khơi dậy ý thức gìn giữ và trân trọng các giá trị văn hóa truyền thống. Qua đó khẳng định vai trò của Thư viện TP. Huế trong công tác bảo tồn và phát huy di sản tư liệu văn hóa của vùng đất Cố đô.

Tôi cho rằng, việc hình thành “Bảo tàng tư liệu Hán - Nôm” là khả thi và cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Nếu được triển khai theo hình thức xã hội hóa, với mô hình bảo tàng ngoài công lập, đây sẽ là một hướng đi mới đầy tiềm năng, góp phần giới thiệu, trưng bày và lan tỏa giá trị đặc sắc của di sản Hán - Nôm Huế đến đông đảo công chúng trong và ngoài nước.

Về phía thư viện, chúng tôi sẵn sàng phối hợp, đồng hành và hỗ trợ các đơn vị có liên quan trong quá trình xây dựng và vận hành mô hình này. Mục tiêu là tạo nên một không gian văn hóa - học thuật chuyên biệt, nơi người dân, học giả và du khách có thể trải nghiệm, nghiên cứu, khám phá và tương tác trực tiếp với kho tư liệu Hán - Nôm phong phú, được số hóa và bảo tồn khoa học.

Sự ra đời của một “Bảo tàng tư liệu Hán - Nôm” không chỉ góp phần nâng cao nhận thức xã hội về giá trị của di sản tư liệu cổ, mà còn khẳng định vị thế của Huế - thành phố di sản, trung tâm văn hóa của Việt Nam, đồng thời mở ra cơ hội để di sản Hán - Nôm trở thành nguồn lực phục vụ phát triển văn hóa, giáo dục và du lịch bền vững trong tương lai.

Đây là một xu hướng tất yếu trong thời đại chuyển đổi số hiện nay. Việc đưa các tư liệu Hán - Nôm lên môi trường số không chỉ mở rộng khả năng tiếp cận cho giới nghiên cứu và công chúng yêu thích văn hóa lịch sử, mà còn góp phần bảo tồn an toàn và phát huy bền vững giá trị của kho di sản tư liệu quý hiếm này.

Chúng tôi đang từng bước xây dựng cơ sở dữ liệu số chuyên biệt dành cho tư liệu Hán - Nôm, hướng tới việc tích hợp trên các nền tảng tra cứu trực tuyến, cổng thông tin thư viện điện tử và không gian dữ liệu mở. Tuy nhiên, quá trình này đòi hỏi phải đảm bảo chặt chẽ các yếu tố về bản quyền, tính xác thực và an toàn thông tin, nên việc công bố cần được thực hiện theo lộ trình phù hợp và tuân thủ chuẩn nghiệp vụ.

Cảm ơn bà về cuộc trò chuyện!