Monserrat Caballe: Huyền thoại Opera có cân nặng đồ sộ nhưng giọng hát đẹp như mơ

Montserrat Caballe (1933 – 2018) được biết đến là giọng nữ cao trữ tình (full lirico soprano) nổi tiếng người Tây Ban Nha, huyền thoại của nền Opera thế giới thế kỷ XX. Bà sở hữu chất giọng đẹp lộng lẫy, kỹ thuật điêu luyện đạt tới mức bậc thầy và thấm đượm cảm xúc, hiếm ai có được.

Sự nghiệp rực rỡ vươn lên từ nghèo khó

Montserrat Caballe sinh 1933 trong một gia đình lao động nghèo tại Barcelona, Tây Ban Nha. Không có may mắn đượ̣c sinh ra trong gia đình có truyền thống nghệ thuật, nhưng cha mẹ bà lại là những người rất yêu âm nhạc.

Họ luôn tạo điều kiện để Caballe phát triển năng khiếu thiên phú của mình. Bà được học nhạc và hát ngay từ khi mới 8 tuổi, từ nhỏ đã hát các ca khúc Opera theo các ca sĩ qua máy hát.

Năm 1947, dù chỉ mới 14 tuổi, Caballe đã được nhận vào nhạc viện Liceo – tại thành phố quê hương Barcelona, dù độ tuổi thấp nhất để theo học tại đây phải là 16.

Thời kì học tập tại Liceo, do cuộc sống thiếu thốn nên Caballe phải đi làm thêm nhiều công việc lao động chân tay khác để kiếm sống và trang trải học phí. Các thầy cô giáo đã giới thiệu Caballe với giảng viên nổi tiếng Conchita Badia.

Montserrat Caballe

Với sự luyện tập chăm chỉ và hướng dẫn tận tình của Conchita, Caballe đã nắm vững hầu hết những kĩ thuật phức tạp nhất của nghệ thuật thanh nhạc cổ điển. Tuy vậy bài học lớn nhất mà Conchita đã dạy Caballe là: "Hát với một tâm hồn chứ không phải là bằng cổ họng". Caballe đã ghi nhớ mãi điều đó trong suốt cuộc đời hoạt động nghệ thuật của mình.

Năm 1954, Caballe đã gây ấn tượng mạnh cho ban giám khảo cuộc thi hát tại nhà hát Liceo và dễ dàng giành được tấm huy chương vàng danh giá. Tới n ăm 1956, Caballe được mời đến làm việc với nhà hát Basel Opera với một loạt những vai trữ tình của Mozart.

Không dừng chân ở đó, Caballe chuyển đến những nhà hát danh tiếng hơn như Bremen Opera, Vienna State Opera, La Scala… và nhận được những lời phê bình đầy thiện chí.

Năm 1965, Caballe được chỉ định thay thế danh ca Marilyn Monroe cho vai Lucrezia Borgia tại Carnegie Hall. Buôi biểu diễn thực sự đã gây sốc đối với toàn bộ khán giả. Chưa bao giờ, mọi người đưọc chứng kiến một Lucrezia Borgia tuyệt vời và lạ lùng như vậy. Hàng loạt những bài báo ca ngợi buổi biểu diễn huyền thoại này, Montserrat Caballe chính thức được biết đến như một ngôi sao opera tầm cỡ thế giới. Những sân khấu opera danh tiếng nhất trải thảm đón chào Caballe. Những nhạc trưởng uy tín, nổi danh liên tục mời Caballe cộng tác với mình.

Giọng hát và kỹ thuật bậc thầy tạo thế chân kiềng Bel Canto cho Opera thế kỷ XX

Giọng hát của Caballe có âm sắc đặc biệt dễ nhận biết, nhưng không quá khác lạ tới mức kì dị như Maria Callas, Birgit Nilsson hay nhiều giọng nữ cao danh tiếng khác. Khán giả chỉ cần nghe một lần là đủ nhận ra giọng Caballe, nhưng vẫn cảm thấy dễ chịu, thư thái chứ không bị ấn tượng chói lóa, khía sâu vào tai như các ca sĩ khác.

Giọng hát ấy được các chuyên gia mô tả là chất giọng đẹp thuần Ý (dù Caballe là người Tây Ban Nha), với âm sắc ấm áp, đầy đặn, lúc thì lộng lẫy như ánh pha lê trong cung điện, lúc lại bình dân, gần gũi như hơi thở của một người hát rong. Nhờ đó, bà đạt tới đỉnh cao của nghệ thuật Bel Canto (nghệ thuật hát Đẹp của trường phái Opera Ý).

Maria Callas vốn là một ca sĩ khó tính, hiếm khi khen ai, nhưng khi Caballe tìm đến đàn chị để hỏi xem có nên hát các vở kịch tính của Wagner không, bà đã khuyên:

"Ồ em gái ơi, giọng em mà hát thứ nhạc đó chẳng khác nào đem pha lê hạng nhất bỏ vào chiếc hộp rồi xóc mạnh lên vậy". Qua câu nói này, đủ để hiểu giọng hát của Caballe đẹp tới cỡ nào.

Bẩm sinh Caballe sở hữu giọng full lirico soprano (nữ cao trữ tình đầy đặn) nên rất dày, uy lực, có thể phát huy âm lượng lớn, bão tố ở những đoạn cao trào, nhưng vẫn mềm mại, ngọt ngào và nhỏ nhẹ tựa làn gió heo may.

Caballe hát quãng trầm khá tối, quãng trung dày nhưng lên cao lại sáng rực rỡ như tung cả trăm cánh chim ra ngoài. Bà là ca sĩ hiếm hoi có kĩ thuật và nhạc cảm chuẩn mực nhất nền Opera Bel Canto.

Nhờ chăm chỉ tập luyện điền kinh, bơi lội nên Caballe có được thể lực tốt và buồng phổi lớn, giúp kiểm soát hơi thở đạt tới ngưỡng bậc thầy.

Theo nhiều tài liệu ghi nhận, bà đã từng giữ một chuỗi note dài 32 giây trong vở Don Carlos. Chính Domingo sau này đã từng thán phục khả năng điều khiển hơi thở tuyệt luân của Caballe: "Caballe đã từng giữ một hơi thở khi nhạc công chơi xong ba trang nhạc và thậm chí có thể giữ được lâu hơn thế!".

Tận khi đã cao tuổi, Caballe vẫn luyện tập hít thở hàng ngày với mỗi làn hơi không dưới 1 phút 45 giây.

Với khả năng điều khiển hơi thở thượng thừa, Caballe đã đạt đến đỉnh của nghệ thuật pianissimo (hát nhỏ). Bà có thể điều khiển âm lượng một cách vi diệu từ to sang nhỏ tới nhỏ li ti rồi to dần trong hàng chục giây. Hát to đã khó, hát nhỏ còn khó hơn gấp bội, vậy mà Caballe có thể thực hiện một cách dễ dàng, không đổi cao độ hay đứt quãng.

Danh ca Domingo kể rằng, ông đã từng choáng ngợp trước kĩ thuật pianissimo của Caballe trong lần diễn chung vở Don Carlos tại Arena di Verona năm 1969, khi bà tung ra những pianissimo nhỏ li ti nhưng vẫn bay khắp cả sân khấu: "Khoảng cách có thể từ 20 đến 30 mét - không gì có thể chuyển tải được cảm giác chia cách mạnh mẽ và hiệu quả hơn!".

Legato (kĩ năng hát liền tiếng) của Caballe cũng được xếp vào hàng bậc nhất, khi nó mềm mại, uyển chuyển và đẹp đến mê hồn như một dòng suối, không chút gợn.

Và hiển nhiên, khả năng cộng hưởng của Caballe đã lên tới mức huyền thoại. Dù giọng hát bẩm sinh không quá to, nhưng nhờ support tốt và tìm được ví trí âm thanh chuẩn mực nên Caballe đã đạt tới độ rền tối đa, tạo âm thần thánh như bom nổ.

Không ai có thể quên được khoảnh khắc Caballe tung cú head B5 rền khắp sân khấu ngoài trời Arena Di Verona dù không dùng mic, nghe như tiếng gọi của thần linh.

Tính cách thánh thiện và tài năng rộng lớn

Trong khi các diva Opera khác thường có tính cách ngôi sao, hơi chảnh, đồng bóng thì Montserrar Caballe lại hiền lành, nhẹ nhàng và luôn nhường nhịn người khác. Bà luôn vui tính, chan hòa với mọi người nên ai cũng quý mến.

Bởi vậy Caballe là diva Opera hiếm hoi có đời sống gia đình hạnh phúc. Đến một người khó chiều như Maria Callas cũng thân thiết với bà.

Caballe cũng nổi tiếng là người chịu khó rèn luyện, học hành. Bà tự thú nhận, khả năng cảm nhạc của bà là do khổ luyện mà có, chứ không phải bẩm sinh như nhiều người.

Caballe còn rất khiêm tốn và luôn biết học hỏi mọi thứ xung quanh mình, chứ không có thái độ phân biệt hay tự cao.

"Hồi còn sinh viên, tôi đã phải tích từng đồng một chỉ để mua vé tới xem Maria Callas biểu diễn và học hỏi được rất nhiều trong những lần ngồi ghế khán giả như vậy. Tới tận bây giờ, dù không còn đi hát, tôi vẫn tập luyện mỗi ngày và tiếp thu nhiều hơn".

Nhờ đó, Caballe đã từng bước vươn tới kịch mục rộng lớn không kém gì Maria Callas. Dù chỉ là một giọng trữ tình, nhưng nhờ kĩ thuật vô biên cùng sự khôn ngoan trong xử lí, bà đã hát được cả những vai dành cho giọng màu sắc, spinto và thậm chí là kịch tính mà không hề bị mất giọng.

Cùng với Callas (kịch tính), Sutherland (màu sắc), Caballe (trữ tình) đã tạo ra trụ thứ ba trong thế kiềng ba chân để xây dựng nên đế chế Bel Canto vững mạnh tới tận ngày nay.

Montserrat Caballe được biết đến rộng rãi với chùm ca khúc song ca cùng huyền thoại nhạc Rock Freddie Mecury. Bà là đại danh ca cuối cùng của nền Opera thế kỉ XX.

Long Phạm