Một bộ sách giáo khoa thống nhất: Cần thiết nhưng phải khoa học và không thể vội vàng

Không thể “cắt dán”, cần đầu tư nghiêm túc

Theo tinh thần Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, việc tạo ra một bộ sách giáo khoa (SGK) chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước được xác định là nhiệm vụ then chốt.

Đây không chỉ là vấn đề kỹ thuật biên soạn, mà còn là yêu cầu chính sách gắn với định hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông.

Không thể có bộ SGK tốt nếu giáo viên không đủ năng lực truyền tải. Tác giả SGK cần đồng hành cùng nhà trường, dự giờ, hỗ trợ giáo viên và học sinh. Ảnh: PV

PGS.TS Bùi Mạnh Hùng, Điều phối viên chính Ban Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông 2018, Tổng Chủ biên SGK Ngữ văn, cho rằng quá trình biên soạn bộ SGK thống nhất đòi hỏi sự chuẩn bị công phu, không thể làm vội vàng. Ông nhấn mạnh: “Không thể ‘cắt dán’ từ các bộ sách hiện có vì vừa vi phạm sở hữu trí tuệ, vừa phá vỡ tính nhất quán. Bộ sách mới cần được nâng cấp, sáng tạo; AI chỉ hỗ trợ một phần, cốt lõi vẫn là trí tuệ và tâm huyết của đội ngũ tác giả”.

Ông dẫn chứng, riêng SGK Ngữ văn cho 12 lớp phải đáp ứng tới 2.485 tiết học, kèm quy trình phức tạp từ viết bản thảo, thử nghiệm, phản biện đến thẩm định quốc gia. Vì vậy, cần có thái độ nghiêm túc, tránh tâm lý làm cho kịp tiến độ hành chính mà coi nhẹ chất lượng học liệu. Trước khi bắt tay biên soạn, cũng cần rà soát, điều chỉnh chương trình GDPT 2018 dựa trên thực tiễn dạy học và ý kiến của giáo viên, chuyên gia.

Nhiều giáo viên cho rằng, khi biên soạn bộ sách giáo khoa mới, cần cân nhắc việc tách các môn tích hợp ở cấp trung học cơ sở trở lại như trước đây: môn Khoa học tự nhiên nên được chia thành ba môn Vật lý, Hóa học, Sinh học; môn Lịch sử - Địa lý nên tách thành hai môn Lịch sử và Địa lý; môn Nghệ thuật cũng nên được phân tách thành Âm nhạc và Mỹ thuật.

Lý do là bởi thực tế hiện nay, các môn tích hợp này mới chỉ là sự “gom nhóm” cơ học các môn học riêng lẻ vào cùng một cuốn sách, chứ chưa phải tích hợp đúng nghĩa. Khi triển khai, giáo viên vẫn phải dạy theo từng phân môn, trong khi nhiều trường lại thiếu giáo viên có năng lực đảm nhận toàn bộ nội dung của một môn tích hợp, dẫn đến khó bảo đảm chất lượng giảng dạy.

Cùng quan điểm, PGS.TS Trần Xuân Nhĩ – nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) – nhấn mạnh rằng, việc tích hợp chỉ nên thực hiện khi đội ngũ giáo viên đủ năng lực đáp ứng yêu cầu. Bởi tích hợp không có nghĩa là đơn thuần ghép các môn học lại với nhau.

TSKH Phạm Đỗ Nhật Tiến, chuyên gia giáo dục, nhận định việc triển khai một bộ SGK thống nhất toàn quốc theo Nghị quyết 71 là bước đột phá nhằm bảo đảm nguyên tắc công bằng xã hội trong tiếp cận học liệu. Theo ông, SGK là loại hàng hóa đặc biệt nên Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm mọi học sinh được tiếp cận miễn phí hoặc với giá phù hợp. Một bộ SGK thống nhất sẽ góp phần ổn định thị trường, khắc phục lợi ích nhóm, đồng thời tạo “chuẩn tham chiếu” để các bộ sách khác cạnh tranh về chất lượng.

Tuy vậy, ông cũng cảnh báo nếu chỉ dành một năm để biên soạn mới hoàn toàn thì khó có thể tạo ra bộ sách chất lượng vượt trội. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để có một bộ SGK đạt chuẩn, cần ít nhất 3 năm chuẩn bị với đầy đủ các khâu thử nghiệm, phản biện và thẩm định. Thành công phụ thuộc vào quyết tâm chính trị, sự đồng thuận xã hội, năng lực quản lý thị trường và hạ tầng xuất bản.

Bộ sách là công cụ, người thầy giữ vai trò quyết định

Ở góc nhìn rộng hơn, PGS.TS Trần Thành Nam cho rằng, một bộ SGK chung sẽ giảm gánh nặng lựa chọn cho phụ huynh, giáo viên, đặc biệt tại các địa phương còn khó khăn. Việc thống nhất SGK cũng giúp bảo đảm sự đồng bộ trong kiểm tra, đánh giá, khắc phục tình trạng học sinh cùng cấp học nhưng học khác sách, gây bất lợi khi chuyển trường hoặc ôn tập. Tuy nhiên, ông lưu ý SGK cần được thiết kế theo hướng mở, để giáo viên có thể linh hoạt, sáng tạo trong phương pháp giảng dạy, thay vì bị bó buộc cứng nhắc.

Ông Lê Ngọc Điệp, nguyên Trưởng phòng Giáo dục Tiểu học (Sở GD&ĐT Thành phố Hồ Chí Minh), nhấn mạnh bộ SGK thống nhất phải hiện đại, chuyên nghiệp và mang bản sắc Việt Nam, tuyệt đối tránh tình trạng “bình mới rượu cũ”. Theo ông, Bộ GD&ĐT cần “săn chất xám” trong và ngoài nước, thành lập đội ngũ chuyên trách, tránh tư duy nể nang, phe nhóm. SGK phải gắn liền với cơ sở vật chất, phương pháp giảng dạy và năng lực đội ngũ. “Không thể có bộ SGK tốt nếu giáo viên không đủ năng lực truyền tải. Tác giả SGK cũng cần đồng hành cùng nhà trường, dự giờ, hỗ trợ giáo viên và phát triển văn hóa đọc cho học sinh”, ông nói.

Trước ý kiến băn khoăn, việc thống nhất SGK sẽ làm mất đi tính sáng tạo của giáo viên, GS Lê Anh Vinh, Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, cho rằng cần nhìn nhận bình tĩnh. Theo ông, chất lượng giáo dục không phụ thuộc vào số lượng bộ sách, mà ở năng lực sư phạm và sự chủ động của người thầy trong việc biến nội dung sách thành những trải nghiệm học tập sống động, gắn với đời sống học sinh.

Ông cũng nhấn mạnh, Nghị quyết 88/2014/QH13 cho phép nhiều tổ chức, cá nhân biên soạn SGK, đồng thời Bộ GD&ĐT cũng chủ động biên soạn một bộ để triển khai thuận lợi, đặc biệt ở vùng khó khăn. Nếu có bộ sách tốt hơn, hoàn toàn có thể đưa vào sử dụng; còn việc duy trì nhiều bộ “tốt như nhau” chỉ làm phân tán nguồn lực. Một bộ sách tốt chỉ là công cụ, hiệu quả dạy học vẫn phụ thuộc vào tay nghề và sự sáng tạo của người thầy.

Có thể thấy, việc xây dựng một bộ SGK thống nhất toàn quốc là chủ trương đúng đắn, mang tính đột phá để khắc phục những bất cập, bảo đảm công bằng xã hội và đồng bộ trong giáo dục. Tuy nhiên, nếu biên soạn thiếu công phu, nguy cơ “độc quyền tư tưởng” hay tái diễn tình trạng “bình mới rượu cũ” là hoàn toàn có thể xảy ra.

Do đó, bộ SGK thống nhất cần được xây dựng với tinh thần hiện đại, linh hoạt, có tính mở, tạo không gian sáng tạo cho giáo viên. Quan trọng hơn, “linh hồn” của đổi mới giáo dục vẫn nằm ở chất lượng người thầy cùng hệ thống hỗ trợ dạy – học, từ cơ sở vật chất, học liệu số đến bồi dưỡng giáo viên. Một bộ SGK thống nhất có thể là bước khởi đầu cần thiết, nhưng chắc chắn không phải “cây đũa thần” giải quyết mọi bất cập.

Thu Hằng/VOV.VN