Một chủ trương nhân văn và thực tế
Mới đây Bộ Chính trị có Thông báo kết luận về chủ trương đầu tư xây dựng trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học và trung học cơ sở tại 248 xã biên giới đất liền, trong đó ngay trong năm 2025 thí điểm đầu tư xây mới hoặc cải tạo 100 trường học.
Cho đến bây giờ, tôi vẫn còn cảm thấy mình mắc nợ thầy Sử, hiệu trưởng một trường ở xã biên giới thuộc huyện Ia Grai cũ, tỉnh Gia Lai, là trường Cù Chính Lan, xã Ia Chía, khi sau một lần cô học trò tôi là giáo viên ở đấy ngỏ ý xin tôi sách cho thư viện trường. Tôi đã đi xin sách khắp nơi, từ Hà Nội, Sài Gòn, vài ba nơi nữa, và mua nữa, tập hợp lại, lái xe chở sách lên trường vào một ngày đẹp trời, thì ông ngập ngừng: nếu có thể anh xin giúp cho trường một ít máy tính cũ. Các cháu học sinh học vi tính nhưng không có máy tính để học. Thực ra thì trường có mấy cái nhưng nó cũ tới mức mà em khởi động từ sáng tới giờ (đã gần trưa), màn hình vẫn... quay tròn. Tôi về có ngỏ lời với mấy cơ quan và cá nhân tôi quen, xin máy tính cũ, rồi vận động một số chuyên gia sửa chữa, định mang xuống. Nhưng rồi "dự án" không thành vì máy ít quá, mà toàn loại... không thể sửa được. Và thầy Sử sau đấy cũng nghỉ hưu.
Lục lại những gì tôi ghi lại từ ngày ấy, 12/10/2021 thì nó như thế này: "Đi quanh trường 1 vòng thì thấy... muốn khóc. Cứ thế này rồi thì sao? Nghe nói trường sắp được xây một khu đa năng, giáo viên bảo: thôi khỏi cần khu ấy, cho chúng em thêm lớp, thêm bàn ghế. Giờ chi đoàn trường đi xin bàn ghế cũ về kỳ cạch sửa lại cho các em học. Còn không thì cho các cháu học tiếng Anh...
Lâu lắm mới lội lại những con đường ba zan đất đỏ thứ thiệt. Nên tất cả các phòng học, phòng làm việc của trường đều phải... để dép giày ở ngoài hè, thậm chí dưới sân, dù trước đấy tôi rất ghét cái thói người Việt phải bỏ giày dép ở ngoài nhà. Nhưng tới đây mới thấy mình là kẻ lạc hậu. Không thế, đất đỏ nó ngập tới... cửa sổ. Có dãy nhà lưu trú cho giáo viên nhưng đa phần chiều là về. Nếu về Pleiku là 100 cây số, về thị trấn là hơn 60 cây. Thì vẫn đi thôi, có gì đâu. Trưa tất nhiên là ở lại. Xã này biên giới nhưng vừa được tụt từ vùng 3 xuống vùng 1. Dân nghèo, à rất nghèo, giáo viên thì vất vả, tới khẩu trang cũng phải mua trang bị cho học sinh. Các thứ nếu cần thì toàn giáo viên đóng tiền. Có rất nhiều khu vực thư viện ngoài thư viện chính của trường, như cầu thang thư viện, thư viện lớp, nhưng toàn... trống không, không có sách. Nếu muốn có thì giáo viên phải bỏ tiền mua. Chuyện thu của phụ huynh thì... quên nhanh đi.
Các thầy cô cố giữ lại... ăn trưa, ý văn học là để chứng kiến bữa trưa của họ. Nhưng tôi cương quyết: Nếu có quán, ra đấy, tôi mời. Còn giờ nấu thì... tha cho tôi nhé, tôi về, hôm nay đã vi phạm nguyên tắc rồi, là ăn sáng, uống cà phê bằng tiền của cô hiệu phó (cô hiệu phó nhà ở thị trấn, cách trường 60 cây, cô đón tôi ở đấy để đưa lên trường. Cô dẫn đi ăn sáng, cà phê, khi ra trả tiền thì cô đã trả mất). Chả lẽ cứ ở nhà không đi đâu, nhưng đi về thì lại... mất ngủ. Thương quá. Nên các thầy cô giáo ở thành phố, trước khi kêu ca, hãy nghĩ tới các đồng nghiệp đang dạy vùng sâu vùng xa, nhất là vùng giáp biên giới ạ"...
Và suốt mấy chục năm ở Pleiku, Gia Lai, tôi đã lang thang rất nhiều điểm trường ở các xã biên giới. Vừa rồi ra Hà Giang, tôi cũng sục vào nhiều điểm trường sát biên giới như thế, mới cảm, mới ngấm, mới hiểu, mới thấy những khó khăn vất vả của cả thầy và trò của các ngôi trường biên giới nó như thế nào?
Tới bây giờ, một vài số liệu của tỉnh Gia Lai (cũ) tôi đang có:
Trên địa bàn 7 xã biên giới có 7 trường mầm non, mẫu giáo; không có trường nội trú.
Các xã biên giới có 6 trường tiểu học,không có trường nội trú, bán trú.
Các xã biên giới có 4 trường Trung học cơ sở, 3 trường Tiểu học & Trung học cơ sở, và 1 trường Trung học phổ thông; không có trường nội trú, bán trú.
Hiện tại các trường không có nhà ở cho học sinh, có phòng ở cho giáo viên, cụ thể Trường THCS Lê Hồng Phong, xã Ia Chía (Huyện Ia Grai cũ) có 3 phòng; Trường THCS Chu Văn An, xã Ia O (Huyện Ia Grai cũ) có 5 phòng, Trường TH&THCS Lương Thế Vinh, xã Ia Pnôn (Huyện Đức Cơ cũ) có 4 phòng, Trường THCS Nguyễn Trãi, xã Ia Dom (Huyện Đức Cơ cũ) có 2 phòng, Trường THCS Phan Bội Châu, xã Ia Nan (Huyện Đức Cơ cũ) có 4 phòng, Trường THPT Nguyễn Trường Tộ, xã Ia Nan (Huyện Đức Cơ cũ) có 1 dãy 10 phòng, Trường TH&THCS Phù Đổng, xã Ia Púch (Huyện Chư Prông cũ) có 2 phòng ở điểm trường tiểu học, Trường TH&THCS Nguyễn Văn Trỗi, xã Ia Mơ (Huyện Chư Prông cũ) có 8 phòng.
Tình trạng các phòng ở của giáo viên chủ yếu là các phòng cũ, trưng dụng lại, một số phòng đã hỏng (Trường THCS Lê Hồng Phong, xã Ia Chía có 3 phòng cho giáo viên ở nhưng vừa mới bị tốc mái, ở xa trường; Trường THCS Nguyễn Trãi, xã Ia Dom có 2 phòng cho giáo viên ở nhưng không có giếng nước).
Tóm lại là, vẫn hết sức khó khăn.
Trường, lớp, thư viện và thầy hiệu trưởng trường Cù Chính Lan, xã biên giới Ia Chía (cũ) tỉnh Gia Lai năm 2021.
Thế nên, chả cứ tôi, mà giáo viên, phụ huynh, rồi học sinh, rồi toàn xã hội đã mừng đến như thế nào khi mới đây Bộ Chính trị có Thông báo kết luận về chủ trương đầu tư xây dựng trường phổ thông nội trú liên cấp tiểu học và trung học cơ sở tại 248 xã biên giới đất liền, trong đó ngay trong năm 2025 thí điểm đầu tư xây mới hoặc cải tạo 100 trường học. Và ngay trong đêm 27/7, thủ tướng phát lệnh: "Thần tốc, táo bạo xây dựng 100 trường học tại các xã biên giới".
Mấy chục năm ở Tây Nguyên, kinh nghiệm của tôi mỗi khi xuống làng là hãy chọn 2 nơi mà ngủ qua đêm, là trường học và nhà rông của làng. Có lần, cũng lâu lâu rồi, chúng tôi vào một trường nội trú ở biên giới của tỉnh Kon Tum cũ. Hè, cả trường chả thấy ai, vào giường của các cháu ngủ, rệp đốt gần chết.
Giờ, các trường nội trú ở biên giới được xây dựng với chủ trương "Các trường được đầu tư xây dựng phải bảo đảm tiêu chuẩn kỹ thuật, quy mô, diện tích trường, lớp; có đủ cơ sở vật chất phục vụ việc học tập, rèn luyện văn hóa, tinh thần, thể chất, điều kiện sinh hoạt và tuyệt đối an toàn". Chúng ta tin, một thời kỳ mới sẽ được mở ra từ chủ trương hết sức nhân văn và thực tế này.
