Một nước cờ mạo hiểm

Đây được cho là một nước cờ mạo hiểm. Giới quan sát cho rằng, động thái này không chỉ khép lại cánh cửa đàm phán mà có thể đẩy vấn đề hạt nhân của Iran trở thành tâm điểm căng thẳng mới.

Nếu các lệnh trừng phạt được áp đặt trở lại có thể hạn chế hơn nữa khả năng tiếp cận thị trường toàn cầu của Iran và gia tăng áp lực lên hoạt động nhập khẩu, lạm phát và việc làm của quốc gia này. Ảnh: Iran International

Theo thông báo gửi Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc ngày 28-8, E3 đã kích hoạt cơ chế "phục hồi", vốn được quy định trong thỏa thuận hạt nhân năm 2015 - Kế hoạch hành động chung toàn diện (JCPOA).

Trong tuyên bố chung, Bộ trưởng Ngoại giao Anh, Pháp, Đức nhấn mạnh: "Iran đã cố ý không tuân thủ JCPOA. Chương trình hạt nhân của nước này là mối đe dọa trực tiếp đối với hòa bình và an ninh quốc tế". Quyết định được đưa ra trước thời hạn tháng 10-2025 khi cơ chế "phục hồi" hết hiệu lực.

Giới chức châu Âu khẳng định, bước đi quyết liệt này nhằm cứu vãn ngoại giao hạt nhân với Cộng hòa Hồi giáo. Bộ trưởng Ngoại giao Pháp Jean - Noel Barrot đã thông báo cho Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc về việc Iran "không tuân thủ" JCPOA và họ đang kích hoạt cơ chế "phục hồi" để ngăn chặn hành động leo thang hạt nhân của Tehran.

Tuy nhiên, các nhà phân tích cho rằng, việc tái áp đặt lệnh trừng phạt của Liên hợp quốc đối với Iran sẽ gây ra những hậu quả tức thời.

Đầu tiên là Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc sẽ chính thức thông qua yêu cầu, do Israel thúc đẩy, buộc Iran phải ngừng mọi hoạt động làm giàu uranium.

Tiếp theo, lệnh cấm vận vũ khí của Liên hợp quốc đối với Iran sẽ được áp dụng trở lại, có khả năng hạn chế Tehran trước các cuộc tấn công trong tương lai của Israel hoặc Mỹ, với điều kiện Nga và Trung Quốc coi lệnh cấm vận này là hợp pháp và thực thi nó.

Thứ ba, nền kinh tế vốn đã mong manh của Iran sẽ còn xấu đi trong bối cảnh đồng nội tệ của nước này đã bị ảnh hưởng. Đối với người dân Iran, điều này đồng nghĩa với giá cả tăng cao, hàng nhập khẩu khan hiếm và cuộc sống ngày càng khó khăn hơn.

Và cuối cùng, thay vì thúc đẩy ngoại giao, biện pháp này lại có nguy cơ đẩy nhanh leo thang căng thẳng.

Nhóm E3 biện minh, việc "phục hồi" lệnh trừng phạt là đòn bẩy cần thiết để gây sức ép buộc Iran quay lại bàn đàm phán. Họ muốn Tehran nối lại đàm phán với Washington và cho phép Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA) tiếp cận các cơ sở hạt nhân, bao gồm cả việc công bố tình trạng kho dự trữ uranium làm giàu đến độ tinh khiết 60%.

Tuy nhiên, Tehran đã lên án động thái này là "vô căn cứ" và "bất hợp pháp", đồng thời cảnh báo sẽ đình chỉ hợp tác với IAEA. Do đó, thay vì bảo đảm bất kỳ nhượng bộ nào từ Iran, E3 có thể đã đẩy Iran ra xa hơn.

Quan ngại hơn, quyết định này có thể gây ra cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất trong quan hệ giữa Iran và phương Tây.

Những người theo đường lối cứng rắn trong chính quyền Iran có thể sử dụng việc tái áp đặt lệnh trừng phạt như một cái cớ để biện minh cho những bước tiến thiếu kiểm soát về hạt nhân. Không những thế, Iran có thể đáp trả bằng cách rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến Vũ khí hạt nhân (NPT).

Do đó, Iran sẽ dựa nhiều hơn vào các đối tác như Nga và Trung Quốc, tiếp tục đa dạng hóa hoạt động thương mại của mình, thoát khỏi các hệ thống thanh toán của phương Tây, khiến các lệnh trừng phạt trở nên giảm tác động đáng kể...

Nếu gây sức ép quá mạnh, châu Âu có thể phá vỡ những gì còn lại của thỏa thuận JCPOA, vốn đã mong manh. Việc tái khởi động các cuộc đàm phán mà không có bất kỳ phương án thỏa hiệp thực tế nào về vấn đề làm giàu uranium có nguy cơ thất bại nhanh chóng, có thể tạo tiền đề cho những leo thang nguy hiểm hơn.

Vì vậy, một khuôn khổ ngoại giao nghiêm túc sẽ giải quyết không chỉ vấn đề làm giàu uranium mà còn bảo đảm an ninh, nới lỏng trừng phạt và một cuộc đối thoại khu vực với sự tham gia của các nước láng giềng với Iran. Không vấn đề nào trong số này là dễ dàng nhưng chắc chắn sẽ tốt hơn một lộ trình dẫn đến các cuộc đối đầu mới đầy căng thẳng.

Thùy Dương (theo TRT Global, Iran International, Amwaj, Mehr)