Một quả sầu riêng lỗi có thể khiến doanh nghiệp mất hàng tỷ đồng

Tại Hội nghị cập nhật quy định SPS cho thị trường EU và Vương quốc Anh, do Văn phòng SPS Việt Nam (Bộ Nông nghiệp & Môi trường) phối hợp cùng Sở NN&MT tỉnh Lâm Đồng tổ chức, hàng trăm doanh nghiệp, HTX và chuyên gia đã được cảnh báo về làn sóng thay đổi tiêu chuẩn an toàn thực phẩm của châu Âu.

EU giảm 50% cảnh báo, nhưng “chỉ cần 3kg ớt vi phạm, Việt Nam vẫn bị soi

Theo TS. Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam, chỉ trong 9 tháng đầu năm 2025, số cảnh báo của EU đối với nông sản Việt Nam đã giảm 50% so với cùng kỳ năm 2024, cho thấy nỗ lực đáng kể của các cơ quan chức năng và doanh nghiệp trong việc kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, truy xuất nguồn gốc và an toàn thực phẩm.

Tuy nhiên, ông Nam nhấn mạnh: “Các cảnh báo tuy giảm nhưng mức độ giám sát của EU chưa hề nới lỏng. Chỉ cần một lô hàng nhỏ, như 3 kg ớt khô vượt ngưỡng dư lượng, EU vẫn lập tức cảnh báo. Đây là bài học đắt giá về sự chủ quan.”

Hiện chỉ còn 4 nhóm nông sản Việt Nam vẫn bị duy trì cơ chế kiểm soát biên giới gồm sầu riêng, đậu bắp, ớt chuông và thanh long, những mặt hàng có nguy cơ cao về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

Dù vậy, Ủy ban châu Âu vẫn thường xuyên cập nhật danh mục các hoạt chất bị cấm, điều chỉnh giới hạn dư lượng tối đa (MRL) và siết quy định về truy xuất nguồn gốc, bao bì, nhãn mác, chống phá rừng, đòi hỏi doanh nghiệp phải theo dõi sát, đặc biệt là những mặt hàng xuất khẩu có khối lượng lớn như trái cây, rau gia vị và hạt điều.

Chỉ cần một quả sầu riêng vi phạm tiêu chuẩn vệ sinh, doanh nghiệp có thể mất hợp đồng trị giá hàng tỷ đồng.

Tại hội nghị, chuyên gia của Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) nhận định, ngành sầu riêng, mặt hàng mới nổi trong xuất khẩu sang châu Âu, là ví dụ điển hình về cơ hội đi cùng rủi ro.

“Chỉ cần một quả sầu riêng vi phạm tiêu chuẩn vệ sinh, doanh nghiệp có thể mất hợp đồng trị giá hàng tỷ đồng. Châu Âu xem SPS là hàng rào kỹ thuật bắt buộc, không có ngoại lệ,” chuyên gia UNIDO cảnh báo.

Theo UNIDO, EU và Anh đang tăng cường yêu cầu truy xuất điện tử toàn chuỗi, từ vùng trồng, đóng gói, kho lạnh đến vận chuyển. Việc tuân thủ quy trình “một chiều” trong chế biến, tách biệt khu vực sạch và bẩn, sử dụng phương tiện bảo hộ, kiểm soát dư lượng kháng sinh và thuốc bảo vệ thực vật là điều kiện tiên quyết để duy trì niềm tin thị trường.

Không chỉ truy xuất thông tin bằng mã QR, mà toàn bộ hồ sơ phải sẵn sàng được kiểm tra đột xuất. “Châu Âu kiểm tra tận nhà máy. Chỉ cần thấy công nhân không bảo hộ đúng quy định khi xử lý thuốc, họ có thể cấm nhập ngay,” chuyên gia này nhấn mạnh thêm.

Theo ông Nguyễn Hoàng Phúc, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng, hiện tỉnh có 960 mã số vùng trồng, 33 mã cơ sở đóng gói và hơn 150.000 ha sản xuất nông nghiệp đạt chuẩn an toàn, trong đó 23.500 ha đạt VietGAP, 122.000 ha cà phê đạt chứng nhận 4C.

Lâm Đồng đang hướng tới mục tiêu chuẩn hóa toàn bộ vùng sản xuất gắn với truy xuất điện tử, đặc biệt đối với các sản phẩm chủ lực như cà phê, rau, hoa và sầu riêng.

“Việc nắm vững và tuân thủ quy định SPS là yếu tố then chốt giúp nông sản Việt Nam duy trì uy tín và khả năng cạnh tranh. Đây không chỉ là câu chuyện của doanh nghiệp, mà của toàn chuỗi sản xuất, chế biến, xuất khẩu,” ông Phúc khẳng định.

Rào cản kỹ thuật và yêu cầu đồng bộ giữa các tiêu chuẩn

Các chuyên gia tại hội nghị thống nhất rằng Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn nhờ EVFTA và UKVFTA, nhưng cũng đối diện rào cản kỹ thuật cao chưa từng có.

TS. Đào Văn Cường (Văn phòng SPS Việt Nam) cho biết, nhiều doanh nghiệp còn gặp khó khi các quy định SPS của EU và Anh thường xuyên thay đổi, đòi hỏi cập nhật liên tục. Các quy định mới về kiểm soát sinh vật gây hại, kiểm tra lô hàng và giới hạn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật khiến doanh nghiệp phải đầu tư lớn cho phòng kiểm nghiệm, thiết bị phân tích và quy trình chuẩn hóa.

Ông Cường chỉ rõ, EU đặc biệt siết kiểm soát các loài dịch hại trên trái cây nhiệt đới và các hoạt chất thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời yêu cầu truy xuất điện tử toàn bộ quy trình sản xuất, đóng gói và vận chuyển.

Ông cho biết thêm, Việt Nam hiện chỉ có 5 loại trái cây không cần giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật khi xuất sang EU gồm dứa, chuối, dừa, sầu riêng và chà là. Nhưng dù được miễn chứng nhận, doanh nghiệp vẫn phải có truy xuất điện tử đầy đủ để tránh bị trả về.

Một rào cản khác là sự không thống nhất giữa các tiêu chuẩn SPS, CBAM (Cơ chế điều chỉnh carbon biên giới) và EUDR (Quy định chống phá rừng) của châu Âu. Các doanh nghiệp phải đồng thời chứng minh sản phẩm không phát thải cao, không vi phạm quy định môi trường và có truy xuất minh bạch, điều này đặc biệt khó với nông sản có chuỗi cung ứng dài như cà phê, hồ tiêu hay điều nhân.

Nhiều đại biểu kiến nghị Văn phòng SPS Việt Nam tiếp tục đóng vai trò “đầu mối hướng dẫn” giúp doanh nghiệp cập nhật kịp thời quy định SPS, đặc biệt trong giai đoạn EU chuyển đổi hệ thống cảnh báo điện tử RASFF và mở rộng danh mục kiểm soát hàng nông sản từ châu Á.

Các chuyên gia đề xuất Bộ NN&MT hỗ trợ nâng cấp hệ thống phòng kiểm nghiệm đạt chuẩn quốc tế ISO 17025; Tăng cường đào tạo cho doanh nghiệp về khai báo SPS điện tử; Phát triển nền tảng Cổng thông tin SPS quốc gia, cung cấp dữ liệu cập nhật về biện pháp kiểm dịch, mã HS, MRL, và quy trình đăng ký xuất khẩu sang từng quốc gia.

Kết luận hội nghị, TS. Ngô Xuân Nam nhấn mạnh rằng việc giảm 50% số cảnh báo của EU là kết quả đáng khích lệ, nhưng mục tiêu không chỉ là giảm cảnh báo, mà lớn hơn là “không còn cảnh báo nào nữa”.

“Nếu không chuẩn hóa toàn chuỗi, từ sản xuất, sơ chế đến vận chuyển, chúng ta sẽ mãi bị động. SPS không còn là rào cản, mà là chuẩn mực để nông sản Việt Nam tiến vào chuỗi cung ứng toàn cầu.”

Ông cho biết Văn phòng SPS Việt Nam sẽ tiếp tục tổng hợp ý kiến doanh nghiệp, báo cáo Bộ NN&MT để kiến nghị chính sách hỗ trợ doanh nghiệp và hợp tác xã trong việc chuẩn hóa vùng trồng, áp dụng công nghệ số và đào tạo nhân lực tuân thủ SPS, hướng tới xuất khẩu bền vững sang các thị trường cao cấp.

Phụng Tiên