Mua bán vàng 'chợ đen' có vi phạm pháp luật?

Thị trường vàng nhiều biến động, nhiều người muốn mua vàng "chợ đen" chấp nhận giá cao hơn vì không phải xếp hàng. Vậy hành lang pháp lý quy định ra sao?

Nghị định 24/2012/NĐ-CP sửa đổi bổ sung bởi Nghị định 232/2025/NĐ-CP quy định tại Khoản 6 Điều 4 như sau:

Hoạt động sản xuất vàng miếng; kinh doanh mua, bán vàng miếng; sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ là hoạt động kinh doanh có điều kiện và phải được Ngân hàng Nhà nước cấp Giấy phép sản xuất vàng miếng, Giấy phép kinh doanh mua, bán vàng miếng, Giấy chứng nhận đủ điều kiện sản xuất vàng trang sức, mỹ nghệ.

Theo quy định, chỉ doanh nghiệp và ngân hàng được Ngân hàng Nhà nước cấp phép mới được kinh doanh vàng miếng SJC. Ảnh: Tấn Thạnh

Hoạt động mua, bán vàng nguyên liệu của doanh nghiệp, ngân hàng thương mại sản xuất vàng miếng được thự chiện theo quy định tại Nghị định này". Khoản 7 Điều 4 quy định: "Hoạt động kinh doanh mua, bán vàng trang sức, mỹ nghệ là hoạt động kinh doanh có điều kiện không cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh.

Khoản 9 Điều 4 quy định các hoạt động kinh doanh vàng khác "là hoạt động kinh doanh thuộc danh mục hàng hóa, dịch vụ hạn chế kinh doanh. Tổ chức, cá nhân chỉ được thực hiện các hoạt động kinh doanh vàng khác sau khi được Thủ tướng Chính phủ cho phép và được Ngân hàng Nhà nước cấp giấy phép.

Theo đó, đối với hoạt động kinh doanh, mua bán vàng miếng; trang sức, mỹ nghệ đều là kinh doanh có điều kiện. Trong đó, đối với hoạt động kinh doanh mua bán vàng miếng phải được thực hiện tại các tổ chức tín dụng và doanh nghiệp được Ngân hàng Nhà nước cấp giấy phép (Điều 10).

Doanh nghiệp hoạt động kinh doanh mua, bán vàng trang sức, mỹ nghệ tuy không cần được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh nhưng phải đáp ứng điều kiện (như có đăng ký thành lập doanh nghiệp, ngành nghề, có địa điểm, cơ sở vật chất…) theo quy định thì mới có thể kinh doanh (Điều 8).

Bên cạnh đó, tại Điều 19 của Nghị định này cũng quy định về những Hành vi vi phạm trong hoạt động kinh doanh vàng, bao gồm:

Hoạt động kinh doanh mua, bán vàng miếng; xuất khẩu, nhập khẩu vàng nguyên liệu không có giấy phép do Ngân hàng Nhà nước cấp; sử dụng vàng làm phương tiện thanh toán; hoạt động kinh doanh vàng khác khi chưa được Thủ tướng Chính phủ cho phép và Ngân hàng Nhà nước cấp giấy phép".

Từ những quy định trên có thể thấy hoạt động kinh doanh vàng là hoạt động thuộc quản lý của Nhà nước và cần được Nhà nước cho phép. Vì vậy, hoạt động kinh doanh, mua bán vàng tại "chợ đen" là một hành vi vi phạm pháp luật khi các tổ chức kinh doanh vàng tại chợ đen không đáp ứng được các điều kiện theo quy định, không được Nhà nước cấp phép.

Vậy hoạt động mua bán vàng giữa các cá nhân có được xem là vi phạm pháp luật?

Theo quy định về đối tượng áp dụng của Nghị định này, Nghị định này chỉ điều chỉnh đối với "cá nhân có hoạt động kinh doanh vàng", nên nếu mua vàng lẻ từ cá nhân, ví dụ mua lại từ người thân do người đó không còn nhu cầu thì không bị coi là hành vi vi phạm.

Tuy nhiên, nếu người thực hiện hành vi mua, bán vàng lợi dụng sự cho phép này để mua bán thường xuyên, liên tục, kéo dài và thu lợi thì hành vi mua bán này có thể được xem là kinh doanh vàng không phép và bị xử lý theo quy định của pháp luật. Tùy vào tình trạng và mức độ vi phạm có thể bị xử lý hành chính cho đến truy cứu trách nhiệm hình sự.

Tổ chức, cá nhân có hành vi vi phạm trong hoạt động kinh doanh vàng miếng có thể bị xử phạt hành chính từ 300 đến 400 triệu đồng đối với cá nhân và gấp đôi đối với tổ chức.

Ngoài ra, còn có thể bị áp dụng các biện pháp phạt bổ sung như: Tịch thu vàng; tước quyền sử dụng giấy phép kinh doanh mua, bán vàng miếng có thời hạn theo quy định tại Điều 24 Nghị định 88/2019/NĐ-CP ngày 14-11-2019.

Nếu hành vi vi phạm đáp ứng đủ cấu thành tội phạm theo quy định của Bộ Luật Hình sự 2015 thì tùy theo hành vi có thể bị truy cứu những tội sau: Tội "Buôn lậu" theo Điều 188 (nếu có hành vi buôn bán xuyên biên giới; hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại); tội "Rửa tiền"...

Luật sư Mai Thanh Bình (Công ty Luật TNHH Mai Thanh Bình)