Mùa đông của châu Âu sẽ ra sao nếu khí đốt Nga không còn chảy qua Ukraine?

Trong khi các cuộc đàm phán đang diễn ra sôi nổi trước mùa sưởi ấm, thỏa thuận giữa Moscow và Kyiv về việc chuyển khí đốt của Nga sang châu Âu khó có thể được gia hạn trước khi hết hạn vào tháng 12. Điều đó sẽ ngăn chặn dòng chảy nhiên liệu của quốc gia này tới khối, tấn công thị trường vào thời điểm quan trọng.

Margarita Balmaceda, Giáo sư quan hệ quốc tế tại Đại học Seton Hall, chuyên gia về chính sách năng lượng của các quốc gia hậu Xô Viết, cho biết: "Việc kết thúc quá cảnh khí đốt qua Ukraine thực sự đại diện cho sự kết thúc của một kỷ nguyên đang âm ỉ".

Một phần của đường ống Urengoy-Pomary-Uzhgorod, ở Ukraine. Nhiếp ảnh gia: Vincent Mundy/Bloomberg.

Đối với thị trường năng lượng căng thẳng của châu lục, động thái này sẽ làm tình hình trở nên rối ren hơn. Trong khi đó, Nga sẽ mất một trong hai tuyến đường ống vận chuyển khí đốt còn lại đến châu Âu.

Nhưng Ukraine có thể là bên bị đe dọa nhiều nhất. Theo đó, họ có thể mất nguồn tiền để duy trì cơ sở hạ tầng năng lượng và vị thế chiến lược lâu đời của mình là kênh dẫn năng lượng giá cả phải chăng cho các đồng minh phương Tây.

Trong hơn năm thập kỷ, dòng khí đốt là một đặc điểm chính liên kết Nga, Ukraine và châu Âu. Kể từ khi Liên Xô sụp đổ, căng thẳng về quá cảnh đã trở thành một phần trong quan hệ giữa Nga và Ukraine. Các tranh chấp đã dẫn đến việc cắt giảm nguồn cung vào năm 2006 và 2009, khiến một số khách hàng châu Âu bị cắt điện trong nhiều ngày khi nhiệt độ đóng băng.

Thỏa thuận quá cảnh hiện tại giữa công ty năng lượng nhà nước Naftogaz JSC (Ukraine) và Gazprom PJSC (Nga) đã được thống nhất vào cuối năm 2019, khi bản đồ năng lượng của châu Âu trông hoàn toàn khác. Dòng khí đốt qua tuyến đường này hiện chiếm chưa đến 5% nguồn cung của châu lục, nhưng vẫn đủ để tác động đến an ninh năng lượng.

Tàu chở dầu LNG Christophe de Margerie do Nga sở hữu ở Sabetta, trên Bán đảo Yamal của Nga. Nhiếp ảnh gia: Maxim Zmeyev/AFP/Getty Images.

Thực tế cay đắng đối với Ukraine hiện nay là không ai cần gia hạn hiệp ước vận chuyển khí đốt nhiều như Kyiv. Về mặt tài chính, theo ước tính của Mykhailo Svyshcho, nhà phân tích của ExPro Consulting có trụ sở tại Kyiv, nước này có nguy cơ mất tới 800 triệu đôla/năm phí vận chuyển. Con số này chỉ bằng khoảng một phần ba so với trước đây.

Mặc dù đây chỉ là khoản thay đổi nhỏ so với hàng tỷ đô la mà Nga đã mất từ khách hàng châu Âu kể từ năm 2022, nhưng có thể cần nhiều hơn một sự hồi sinh của hiệp ước để đưa dòng chảy trở lại sau khi Điện Kremlin tìm cách biến các liên kết năng lượng thành vũ khí.

Hầu hết khách hàng đã tìm được giải pháp thay thế. Sau khi phụ thuộc vào khí đốt của Nga cho hơn một nửa nhu cầu của mình trước xung đột ở Ukraine, Đức đã tăng cường cung cấp khí đốt qua đường ống từ Na Uy và tăng cường các cơ sở để nhập khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng từ khắp nơi trên thế giới. Hiện tại, Đức đã độc lập với việc nhập khẩu thông qua đường ống của Ukraine.

Tuy nhiên, cánh cửa vẫn chưa hoàn toàn đóng lại. Với ngành sản xuất của Đức đang chịu áp lực, một số đảng đối lập và lãnh đạo doanh nghiệp kêu gọi quay trở lại với việc cung cấp khí đốt qua đường ống giá rẻ hơn từ Nga. Tuyến đường qua Ukraine sẽ khả thi nhất sau khi đường ống Nord Stream tới Đức bị phá hoại vào tháng 9/2022.

Áo và Slovakia, những nước tiếp nhận chính nhiên liệu vẫn chảy qua Ukraine, cho biết họ đã sẵn sàng chuyển từ các đường ống liên kết với Nga. Nhà cung cấp khí đốt lớn nhất của Slovakia là SPP cho biết họ đang ở trong tình thế thoải mái trước mùa đông. Áo đang làm việc với giả định rằng khí đốt qua Ukraine sẽ dừng lại vào tháng 1 và chính phủ ở Vienna hy vọng điều đó sẽ cho phép họ phá vỡ hợp đồng với Gazprom.

Quá trình xây dựng đường ống vận chuyển khí đốt ở Cộng hòa Séc, năm 1983. Nhiếp ảnh gia: Jiri Vlach/CTK/AP Images.

Tuy nhiên, Moscow vẫn có các tuyến đường khác để bán khí đốt, bao gồm các đường ống qua Thổ Nhĩ Kỳ, mở rộng liên kết với Trung Quốc và hàng hóa LNG. Tuy vậy, sau khi thỏa thuận với Ukraine không thành, Nga có thể thiệt hại 6,5 tỷ đô la hàng năm theo giá hiện tại, theo tính toán của Bloomberg.

Đó là động lực mạnh mẽ để Điện Kremlin gia hạn thỏa thuận. Tổng thống Vladimir Putin đã để ngỏ vào tuần trước, nói rằng ông sẵn sàng tiếp tục vận chuyển khí đốt qua Ukraine sau năm 2024.

Mặc dù rất muốn duy trì thỏa thuận, Ukraine đang cố gắng tuân thủ các ranh giới đỏ. Tổng thống Volodymyr Zelenskiy đã tuyên thệ sẽ loại trừ "các phân tử Nga" khỏi mạng lưới trung chuyển của đất nước để cắt đứt dòng tiền chảy vào Điện Kremlin.

Thay vào đó, Kyiv đang tìm kiếm các nhà cung cấp khác để giúp họ tận dụng các tài sản, nhưng việc thiếu khí đốt của Nga trong hệ thống có thể khiến mạng lưới này trở thành mục tiêu quân sự nhiều hơn nữa so với trước đây.

Ukraine đã tổ chức các cuộc đàm phán trung chuyển với Azerbaijan, quốc gia hiện đang cung cấp khí đốt cho tám quốc gia ở châu Âu. Tuần trước, Tổng thống của quốc gia Biển Caspi Ilham Aliyev cho biết các cuộc thảo luận đang được tiến hành về việc cung cấp nhiên liệu cho ít nhất ba thị trường nữa ở châu Âu.

Thực tế là sản lượng khí đốt của Azerbaijan không đủ để thay thế hoàn toàn trong ngắn hạn và bất kỳ thỏa thuận thay thế nào cũng có thể bao gồm khí đốt được chuyển hướng từ Nga, theo Anne-Sophie Corbeau, nhà nghiên cứu tại Trung tâm Chính sách Năng lượng Toàn cầu tại Đại học Columbia.

Các thỏa thuận với Kazakhstan và các nhà cung cấp khác ở Trung Á cũng có thể là một lựa chọn, nhưng thời gian để đưa ra kế hoạch trước khi thỏa thuận hết hạn là rất gấp.

Với nguồn cung và cầu năng lượng vẫn cân bằng chặt chẽ, việc mất tuyến đường qua Ukraine gần như chắc chắn có nguy cơ gây ra sự biến động trên thị trường châu Âu. Sự gián đoạn ở Na Uy hoặc các vấn đề vận chuyển LNG có thể kết hợp với một đợt lạnh giá khiến giá tăng vọt.

Frank van Doorn, Giám đốc giao dịch tại Vattenfall Energy Trading GmbH cho biết: "Vẫn có thể xảy ra tình trạng thiếu hụt trong mùa sưởi ấm này. Thực tế là chúng tôi vẫn chưa được thử thách vì hai mùa đông vừa qua thời tiết ôn hòa".

Lê Na (Theo Bloomberg)