Mùa ong tìm mật

- Pá ơi, pá trông kìa, hoa lê nhà mình đẹp quá! Thằng Tập thốt lên vui mừng nhìn vườn hoa lê trắng muốt.

- Ừ, năm nay vườn lê nhà mình đơm đầy hoa, mong sẽ đậu nhiều quả! Giọng pá phấn chấn.

Chợt thằng Tập chạy đến bên một gốc cây lê giữa vườn lê rộng, nó thụp xuống bên cạnh thùng ong, được pá khoét một lỗ không to lắm, nhìn những chú ong mật chui ra, chui vào, có cả chú ong bám ngay cạnh lỗ nhỏ, Tập reo lên:

- Pá ơi, thùng này có ong pá ạ!

- Ừ… vậy là lũ ong đã về! Pá mỉm cười.

- Con cứ ở trong vườn chơi, pá đi kiểm tra những thùng ong khác đã nhé!

- Con đi cùng pá cơ! Thằng Tập vội lẽo đẽo chạy theo pá nó.

- Pá làm tổ ong bằng gỗ gì thơm thế? Thằng Tập hỏi.

- Là gỗ thông con ạ! Pá đáp.

- Chỉ có gỗ thông mới làm được tổ ong à pá? Tập hỏi tiếp.

- Cũng có gỗ khác như gỗ gạo, gỗ keo, gỗ xoan, nhưng gỗ thông bền và thơm, lại không bị cong, vênh khi gặp nắng, mưa, gỗ thông mau khô, không ẩm như gỗ keo, mà tổ ong bị ẩm ướt lâu, sẽ làm cho ấu trùng ong bị thối.

- Con hiểu rồi, nhưng sao người ta lại bảo trong tổ có ong chúa? Có phải là ong chỉ huy không pá? Thằng Tập vẫn vô tư hỏi pá.

- Ồ không phải ong chúa là chỉ huy đâu, thực ra ong chúa chính là ong mẹ. Ong là loài côn trùng có tổ chức xã hội rất cao bên cạnh kiến và mối. Ong có tập tính sống theo bày đàn, mỗi đàn đều có ong chúa, ong thợ, ong non, chúng có sự phân công công việc rõ ràng. Ong có nhiều loài rất đa dạng, có một số loài được con người nuôi để khai thác sản phẩm như mật ong, sáp ong, sữa ong chúa… Ong chúa có tuổi thọ khoảng 5 năm và có nhiệm vụ lấp đầy tổ với trứng. Đảm nhận công việc bận rộn nhất trong những tháng hè - đây là lúc tổ ong cần đến sức mạnh tối đa, số trứng ong chúa đẻ mỗi ngày có thể lên tới 2.500 quả. Ong chúa có thể kiểm soát giới tính của trứng ong. Nếu ong chúa sử dụng ấu trùng được tích trữ để thụ tinh thì ấu trùng nở ra sẽ là cái. Nếu trứng không được thụ tinh, ấu trùng nở ra là đực. Nói cách khác, ong cái được thừa hưởng gen từ mẹ và bố, trong khi ong đực chỉ thừa hưởng gen từ mẹ. Một đàn ong cơ bản gồm ba loại: ong chúa, ong thợ và ong đực. Trong đó, ong mật đực còn được biết đến với tên gọi là ong hưởng thụ, nhiệm vụ của chúng chỉ đơn giản là giao phối với ong chúa. Công việc này nghe có vẻ thích thú và êm ái, tuy nhiên các chú ong hưởng thụ này, sẽ là các chú ong đầu tiên phải rời đi nếu trong tổ thiếu thức ăn. Thực ra, công việc của các chú ong hưởng thụ, không hề sung sướng như tên gọi chút nào. Sau khi giao phối với ong chúa, ong đực sẽ chết. Sau đó, ong chúa xé bụng chú ong đực và kết liễu cuộc sống của ong đực tại đây. Đây được coi là phương pháp đảm bảo sự thành công, của quá trình thụ tinh, và ngăn chặn các đợt giao phối khác. Các chú ong đực lúc này sẽ phải lựa chọn, hoặc là sống mà không giao phối với ong chúa, hoặc là hứng chịu cái chết rùng rợn.

Minh họa: Hoàng Chinh

- Con nghe mà thương ong đực quá pá ạ! Thằng Tập lắc đầu nhăn nhó.

- Ừ, đó chính là kỷ luật của loài ong con ạ! Pá vừa chỉnh sửa lại thùng ong cho khỏi nghiêng vừa nói.

- Nhưng con ong chúa đó không bao giờ chết à pá? Thằng Tập vẫn gặng hỏi pá nó.

- Không phải thế con ạ, trên đời này không có loài vật nào tồn tại vĩnh cửu, duy chỉ có loài rắn, khi rắn già thì lột da và tiếp tục sống, còn với loài ong thì tuổi thọ của chúng, tùy thuộc rất nhiều vào môi trường sống của ong. Bên cạnh đó cũng tùy vào từng chức năng riêng, mà ong sẽ có tuổi thọ khác nhau:

Với ong chúa sẽ sống lâu nhất trong đàn ong, tuổi thọ của chúng đạt khoảng 1 - 3 năm. Còn ong đực có tuổi thọ ngắn nhất, thông thường chúng sẽ chết sau khi giao phối. Tuổi thọ ngắn nhất của ong đực khoảng 14 ngày và dài nhất khoảng 43 ngày. Còn ong thợ thì do phải lao động, nên tuổi thọ của chúng, nếu điều kiện môi trường tốt, sẽ tồn tại khoảng 6 tháng.

- Mỗi tổ ong có khi đến một nghìn con ấy pá nhỉ? Thằng Tập chăm chú nhìn những chú ong thợ cần mẫn, hai chân dính bọc phấn hoa màu vàng nhạt, hối hả chui ra, chui vào tổ qua cái lỗ bé tẹo hỏi pá.

- Ong thường tập hợp thành đàn để phát triển, một đàn ong có khoảng từ 25.000 đến 50.000 con, chứ không phải một nghìn con đâu con trai ạ. Chúng sinh sống trong các tổ trên cây, khe đá, bụi rậm, hay thậm chí là trong tổ cải tiến do con người tạo ra. Một đàn ong được phân chia nhiều chức vụ khác nhau để cùng nhau phối hợp làm nhiệm vụ xây dựng và phát triển tổ. Ví như loài ong mật này, thì ong thợ có nhiệm vụ kiếm mật. Trên thực tế, những chú ong nhỏ mới trưởng thành, chưa nhận thức được nhiệm vụ của mình là kiếm mật, cho đến khi được các con ong kỳ cựu trong đàn hướng dẫn. Những chú ong mới trưởng thành ấy, học kiếm mật bằng cách quan sát những con ong có kinh nghiệm trong đàn. Chúng sẽ xem bông hoa nào được ong lớn hơn, đổ xô đến tìm mật và bắt chước theo. Chúng phải học thật nhanh vì những con ong lớn dễ bị kiệt sức hơn sau khi bay quá nhiều. Mặc dù nguồn thức ăn chính của chúng là phấn hoa và mật ong, nhưng trong trường hợp thiếu thức ăn, các con ong mật cũng có thể ăn thịt các con ong đực trong tổ, thậm chí là ăn cả ấu trùng.

- Lũ ong hay đốt người pá nhỉ? Thằng Tập vẫn dán mắt nhìn những chú ong hai chân bám đầy phấn hoa chui vào tổ hỏi pá nó.

- Thực tế, chỉ có ong thợ mới đốt và chỉ đốt khi chúng cảm thấy bị đe dọa. Tuy nhiên, cơ chế bảo vệ bản thân này khá vô nghĩa bởi sau khi đốt, chúng sẽ chết. Vì vòi ong khi đốt sẽ không rút ra được. Ong chúa cũng có vòi nhưng chúng thường không rời khỏi tổ, để tự bảo vệ mình khỏi những nguy cơ, bên cạnh đó ong chúa còn được ong thợ và ong đực bảo vệ. Pá vừa đi thăm những thùng ong khác vừa chậm rãi giải thích cho Tập.

- Pá ơi, mật ong ngọt nhất trên đời pá nhỉ? Thằng Tập hít hít hương thơm thoang thoảng vườn hoa lê và khen.

- Ừ, khoa hoc nghiên cứu mật ong, thì thấy đó là sản phẩm duy nhất có chứa đầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết để duy trì sự sống, bao gồm enzyme, vitamin, khoáng chất và nước. Mật ong cũng là thực phẩm duy nhất có chứa chất chống oxy hóa, giúp tăng cường khả năng hoạt động của não. Hầu hết các loại thức ăn đều có hạn sử dụng, chỉ riêng mật ong là có thể sử dụng vô thời hạn, vì chúng không bao giờ bị hỏng. Các nhà khảo cổ học đã tìm thấy các hũ mật ong trên 2.000 tuổi, và mật ong ở trong các hũ này vẫn còn nguyên vẹn.

Một điều thú vị về loài ong nữa đó là tính ứng dụng của chúng trong việc hỗ trợ chữa trị bệnh đa xơ cứng. Một số bệnh nhân mắc bệnh đa xơ cứng phải trải qua quy trình trị liệu nọc ong và hấp thụ một loại keo ong, mật ong nguyên chất và sữa ong chúa, để đạt hiệu quả cao nhất. Ngoài ra, vì mật ong hút và hấp thu độ ẩm, nên nó được dùng để đắp trực tiếp lên các vết thương và chữa lành chúng.

- Hôm nay pá kể con mới biết về loài ong mật, đúng là có ích cho con người… thằng Tập gật gù.

- Vậy nên, các con đi rừng chăn trâu, bò, không được lấy lửa đốt các loài ong nhé, vừa dễ hỏa hoạn cháy rừng, vừa làm cho ong biến mất… hơn nữa nếu các con đốt phải tổ ong vò vẽ, ong bầu, thì nguy hiểm lắm đấy!

- Vâng, con biết rồi pá ạ!

Hai pá con Tập đi vòng quanh vườn lê, có đến vài chục thùng ong, thì sương đã tan từ bao giờ. Nắng tinh khôi tràn ngập khắp vườn lê, những bông hoa lê trắng muốt, xen lẫn tiếng vo ve của bầy ong mật, thằng Tập thấy khoan khoái lạ. “Về thôi con ạ”. “Vâng, bụng con cũng thấy đói rồi”. Hai pá con Tập theo lối mòn xuống dốc, pá thì mong qua vụ hoa này, những thùng ong sẽ chất đầy những miếng mật vàng ươm. Thằng Tập thì lại nghĩ về con ong chúa, hóa ra nó không phải là con ong chỉ huy, mà là một con ong mẹ.

Đoàn Ngọc Minh