Mỹ, Nga và câu chuyện hòa bình Gaza

Tình hình Gaza vẫn chưa được cải thiện khi tiếp tục xuất hiện các báo cáo về những đợt không kích, trong khi khủng hoảng nhân đạo ngày càng nghiêm trọng.

Hãng Al Jazeera dẫn nguồn từ bệnh viện Nasser cho biết các cuộc không kích mới nhất của Israel tại Khan Younis, Gaza City và gần Rafah đã khiến ít nhất ba người thiệt mạng. Cùng lúc, mưa lớn kéo dài nhiều ngày gây ngập úng tại các khu vực trũng và trại tị nạn, khiến cuộc sống người dân thêm khốn khó, theo Cơ quan cứu trợ người tị nạn Palestine của Liên Hợp Quốc (UNRWA).

Mỹ và Nga cùng trình dự thảo nghị quyết về hòa bình Gaza

Nhằm đảm bảo hòa bình Gaza, Mỹ đã vận động Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (LHQ) tổ chức bỏ phiếu vào ngày 17-11 về dự thảo nghị quyết dựa trên các ý tưởng và "Thỏa thuận Hòa bình Trump" được ký hôm 13-10 tại Ai Cập, theo hãng tin Reuters.

Điểm nhấn dự thảo của Mỹ là đề xuất thành lập “Hội đồng Hòa bình” đóng vai trò cơ quan quản lý Gaza trong giai đoạn chuyển tiếp đến cuối năm 2027, mà theo AFP, về lý thuyết sẽ do Tổng thống Donald Trump làm chủ tịch.

Một trại tị nạn ở TP Gaza được chụp hôm 14-11. Ảnh: AFP

“Sau khi chương trình cải cách của Chính quyền Palestine được thực hiện nghiêm túc và quá trình tái thiết Gaza đạt tiến triển, các điều kiện có thể cuối cùng sẽ chín muồi cho một lộ trình đáng tin cậy hướng tới quyền tự quyết và việc thành lập nhà nước Palestine” - đoạn điều khoản mới trong dự thảo nêu.

Theo The Jerusalem Post, đây là lần đầu tiên nhà nước Palestine được đề cập trong nội dung chính của nghị quyết thay vì phần phụ lục.

Song song với Mỹ, Nga cũng đệ trình một dự thảo nghị quyết riêng với ngôn từ mạnh mẽ hơn về tính pháp lý quốc tế. Phái bộ Nga tuyên bố mục tiêu là "điều chỉnh đề xuất của Mỹ" để phù hợp với các quyết định trước đây của Hội đồng Bảo an.

Nga tuyên bố “ghi nhận những nỗ lực không mệt mỏi của các bên trung gian như Mỹ, Qatar, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ” và “hoan nghênh các điều khoản liên quan trong Kế hoạch Toàn diện của Tổng thống Trump”.

Tuy nhiên, phía Nga nhấn mạnh yêu cầu nghị quyết của Hội đồng Bảo an LHQ “phải phản ánh khuôn khổ pháp lý quốc tế được chấp nhận chung và tái khẳng định các quyết định và nguyên tắc cơ bản, chủ yếu là giải pháp ‘hai nhà nước’ cho tiến trình hòa bình Palestine-Israel”.

Theo hãng tin AFP và Reuters, dự thảo của Nga không nhắc tên ông Trump hay “Hội đồng Hòa bình”, mà yêu cầu Tổng Thư ký LHQ ra quyết định liên quan lực lượng an ninh quốc tế (ISF). Nga cho rằng việc Mỹ bỏ qua các khuôn khổ pháp lý quốc tế buộc họ phải đưa ra bản thay thế này.

Về phía Israel, Thủ tướng Benjamin Netanyahu tuyên bố sự phản đối của ông đối với việc thành lập nhà nước Palestine là không thay đổi. Ông khẳng định chủ trương phi quân sự hóa Gaza và Hamas tước vũ khí của Hamas. Các Bộ trưởng Quốc phòng và Ngoại giao Israel cũng đồng loạt có phát ngôn phản đối việc thành lập nhà nước Palestine.

Động thái này cho thấy sự đồng thuận sâu rộng trong nội bộ chính phủ Israel về việc bác bỏ lộ trình thành lập nhà nước Palestine - một điểm then chốt trong dự thảo nghị quyết mà Mỹ thúc đẩy.

Về phần mình, Hamas công bố một tuyên bố chung thay mặt các phe phái vũ trang tại Gaza, lên án mạnh mẽ dự thảo nghị quyết của Mỹ tại LHQ. Tuyên bố gọi văn kiện này là “nguy hiểm” và là “nỗ lực đặt Dải Gaza dưới sự quản lý quốc tế”.

Tuyên bố khẳng định các phe phái bác bỏ mọi điều khoản về việc tước vũ khí hay xâm phạm "quyền kháng chiến" của người dân. Hamas cũng phản đối sự hiện diện quân sự nước ngoài vi phạm chủ quyền, yêu cầu mọi lực lượng quốc tế (nếu có) phải trực thuộc LHQ, phối hợp với thể chế chính thức của Palestine và không có sự tham gia của bên gây hấn.

Triển vọng thế nào?

Dự thảo nghị quyết của Mỹ khiến Israel không hài lòng với nhiều điều khoản, đặc biệt vấn đề giải giáp Hamas, theo The Jerusalem Post.

Ông Sharona Shir Zablodovsky, chuyên gia về chính sách công và an ninh quốc gia tại tổ chức nghiên cứu Dvorah Forum (Israel), nhận định: “Giải giáp Hamas là quả mìn nguy hiểm nhất trong dự thảo nghị quyết. Ngay cả những quốc gia thân Israel tham gia hiện diện trên thực địa, liệu ai sẽ bảo đảm điều này thực sự diễn ra?”.

Tiến sĩ Kobi Barda, chuyên gia về chính trị Mỹ và địa chiến lược tại Viện Công nghệ Holon (Israel), nói với kênh The Media Line rằng dự thảo nghị quyết của Mỹ “có nhiều điểm gây khó cho Tel Aviv”.

Một góc Dải Gaza chụp ngày 14-11. Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Theo ông, Israel không có quyền phủ quyết bất kỳ phần nào của kế hoạch mà chỉ được tham vấn. Điều này thể hiện ở việc Bộ Chỉ huy Trung tâm Mỹ (CENTCOM) mở Trung tâm Điều phối Dân sự - Quân sự tại TP Kiryat Gat (Israel), nơi 200 binh sĩ Mỹ giám sát lệnh ngừng bắn và dòng viện trợ vào Gaza, làm dấy lên tranh luận về chủ quyền và câu hỏi Israel còn kiểm soát được bao nhiêu đối với tương lai Gaza.

Ngoài ra, viện trợ nhân đạo vào Gaza sẽ không bị giới hạn và việc đề cập một nhà nước Palestine tương lai là “phần thưởng cho Hamas”, theo ông Barda. Ông Barda cho rằng khó tìm được lực lượng nào sẵn sàng triển khai quân để kiểm soát an ninh ở Gaza, và lưu ý rằng Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất (UAE) và Saudi Arabia - dù ủng hộ lệnh ngừng bắn - cũng từ chối tham gia nếu Hamas còn nắm quyền.

Như vậy, có thể thấy được những lo ngại của Israel chủ yếu xoay quanh việc mất quyền kiểm soát tình hình tại Gaza.

Giới chuyên gia hạn chế đưa ra bình luận về dự thảo nghị quyết của Nga. Theo The Jerusalem Post, ông Zablodovsky cho rằng đây nhiều khả năng chỉ là một phần trong cuộc cạnh tranh quyền lực giữa Mỹ và Nga, đồng thời phản ánh nỗ lực của Moscow muốn khẳng định ảnh hưởng tại Trung Đông.

Nga và Mỹ đều có quyền phủ quyết tại HĐBA, cho phép vô hiệu hóa nghị quyết của nhau. HĐBA đã nhiều lần rơi vào bế tắc về vấn đề Gaza suốt hai năm qua, trong bối cảnh Mỹ kiên quyết ủng hộ Israel.

Chưa kể bất kỳ nghị quyết nào được thông qua cũng chỉ có hiệu lực ràng buộc khi dựa trên Chương VII của Hiến chương LHQ, vốn cho phép HĐBA áp dụng các biện pháp cưỡng chế, bao gồm hành động quân sự, để duy trì hòa bình và an ninh quốc tế.

Nhận xét về dự thảo của Mỹ, giới chuyên gia cho rằng nếu được thông qua nhưng không thực thi, nghị quyết vẫn có thể được Mỹ coi là lộ trình ưu tiên để giải quyết một cuộc xung đột kéo dài nhiều thập niên, và các chính quyền Mỹ tương lai có thể sử dụng nó để gây sức ép với Israel.

Tuy vậy, câu hỏi rằng nghị quyết có được thực thi hay không vẫn còn bỏ ngỏ, và đó cũng một phép thử với cả Israel lẫn Hamas.

DƯƠNG KHANG