Mỹ-Trung khởi động cuộc đọ sức 10 năm trên lĩnh vực khí hậu

Cuộc đọ sức địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc diễn ra trên lĩnh vực kinh tế thương mại truyền thống, cũng sẽ được thể hiện rõ nét ở vấn đề khí hậu. (Nguồn: SCMP)

Tháng 4/2021, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã công bố mục tiêu giảm phát thải mới của Mỹ: lượng phát thải carbon năm 2030 thấp hơn lượng phát thải của năm 2005 từ 50%-52%.

Về cơ bản, mục tiêu này gấp đôi mục tiêu giảm phát thải khi cựu Tổng thống Barack Obama ký “Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu” vào năm 2016. Thời điểm đó, Mỹ cam kết cắt giảm phát thải từ 25%-28% vào năm 2025.

Chiến trường mới

Dưới góc độ tái cấu trúc chính sách đối nội và đối ngoại của Tổng thống Joe Biden, bắt đầu từ hội nghị thượng đỉnh khí hậu ở Nhà Trắng vào cuối tháng 4, lấy về Biến đổi Khí hậu của Liên Hiệp Quốc lần thứ 26 (COP 26) ở Glasgow, Scotland vào tháng 11/2021 làm mốc thời gian, Mỹ và Trung Quốc sẽ khởi động một cuộc đọ sức 10 năm trên lĩnh vực khí hậu.

Theo phương án của Tổng thống Joe Biden, Mỹ muốn thực hiện không phát thải khí nhà kính vào năm 2050.

Với sự đi đầu của Mỹ, các nước như Nhật Bản, Canada… đều nâng mức cắt giảm phát thải, đồng thời đưa ra cam kết mức độ cắt giảm phát thải từ 40%-50%. Tuy nhiên, Trung Quốc, Ấn Độ và Nga không đưa ra mục tiêu cắt giảm phát thải mới.

Nếu như nói Hội nghị Khí hậu Copenhagen năm 2009 là sự kiện thể hiện rõ yếu tố tranh giành giữa các nền kinh tế phát triển do Mỹ và châu Âu đại diện và các nền kinh tế mới nổi do Trung Quốc, Ấn Độ và Brazil đại diện, thì hợp tác và đọ sức về khí hậu trong giai đoạn tới sẽ thể hiện rõ hơn sự cạnh tranh quyết liệt giữa Mỹ và Trung Quốc trên lĩnh vực cách mạng năng lượng mới, cả ở trong và ngoài nước.

Trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị, ý thức hệ và xung đột lợi ích quốc gia ngày càng gay gắt, mặc dù biến đổi khí hậu có thể khơi thông quan hệ Mỹ-Trung, song việc bị ràng buộc bởi giai đoạn phát triển và tính toán lợi ích khác nhau rõ ràng đã trở thành chiến trường mới của cuộc đọ sức Mỹ-Trung.

Mỹ muốn tìm lại vị thế lãnh đạo

Từ thập niên 20 thế kỷ XXI đến nay, lập trường của Mỹ về vấn đề khí hậu không ổn định, chính sách thay đổi liên tục, đặc biệt các tổng thống thuộc phái bảo thủ hoài nghi tính khoa học và tính cấp thiết về vấn đề ứng phó biến đổi khí hậu của Mỹ.

Ở mức độ nhất định, việc cựu Tổng thống George W. Bush và Donald Trump lần lượt rút khỏi “Nghị định thư Kyoto” và “Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu” do chính quyền phái tự do ký trước đó đã khiến Mỹ mất đi vai trò lãnh đạo về vấn đề khí hậu.

Hội nghị biến đổi khí hậu vào tháng Tư vừa qua do Tổng thống Joe Bien chủ trì vẫn là sự kéo dài chính sách ngoại giao đồng minh và quan điểm giá trị trong giai đoạn gần đây nhằm lấy lại tín nhiệm của cộng đồng quốc tế, định hình lại vai trò lãnh đạo của Mỹ, kiểm soát quyền phát ngôn về vấn đề khí hậu, đồng thời gắn chặt kinh tế năng lượng mới với đầu tư trong nước, nâng cao sức cạnh của Mỹ với Trung Quốc.

Từ “Công ước khung của Liên hiệp quốc về biến đổi khí hậu” năm 1994, đến “Nghị định thư Kyoto” năm 1997, rồi đến “Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu” năm 2015, tâm thế ứng phó biến đổi khí hậu toàn cầu của Trung Quốc đã chuyển từ tham gia bị động sang tích cực tham gia.

Việc Trung Quốc thúc đẩy “Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu” năm 2015 thông qua ngoại giao đa phương đã cho thấy sự khác biệt so với việc Trung Quốc tranh luận gay gắt và từ chối nhượng bộ Mỹ tại Hội nghị Khí hậu Copenhagen của Liên hợp quốc năm 2009.

Nhu cầu của người dân Trung Quốc đối với chất lượng môi trường và không khí, mưu cầu hạnh phúc cuộc sống, đều tăng lên. (Nguồn: EPA)

Những thay đổi lớn của Trung Quốc trong 10 năm này không phải do áp lực bên ngoài, sức ép giảm phát thải của Mỹ, mà là sự điều chỉnh chiến lược dựa vào nhu cầu bên trong và bên ngoài, cũng như sự thay đổi của môi trường Trung Quốc.

Một mặt, nhu cầu của người dân Trung Quốc đối với chất lượng môi trường và không khí, mưu cầu hạnh phúc cuộc sống, đều tăng lên.

Mặt khác, theo quan điểm của chính phủ Trung Quốc, phát triển xã hội, quản trị môi trường, tăng trưởng kinh tế và biến đổi khí hậu liên quan mật thiết với nhau, ứng phó biến đổi khí hậu cũng là quá trình quản trị quốc gia. Do đó, thực hiện các cam kết liên quan cũng phù hợp với nhu cầu phát triển bên trong của Trung Quốc.

Từ kinh tế thương mại đến biến đổi khí hậu

Trên thực tế, biến đổi khí hậu về cơ bản cũng là vấn đề kinh tế. Kinh tế carbon, việc làm xanh, kinh tế xanh đã trở thành chủ đề mới trong cạnh tranh quốc tế. Đặc biệt, sau khi trải qua giai đoạn khó khăn về phát triển kinh tế, Mỹ và châu Âu đều đang tìm kiếm mô hình tăng trưởng kinh tế mới trong thời đại hậu dầu mỏ và hậu dịch bệnh.

Tại Hội nghị thượng đỉnh khí hậu do Tổng thống Joe Biden chủ trì, Bộ trưởng Tài chính Mỹ tuyên bố thành lập “Trung tâm khí hậu” và bổ nhiệm “cố vấn khí hậu” đầu tiên để điều tiết tổng thể các chính sách kinh tế ứng phó biến đổi khí hậu.

Cuộc đọ sức địa chính trị giữa Mỹ và Trung Quốc diễn ra trên lĩnh vực kinh tế thương mại truyền thống, cũng sẽ được thể hiện rõ nét ở vấn đề khí hậu.

Mỹ luôn không hài lòng đối với lập trường giảm phát thải của Trung Quốc. Để gia tăng sức ép, không loại trừ khả năng Mỹ sẽ áp thuế bổ sung đối với ô tô sử dụng năng lượng mới và thiết bị năng lượng tái sinh của Trung Quốc, đồng thời tăng cường ngăn cản đối với hoạt động đầu tư vào các dự án than ở nước ngoài thuộc sáng kiến “Vành đai và Con đường” của Trung Quốc.

Hiện nay, các phương tiện truyền thông Mỹ đã "để mắt" đến tấm pin năng lượng mặt trời sản xuất ở Tân Cương. Mỹ muốn sử dụng vấn đề khí hậu để ngăn chặn quá trình công nghiệp hóa của Trung Quốc trong lĩnh vực năng lượng mới, tranh thủ thời gian để thúc đẩy cuộc cách mạng năng lượng mới của mình.

Nếu như các nền kinh tế mới nổi, bao gồm cả Trung Quốc, đã bỏ lỡ cuộc cách mạng công nghiệp giúp các nền kinh tế phát triển của phương Tây hưởng lợi, thì những nước này chắc chắn sẽ không thể đi sau trong cuộc cách mạng công nghiệp mới với chủ đề chính là nền kinh tế năng lượng xanh.

Do đó, Hội nghị khí hậu của Liên hợp quốc tại Glasgow vào tháng 11 năm nay sẽ là hội nghị rất khác biệt.

Trong 10 năm tới sẽ là thời kỳ then chốt của phát triển nền kinh tế năng lượng mới. Việc đặt ra các chỉ tiêu giảm phát thải để ứng phó biến đổi khí hậu sẽ trực tiếp vai trò đi đầu của Mỹ hay Trung Quốc trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.

Nước nào có thể dẫn dắt cuộc cách mạng này thì nước đó có thể giành được ưu thế trong cuộc đọ sức địa chính trị.

(theo HK01)