Năm 2030: Hình thành 100 trung tâm đổi mới sáng tạo

Trung tâm khởi nghiệp sáng tạo TP HCM. Ảnh: SIHUB.

Cơ hội cho một hệ sinh thái sáng tạo toàn diện

Luật Khoa học, công nghệ (KHCN) và ĐMST và Nghị định số 268/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của Luật KHCN và ĐMST đã nêu rõ việc công nhận trung tâm ĐMST, hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo; công nhận cá nhân, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo; hạ tầng mạng lưới và hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo. Trong đó, xác định xây dựng nền tảng hệ thống ĐMST quốc gia theo vùng, ngành và địa phương, định hướng mục tiêu với hệ thống ĐMST và hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo dự kiến đến năm 2030 sẽ hình thành khoảng 100 trung tâm ĐMST ở các địa phương cũng như trong các cơ quan, bộ ngành trung ương và trong các viện, trường đại học lớn. Cụ thể, mỗi địa phương, mỗi bộ, ngành có ít nhất 01 trung tâm ĐMST. Cùng với đó, khuyến khích các viện nghiên cứu, trường đại học thành lập trung tâm ĐMST.

Theo các chuyên gia, nếu kế hoạch hình thành khoảng 100 trung tâm ĐMST được triển khai hiệu quả, Việt Nam sẽ có một “bản đồ sáng tạo” phủ khắp các địa phương. Khi đó, hệ sinh thái đổi mới không chỉ tập trung ở vài đô thị lớn mà lan tỏa về các tỉnh, vùng nông nghiệp, vùng kinh tế biển hay khu vực miền núi – nơi còn nhiều tiềm năng chưa được khai thác.

Đây là cơ hội lớn đồng thời cũng đặt ra không ít thách thức cần vượt qua. TS Khổng Quốc Minh, Cục ĐMST, Bộ KHCN đánh giá, với thuận lợi lần đầu tiên đưa ĐMST trở thành một nội dung pháp lý độc lập giúp tạo hành lang thúc đẩy thị trường KHCN, thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Việc thành lập trung tâm ĐMST, quỹ đầu tư mạo hiểm trên toàn quốc giúp mở lối cho ĐMTS, thúc đẩy bứt phá KHCN.

Thời gian tới, ông Minh đề xuất mô hình mạng lưới ba tầng gồm trung tâm ĐMST quốc gia và vùng (NIC, NSSC…), trung tâm theo ngành, lĩnh vực công nghệ chiến lược (AI, an ninh mạng, năng lượng, sinh học, vật liệu mới), và trung tâm địa phương-viện-trường. Cùng với đó là các giải pháp trọng tâm về chuẩn hóa, hạ tầng số, thể chế, đầu tư, nhân lực và vai trò dẫn dắt của trung tâm quốc gia.

Về vấn đề nguồn lực, các chuyên gia chỉ ra ĐMST đòi hỏi đầu tư dài hạn, cả về tài chính, cơ sở vật chất và nhân lực chất lượng cao. Nhiều địa phương hiện vẫn thiếu chuyên gia, kỹ sư công nghệ, thiếu doanh nghiệp đủ mạnh để làm “đầu kéo”. Nếu không có cơ chế phân bổ nguồn lực hợp lý, nguy cơ hình thành các trung tâm “hình thức”, hoạt động cầm chừng là có thật.

Bà Nguyễn Phương Linh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Phát triển bền vững nhìn nhận để tận dụng cơ hội của chuyển đổi số và các công nghệ chiến lược, chìa khóa không nằm ở việc mỗi trung tâm làm tốt một mình, mà nằm ở khả năng kết nối và hợp tác giữa các trung tâm, mạng lưới và vùng và cùng chung mục tiêu cho sự phát triển bền vững. “Mỗi trung tâm, mỗi mạng lưới đều là một mắt xích trong bản đồ sáng tạo của Việt Nam” – bà Linh nhận định.

Hướng đi cho giai đoạn mới

Thực tế, trong vài năm gần đây, một số mô hình trung tâm ĐMST đã được hình thành và hoạt động hiệu quả. Những hạt nhân này không chỉ hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp, phát triển công nghệ, mà còn tạo ra “cú hích” trong việc kết nối chính quyền, doanh nghiệp và giới nghiên cứu, mở đường cho các ý tưởng sáng tạo trở thành sản phẩm thực tế.

Ông Vũ Quốc Huy - Giám đốc Trung tâm ĐMST Quốc gia (NIC) nhấn mạnh, ĐMST là lĩnh vực có tính động cao, thay đổi liên tục theo công nghệ và thị trường. Vì vậy, thể chế cần nhanh nhạy và linh hoạt để không bỏ lỡ cơ hội đón nhận các làn sóng đầu tư.

Để lan tỏa tinh thần ĐMST, hỗ trợ khởi nghiệp trong trường đại học, NIC đang xây dựng hệ thống trung tâm khởi nghiệp sáng tạo tại các trường đại học. Hiện đã có gần 80 trường tham gia. Đây là nền tảng hình thành thế hệ doanh nhân trẻ có năng lực ĐMST ngay từ ghế nhà trường.

Xác định ĐMST là một trong các động lực then chốt cho phát triển kinh tế - xã hội, Hà Nội đã xây dựng Đề án Trung tâm ĐMST, với vai trò là đầu mối triển khai chính sách, điều phối hệ sinh thái, kết nối các tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp, đồng thời thúc đẩy liên kết giữa nghiên cứu - ứng dụng - thị trường.

Theo đó, Trung tâm của Hà Nội sẽ đi theo mô hình doanh nghiệp cổ phần với Nhà nước chi phối, vận hành theo hướng chuyên nghiệp, thị trường nhưng vẫn bảo đảm định hướng chính sách và sử dụng hiệu quả tài sản công. Trung tâm sẽ được hưởng nhiều cơ chế ưu đãi: Miễn chi phí hạ tầng tại Khu Công nghệ cao Hòa Lạc, tiếp cận nguồn vốn ưu đãi, vận hành linh hoạt và được phép tiếp nhận, sử dụng hiệu quả tài sản công trong mô hình đối tác công - tư.

Với TPHCM, Ban Chỉ đạo Trung ương về Nghị quyết 57 giao nhiệm vụ đưa TPHCM thành Trung tâm ĐMST đẳng cấp quốc tế vào năm 2030. Để hiện thực hóa mục tiêu này, Giám đốc Sở KHCN TPHCM Lâm Đình Thắng cho biết TPHCM sẽ tập trung vào ba đột phá chiến lược. Thứ nhất là đột phá cơ chế, chính sách và thu hút đầu tư. Thứ hai là đột phá công nghệ chiến lược và hệ sinh thái ĐMST. Thứ ba là đột phá quản trị số và nguồn nhân lực số.

Ông Thắng cho biết Đề án cụ thể đang được thành phố hoàn thiện và dự kiến trình Trung ương trong tháng 11/2025. Theo kế hoạch, thành phố sẽ tập trung đầu tư phát triển bốn mô hình trung tâm ĐMST, gồm: Trung tâm quốc gia, Khu Công nghệ cao, Tòa nhà SIHUB ở 123 Trương Định và mô hình hợp tác công – tư (PPP).

Thu Hương