Nạn săn bắt và buôn bán chim hoang dã tàn phá hệ sinh thái nghiêm trọng

Chim hoang dã được rao bán công khai trên các trang mạng xã hội. Ảnh: Bích Nguyên

Chim trời được rao bán công khai

Chỉ cần một cú nhấp chuột về nhà hàng chim trời trên công cụ tìm kiếm Google, hàng loạt nhà hàng chim trời sẽ hiển thị trên màn hình máy tính với những lời chào mời và thực đơn hấp dẫn phục vụ bất cứ khi nào thực khách cần. Trong khi đó, trên các trang mạng xã hội, hoạt động mua bán chim trời giao hàng tận nhà diễn ra công khai và sôi động không kém. Chim sẻ, chim khuyên, cò, vạc, vịt trời, gà đồng... tươi sống hoặc đông lạnh đều có. Có trang rao bán chim trời núp bóng dưới hình thức bán chim phóng sinh, nhưng cũng có những trang Facebook đăng công khai kèm theo số điện thoại như: “Em đi bẫy chim sẻ muốn tìm đầu ra chỗ chim sẻ ở Yên Phong, Bắc Ninh”, hoặc “Bìm bịp có sẵn ạ. Ace nào cần thì liên hệ em ship mọi nơi ạ”.

Theo số liệu do ENV cung cấp, trong giai đoạn từ tháng 1/2019 đến tháng 8/2025, ENV đã ghi nhận tổng cộng 4.728 vụ việc, với 13.947 vi phạm liên quan đến các loài chim hoang dã bản địa và di cư trên toàn quốc. Số lượng chim hoang dã bị vi phạm trong 3.552 vụ quảng cáo và buôn bán được ENV ghi nhận lên tới con số 615.741 cá thể. Tuy chỉ mang tính chất “bề nổi”, nhưng những con số này đã cho thấy mức độ tàn phá hệ sinh thái nghiêm trọng từ hoạt động quảng cáo, buôn bán chim hoang dã có dấu hiệu vi phạm.

Trên khía cạnh tiêu thụ, tháng 7 vừa qua, theo đề nghị của Chi cục Kiểm lâm Hà Nội, ENV đã tiến hành khảo sát sơ bộ tại các nhà hàng, cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống trên địa bàn thành phố Hà Nội. Kết quả cho thấy, 49/118 cơ sở mở cửa kinh doanh có dấu hiệu quảng cáo, buôn bán chim hoang dã, chim di cư không rõ nguồn gốc, xuất xứ.

Một thống kê khác của ENV cho thấy, 66,3% số vụ quảng cáo, buôn bán chim hoang dã bản địa và di cư được phát hiện trên Internet. Trong đó, mạng xã hội Facebook chiếm tỷ trọng áp đảo, với 91,9% các vụ vi phạm trực tuyến được ghi nhận trên nền tảng này. Các đối tượng vi phạm lợi dụng Internet để không chỉ bán lẻ chim cảnh, chim để thịt, mà còn công khai quảng cáo các công cụ săn bắt mang tính tận diệt, ví dụ như lưới tàng hình, loa bẫy chim, làm gia tăng áp lực lên đa dạng sinh học.

Hành vi quảng cáo chim hoang dã có thể bị phạt đến 100 triệu đồng

Hiện nay, tất cả các loài chim hoang dã đều được bảo vệ ở các cấp độ nhất định theo quy định của pháp luật. Nhiều loài trong số này được liệt kê trong Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT và/hoặc Phụ lục Công ước về buôn bán quốc tế động, thực vật hoang dã nguy cấp (CITES). Các loài còn lại cũng được coi là “động vật rừng thông thường” theo giải thích thuật ngữ tại Khoản 7 Điều 3 Thông tư 27/2025/TT-BNNMT. Cá nhân có hành vi vi phạm liên quan đến các loài chim hoang dã có thể bị xử lý hành chính, với mức phạt lên tới 400 triệu đồng, hoặc bị xử lý hình sự với mức phạt lên đến 15 năm tù (đối với cá nhân).

Theo quy định của pháp luật Việt Nam, đối với hành vi quảng cáo các loài chim hoang dã bị cấm: Phạt từ 70 triệu đồng đến 100 triệu đồng đối với cá nhân theo Điều 33 Nghị định 38/2021/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung gần nhất bởi Nghị định 128/2022/NĐ-CP). Đối với một hành vi quảng cáo kinh doanh trái phép các loài chim hoang dã khác: Phạt từ 1 triệu đồng đến 1,5 triệu đồng đối với cá nhân theo Điều 16 Nghị đinh 35/2019-NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 07/2022/NĐ-CP).

Trước tình hình bẫy bắt, buôn bán chim diễn biến phức tạp, ngày 17/5/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 04/CT-TTg về các nhiệm vụ và giải pháp cấp bách để bảo tồn chim hoang dã, di cư. Sau khi Chỉ thị này được ban hành, nhiều văn bản chỉ đạo từ các cơ quan cấp bộ, cấp tỉnh đã được triển khai, yêu cầu tăng cường tuyên truyền, rà soát các khu vực chim di cư, gỡ bỏ thiết bị săn bắt và xử lý nghiêm vi phạm.

Một loài chim hoang dã kiếm ăn tại rừng Chàm Trà Sư, tỉnh An Giang. Đây là nơi cư trú của 70 loài chim, cò, trong đó có hai loài có tên trong “Sách đỏ Việt Nam” là cò lạo Ấn Độ (giang sen) và cò cổ rắn (điêng điểng). Ảnh: Bích Nguyên

Chỉ thị 04/CT-TTg cho thấy sự quan tâm của Chính phủ trong việc xử lý hoạt động săn bắt, buôn bán mang tính “tận diệt” đối với chim hoang dã, di cư, từ đó, thúc đẩy các nỗ lực thực thi pháp luật. Nhờ vậy, trong những năm qua, nhiều đối tượng quảng cáo, buôn bán trái phép chim hoang dã đã bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự. Cụ thể, tháng 12/2024, Hạt Kiểm lâm Nghĩa Đàn - Thái Hòa (tỉnh Nghệ An) đã tịch thu 112 cá thể chim chào mào của một trang trại tư nhân trên địa bàn do chủ trang trại không xuất trình được giấy tờ hợp pháp, đồng thời, chủ trại nhận án phạt 7,5 triệu đồng. Đáng chú ý là trường hợp hai đối tượng tại Kiên Giang bị tuyên phạt lần lượt 5 năm và 5 năm 6 tháng tù vào đầu năm 2024 vì săn bắt trái phép 35 cá thể chim hoang dã trong Vườn quốc gia U Minh Thượng (tỉnh Kiên Giang).

Cần nỗ lực hơn nữa để bảo vệ những cánh chim hoang dã

Đánh giá cao nỗ lực của các cơ quan chức năng trong công tác quản lý, bảo vệ và xử lý vi phạm liên quan đến chim hoang dã, bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc ENV kêu gọi các địa phương tiếp tục tăng cường các biện pháp kiểm soát, ngăn chặn hoạt động quảng cáo, săn bắt, buôn bán trái phép chim hoang dã và người dân cũng cần hiểu rằng, mỗi khi mua hoặc tiêu thụ chim rừng là đang góp phần khiến bầu trời vắng dần những cánh chim hoang dã.

Theo ENV, để chấm dứt tình trạng săn bắt và buôn bán chim hoang dã trái phép, cần tập trung vào 3 trọng tâm lớn là hoàn thiện thể chế, tăng cường thực thi pháp luật và giảm nhu cầu tiêu thụ. Về thể chế, cần bổ sung quy định pháp luật để cấm triệt để và xử phạt hoạt động quảng cáo, sản xuất, và sử dụng các công cụ săn bắt mang tính tận diệt (ví dụ: lưới tàng hình, loa bẫy chim) cũng như các hành vi cổ súy, khoe khoang chiến tích săn bắt trên mạng xã hội.

Để tăng cường thực thi pháp luật, cơ quan chức năng cần siết chặt kiểm soát các hoạt động buôn bán chim hoang dã trái phép, đặc biệt là hoạt động quảng cáo, buôn bán trên không gian mạng, xử lý nghiêm từng bài đăng rao bán trái phép và áp dụng mức phạt cao cho các trường hợp tái phạm. Trong khi đó, vấn đề giảm nhu cầu tiêu thụ được coi là giải pháp mang tính chất thường xuyên và dài hạn. Khi nhu cầu tiêu thụ chim hoang dã làm thực phẩm hoặc nuôi nhốt làm chim cảnh không còn, hoạt động săn bắt, buôn bán trái phép sẽ tự động chấm dứt. Để giảm nhu cầu tiêu thụ, yếu tố quan trọng nhất là nhận thức của người dân. Do đó, công tác tuyên truyền nâng cao nhận thức nhằm thay đổi hành vi của người dân cần được tăng cường.

Thu Hằng