Nâng cao chất lượng dân số vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi

Chương trình tầm soát, chẩn đoán và điều trị một số bệnh, tật trước sinh và sơ sinh tại tỉnh Điện Biên được khởi động từ năm 2013, ban đầu thí điểm ở 4 huyện, 20 xã, sau đó từng bước mở rộng phạm vi triển khai. Đến năm 2018, chương trình đã phủ khắp 129 xã, phường, thị trấn trong toàn tỉnh.

Ông Nguyễn Châu Sơn, Trưởng phòng Dân số - Trẻ em (Sở Y tế) cho biết: Việc triển khai và phủ rộng chương trình là bước tiến quan trọng, bởi trước đó, phần lớn người dân chưa nhận thức được ý nghĩa của việc khám sàng lọc, dẫn đến tỷ lệ phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh được kiểm tra còn rất thấp. Cụ thể, năm 2013, tỷ lệ phụ nữ mang thai được sàng lọc trước sinh chỉ đạt 2,03%, trẻ sơ sinh được sàng lọc là 3,98%. Sau nhiều năm triển khai, nhờ đẩy mạnh truyền thông và nâng cao năng lực y tế cơ sở, tỷ lệ này đã tăng đáng kể. Hiện chương trình đang tiếp tục được triển khai đồng bộ trên toàn tỉnh, hướng đến mục tiêu nâng dần tỷ lệ phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh được sàng lọc.

Cán bộ Trạm Y tế xã Sín Chải truyền thông sàng lọc trước sinh, sơ sinh, tư vấn sức khỏe tiền hôn nhân, làm mẹ an toàn cho nhân dân.

Cùng với sàng lọc trước sinh, sàng lọc sơ sinh, công tác tư vấn, khám sức khỏe tiền hôn nhân cũng được quan tâm đẩy mạnh. Các buổi truyền thông, giáo dục được triển khai rộng khắp tại trường học, cơ sở bảo trợ xã hội, thôn bản, qua hệ thống loa phát thanh, giúp hàng chục nghìn lượt học sinh, thanh niên, người dân vùng cao có thêm kiến thức về chăm sóc sức khỏe sinh sản, phòng tránh bệnh tật và chuẩn bị cho cuộc sống hôn nhân an toàn.

Em Hoàng Mai Linh, Trường Trung học Phổ thông Lương Thế Vinh chia sẻ: Trước đây em chưa từng nghĩ việc khám sức khỏe trước khi kết hôn lại quan trọng đến vậy. Sau khi được các thầy cô và cán bộ dân số tuyên truyền, em hiểu rõ hơn về những rủi ro có thể xảy ra nếu không kiểm tra sức khỏe, nhất là nguy cơ di truyền bệnh tật cho con cái. Em thấy đây là việc cần thiết để mỗi người trẻ như chúng em chuẩn bị tốt hơn cho tương lai.

Theo thống kê của Phòng Dân số - Trẻ em, từ năm 2020 đến nay, đã có hàng nghìn cặp đôi được tư vấn, kiểm tra sức khỏe trước khi kết hôn. Riêng năm 2024, ngành Dân số tỉnh đã tư vấn sức khỏe trước khi kết hôn cho 1.910 cặp, khám sức khỏe tiền hôn nhân cho 414 cặp, đạt trên 102% kế hoạch đề ra. Đối với sàng lọc trước sinh và sàng lọc sơ sinh, năm 2024, toàn tỉnh đã thực hiện hơn 6.200 ca sàng lọc trước sinh và gần 3.000 ca sàng lọc sơ sinh. Qua đó, phát hiện 5 ca thai nghi ngờ bất thường bẩm sinh, 55 trường hợp trẻ sơ sinh nghi ngờ mắc bệnh, chủ yếu là thiếu men G6PD. Các trường hợp này đã được tư vấn, hướng dẫn gia đình đưa trẻ đi kiểm tra và điều trị kịp thời.

Học sinh Trường THPT Lương Thế Vinh tham gia buổi tuyên truyền, tư vấn sức khỏe sinh sản vị thành niên.

Tuy đạt nhiều kết quả, nhưng thực tế cho thấy, việc nâng cao chất lượng dân số vùng đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn nhiều khó khăn. Nguyên nhân chủ yếu là do địa bàn rộng, dân cư sống rải rác, giao thông đi lại khó khăn, nhiều hủ tục lạc hậu vẫn tồn tại... khiến công tác truyền thông và triển khai dịch vụ y tế gặp trở ngại. Đặc biệt, nguồn lực địa phương hạn chế, việc cung cấp dịch vụ sàng lọc sơ sinh chủ yếu dựa vào nguồn miễn phí do Trung ương cấp.

Cùng với đó, dịch vụ sàng lọc trước sinh hiện mới chủ yếu thực hiện bằng siêu âm, phát hiện một số bất thường về hình thể và bệnh down, trong khi theo quy định của Bộ Y tế, gói sàng lọc trước sinh cần bao gồm 4 bệnh (hội chứng down, hội chứng edward, hội chứng patau, bệnh thalassemia) và sàng lọc sơ sinh cần bao gồm 5 bệnh (suy giáp trạng bẩm sinh, thiếu men G6PD, tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh, bệnh tim bẩm sinh, khiếm thính bẩm sinh. Sự thiếu hụt về cơ sở vật chất, trang thiết bị, nguồn nhân lực khiến việc triển khai đủ danh mục bệnh còn nhiều hạn chế.

Nâng cao chất lượng dân số, nhất là khu vực đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi góp phần tích cực cho sự phát triển chung của xã hội.

Theo ông Nguyễn Châu Sơn, Trưởng phòng Dân số - Trẻ em, để đạt được mục tiêu đến năm 2030 có 70% phụ nữ mang thai được sàng lọc ít nhất 4 bệnh và 90% trẻ sơ sinh được sàng lọc ít nhất 5 bệnh (theo gói bệnh của Bộ Y tế), ngành Dân số tỉnh xác định nhiều giải pháp quan trọng. Trước hết là tăng cường sự quan tâm, chỉ đạo của các cấp ủy, chính quyền, đồng thời huy động sự phối hợp của các ban ngành, đoàn thể trong việc tuyên truyền, vận động người dân tham gia chương trình.

Cùng với đó, cần tiếp tục đầu tư nguồn lực, mở rộng xã hội hóa dịch vụ sàng lọc, tạo điều kiện cho các cơ sở y tế ngoài công lập tham gia cung cấp dịch vụ. Bên cạnh đó, ngành cũng đặt mục tiêu nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ y tế và dân số, đặc biệt ở tuyến cơ sở, để có thể triển khai các kỹ thuật chuyên sâu, mở rộng danh mục bệnh tật được sàng lọc. Việc đa dạng hóa hình thức truyền thông, phù hợp với đặc thù ngôn ngữ, văn hóa của từng dân tộc cũng là một giải pháp then chốt.

“Nâng cao chất lượng dân số không đơn thuần ở việc giảm tỷ lệ sinh con dị tật hay mắc bệnh bẩm sinh mà còn góp phần trực tiếp vào phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Đối với tỉnh Điện Biên nói riêng và vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi nói chung, việc triển khai hiệu quả chương trình tầm soát, chẩn đoán, điều trị một số bệnh, tật trước sinh và sơ sinh, kết hợp với tư vấn, khám sức khỏe tiền hôn nhân là bước đi bền vững để xây dựng cộng đồng khỏe mạnh, hạnh phúc, nâng cao chất lượng giống nòi, đóng góp tích cực cho sự phát triển chung của xã hội...” - ông Nguyễn Châu Sơn, Trưởng phòng Dân số - Trẻ em nhấn mạnh.

Quang Long