Nâng cao chất lượng giải trình theo hướng rành mạch, chủ động, chuyên sâu, nhạy bén

Sẽ là "cẩm nang" cho hoạt động giải trình

Hoạt động giải trình của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội đã được quy định trong Hiến pháp (Điều 77), Luật Tổ chức Quốc hội (Điều 82), được cụ thể hóa trong Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015 (Điều 43) và một số văn bản pháp luật có liên quan.

Các Ủy viên Ủy bam Thường vụ Quốc hội tham dự Phiên họp thứ 28. Ảnh: Hồ Long

Trước khi hoạt động giải trình được cụ thể hóa trong Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015, phiên giải trình đầu tiên đã được Ủy ban Các vấn đề xã hội, Quốc hội Khóa XII (nay là Ủy ban Xã hội - PV) tổ chức tại TP. Hồ Chí Minh từ năm 2010. Nội dung phiên giải trình tập trung vào vấn đề chính sách giảm nghèo, thực hiện Quỹ bảo hiểm xã hội và một số nội dung quan trọng cần sửa đổi trong Bộ luật Lao động và đã có tiếng vang rất lớn.

Trong thời gian qua, hoạt động giải trình ngày càng được quan tâm triển khai thực hiện, trong đó tính riêng từ Quốc hội Khóa XIV đến nay, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội đã thực hiện được 31 phiên giải trình và đạt được nhiều kết quả quan trọng. Việc tổ chức phiên giải trình tại phiên họp Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội ngày càng được chú trọng, có nhiều đổi mới, góp phần nâng cao trách nhiệm của các bộ, ngành trong việc tổ chức thi hành Hiến pháp, pháp luật và nâng cao tính công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan nhà nước.

Thực tiễn tổ chức các phiên giải trình của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội cũng cho thấy, hoạt động này đã góp phần làm rõ những vấn đề bất cập, bức xúc được cử tri và xã hội quan tâm, những vấn đề “nóng”, mang tính thời sự, tạo chuyển biến tích cực trong việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ, các bộ, ngành trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội, nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật, quản lý nhà nước, bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân; hoàn thiện thể chế, chính sách, pháp luật; giải quyết kịp thời những bức xúc trong xã hội, đáp ứng kịp thời nguyện vọng của cử tri và nhân dân. Bên cạnh đó, đã có một số phiên giải trình không chỉ do một Ủy ban của Quốc hội tổ chức mà do 2 Ủy ban cùng phối hợp tổ chức, vì nội dung vấn đề được giải trình thuộc lĩnh vực phụ trách của 2 Ủy ban.

Do vậy, để phát huy những kết quả đã đạt được, khắc phục những bất cập, hạn chế đã và đang gặp phải, nhất là về trình tự, thủ tục, bảo đảm yêu cầu “đẩy mạnh và nâng cao chất lượng hoạt động giải trình ở Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội”, các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đều nhất trí với sự cần thiết ban hành Nghị quyết Hướng dẫn việc tổ chức hoạt động giải trình tại phiên họp Hội đồng Dân tộc. Nghị quyết này cũng không phải là văn bản quy phạm pháp luật mà là văn bản hướng dẫn có tính chất "cẩm nang" để hướng dẫn thực hiện thống nhất việc tổ chức hoạt động giải trình của Hội đồng Dân tộc, Ủy ban của Quốc hội.

Xây dựng thận trọng, qua nhiều khâu, nhiều bước

Về nguyên tắc, Nghị quyết này không phải là văn bản quy phạm pháp luật nên không xây dựng theo trình tự, thủ tục của Luật Ban hành văn bản quy pháp luật. Song, để bảo đảm chất lượng và tính khả thi của dự thảo Nghị quyết, trong quá trình soạn thảo, Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Bùi Văn Cường cho biết, đã thực hiện nhiều quy trình để huy động trí tuệ của các cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan, đặc biệt là các chuyên gia, nhà khoa học, đại biểu Quốc hội các khóa có kinh nghiệm trong hoạt động giám sát. Hồ sơ dự thảo Nghị quyết được xây dựng thận trọng, qua nhiều khâu, nhiều bước và lấy ý kiến rộng rãi của các chủ thể giám sát, đối tượng chịu sự giám sát, tham gia giám sát, các chuyên gia, nhà khoa học, đại biểu Quốc hội các khóa có kinh nghiệm trong lĩnh vực hoạt động giám sát…

Nghị quyết được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua về nguyên tắc gồm 21 điều chia thành 4 chương, quy định về phạm vi điều chỉnh; phạm vi giải trình; nguyên tắc giải trình; tiêu chí lựa chọn người được yêu cầu giải trình, người tham gia giải trình; nguồn thông tin lựa chọn vấn đề giải trình; quyết định hoạt động giải trình; trách nhiệm, quyền của người được yêu cầu giải trình, cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan đến trách nhiệm giải trình. Đồng thời, Nghị quyết cũng quy định về trình tự, thủ tục tổ chức hoạt động giải trình; trình tự, thủ tục lựa chọn vấn đề giải trình, người được yêu cầu giải trình, người tham gia giải trình và các vấn đề khác có liên quan; công tác chuẩn bị, tổ chức phiên giải trình... đến việc thực hiện kết luận vấn đề được giải trình, theo dõi, đôn đốc việc thực hiện kết luận vấn đề được giải trình.

Với những nội dung nêu trên, Nghị quyết đã hình thành một hướng dẫn thực hiện hoạt động giải trình toàn diện, đầy đủ và cụ thể các vấn đề, các bước của hoạt động giải trình, gồm cả các quy định đã có ở các văn bản quy phạm pháp luật liên quan. Và, tin tưởng rằng, Nghị quyết này khi được hoàn thiện và ký ban hành sẽ giúp nâng cao hiệu quả, tạo sự đồng bộ, thống nhất, đưa công tác giải trình đi vào nền nếp, góp phần nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của Quốc hội, cơ quan của Quốc hội.

Trước đó, trong phát biểu khai mạc Phiên họp thứ 28, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ cũng nhấn mạnh, định hướng của nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV là tăng cường công tác giám sát và các hình thức giải trình tại Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội, nhưng đến nay chưa có một quy trình hay quy định cụ thể nào về trình tự này, tổ chức ra sao, khi kết thúc có ban hành nghị quyết, kết luận về vấn đề giải trình hay không… Thực tế này đòi hỏi phải có hướng dẫn rất cụ thể và thống nhất để không chỉ phục vụ Hội đồng Dân tộc, các cơ quan của Quốc hội mà còn rất hữu ích với các cơ quan, tổ chức hữu quan.

Nhấn mạnh đây là hoạt động thường xuyên của Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội nên cần nghiên cứu theo hướng mở rộng hơn, thường xuyên hơn và nâng cao chất lượng hơn. Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ yêu cầu, phải cho ý kiến rất kỹ lưỡng đối với nội dung này để tạo sự thuận lợi, thống nhất trong quá trình triển khai, qua đó nâng cao chất lượng hoạt động giải trình tại Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội theo hướng rành mạch, chủ động, trách nhiệm, chuyên sâu, nhạy bén như tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới.

Lê Bình