Nặng lòng với hạt muối

Xã Hòa Lộc được giữ lại 14 ha đất làm muối vì giá trị của nghề. Ảnh: Đình Minh.

Bỏ hoang ruộng muối

Theo số liệu thống kê của chính quyền hai xã Hải Lộc và Hòa Lộc (huyện Hậu Lộc) thì có hàng chục ha đồng muối hiện đã bị bỏ hoang, cỏ mọc um tùm do giá muối thấp, diêm dân bỏ nghề. Song vẫn còn đó những người nặng lòng với hạt muối.

Tranh thủ cái nắng nhẹ những ngày đầu tháng 3, tại ruộng muối Trương Xá và Nam Tiến ở xã Hòa Lộc, một vài cụ ông, cụ bà tranh thủ ra đồng dọn lại kho và sân phơi. Nhìn từ xa, rất khó trông thấy họ bởi bao quanh cánh đồng là um tùm cỏ dại.

Ở tuổi 76 tuổi, dù không còn nhanh nhẹn nhưng bà Lê Thị Minh, trú thôn Tam Hòa 1 vẫn còn rất nặng lòng với nghề làm muối. Bà Minh cho biết, hiện bà vẫn đang sản xuất 4 ruộng muối với diện tích khoảng 400m2. Dù nghề này cực nhọc, vất vả, thu nhập rất thấp nhưng bà vẫn cố gắng bám trụ để giữ chút gì đó của cha ông để lại.

“Tôi sinh được 4 người con trai, hiện các cháu đều đã yên bề gia thất cả rồi. Biết tôi vẫn còn làm muối, các cháu khuyên nghỉ để về an dưỡng tuổi già. Miệng thì đồng ý, nhưng tôi bỏ sao được cái nghề đã nuôi sống cả gia đình, nuôi từng đứa con ăn học trong suốt hàng chục năm trời”, bà Minh chia sẻ:

Theo bà Minh, khu vực làm muối của gia đình nằm trong dự án cụm công nghiệp nghề cá xã Hòa Lộc. Giữa năm 2023, gia đình bà đã nhận đền bù 50 triệu đồng. Bà Minh nói rằng, khi dự án triển khai, bà sẽ phải vĩnh viễn xa rời với nỗi nhọc nhằn suốt bao năm tháng. “Giờ còn làm được ngày nào hay ngày đó. Nghĩ phải bỏ hẳn nghề, cũng buồn lắm nhưng vì cuộc sống giờ đã khác rồi, làm muối đâu có nuôi nổi diêm dân ở đây được nữa”, bà Minh bộc bạch.

Là một trong những hộ còn làm nghề, bà Phạm Thị Loan, trú thôn Tam Hòa 2 cho biết, hiện gia đình đang có gần 3.000 m2 đất làm ruộng muối. Năm 2023 vừa qua, muối được giá khi đạt mức 2.500 đồng/kg nên bà cũng kiếm được đồng ra, đồng vào. Tuy nhiên, so về mặt bằng chung, nghề này vẫn quá vất vả khi chỉ làm được trong những tháng có nắng, thu nhập trung bình chỉ đạt mức 100.000 đồng/ngày.

Những ngày hè nắng gắt, khi mọi người ngồi trong công ty, xí nghiệp làm việc thì phần đa người dân ở đây lại ra đồng, đưa bàn tay, bàn chân tiếp xúc với cái nắng gần 40 độ C bỏng rát.

Vất vả là vậy, nhưng ngày công đổi lại rất rẻ mạt, mà chỉ có tiền khi có muối, tức là ngày nào không phơi được muối thì sẽ không có công. Bà Loan tâm sự: “Thấy bố mẹ, ông bà vất vả vẫn không đủ ăn, tụi trẻ tìm hướng đi mới, không theo nghiệp bán mặt cho đất, bán lưng cho trời nữa. Từ sâu trong lòng, dù rất tiếc vì không lưu truyền được nghề cha ông để lại nhưng chúng tôi cũng phải chấp nhận".

Trên cánh đồng muối ở xã Hải Lộc, ông Bùi Như Ngôi, 65 tuổi, trú thôn Trường Nam cho biết, gia đình ông có 1.500m2 đất làm muối, vào thời điểm vụ mùa, nếu hai người làm cật lực, ngày cũng làm được khoảng 200kg muối trắng, với giá trung bình khoảng 2.500 đồng/kg, trừ chi phí, thu nhập chỉ được gần 150.000 đồng/ngày. “Sáng tôi đi làm từ 6h, 12h trưa nghỉ. Chiều thì từ 13h, đến 18h mới về nhà.

Nhiều khi có mối đặt nhiều, ăn ngủ ngoài ruộng luôn, tính ra dành toàn thời gian cho nghề, cho việc lao động trên cánh đồng đấy. Tuy vậy nhưng thu nhập chẳng bõ bèn gì, gần như thua hết các nghề khác. Làm cực quá, nên diêm dân bỏ nghề hết cả rồi”, ông Ngôi nói.

Sự vất vả, thu nhập thấp là nguyên do chính khiến nghề làm muối ở Hậu Lộc dần biến mất.

Chuyển đổi đất làm muối kém hiệu quả

Ông Lê Doãn Huân - Chủ tịch UBND xã Hải Lộc cho biết, hiện toàn xã còn hơn 70 ha đất làm muối. Tuy nhiên, con số này đang giảm theo từng năm. Đến nay, toàn xã có 20 ha đất đồng muối đang bỏ hoang. “Theo quy hoạch chung của xã giai đoạn 2021 - 2030 thì khu vực làm muối sẽ gần như bị xóa sổ hoàn toàn để nhường chỗ cho các dự án đất ở, thương mại dịch vụ, du lịch sinh thái và nuôi trồng thủy hải sản”, ông Huân chia sẻ.

Giám đốc HTX muối Tam Hòa (xã Hòa Lộc) Đào Nguyên Hồng cho biết, đến tháng 2/2024, toàn xã còn 314 hộ dân làm muối trên diện tích 33,78 ha. Năm 2023, tổng sản lượng muối toàn xã đạt 4.100 tấn với giá bán trung bình là 2.500 đồng/kg. Như vậy, nếu chia bình quân cho 314 hộ dân, mỗi hộ chỉ đạt được khoảng gần 3 triệu đồng/tháng từ việc làm muối.

“Nghề muối vất vả, thu nhập lại thấp nên bà con bỏ nghề rất nhiều. Trong những năm qua, 7 thành viên trong HTX đã cố gắng hết sức để tìm các đầu mối thu mua muối cho bà con. Nhiều khi, thấy muối chất đống, sợ bị hư hỏng nên chúng tôi còn phải vay ngân hàng dưới danh nghĩa cá nhân, sau đó thu mua rồi tự tìm cách để bán cho hết số muối ấy.

Cũng bởi vì giá thấp, nên giờ chẳng ai còn mặn mà với nghề nữa. Từ năm 2020 đến nay, HTX đã xây dựng, chuyển đổi thành công nhiều diện tích đất làm muối sang nuôi trồng thủy sản, đem lại thu nhập cao hơn gấp nhiều lần so với nghề cũ”, ông Hồng nói.

Đến nay, toàn xã Hòa Lộc đã chuyển đổi 30 ha đất làm muối kém hiệu quả, trong đó, 18 ha chuyển sang nuôi tôm công nghiệp, cá bống giống, 8 ha dành để xây cụm công nghiệp Hòa Lộc, 3 ha làm công ty giày. Đối với các khu vực đất làm muối đã chuyển đổi, chính quyền xã Hòa Lộc thường xuyên nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của bà con và thấy rằng họ rất đồng thuận, ủng hộ nhiệt tình khi có các dự án, công ty về để phát triển kinh tế, thay thế cho những cánh đồng muối đã bỏ hoang, xuống cấp.

Trước kia, một số lao động trung tuổi làm muối thì nay đã vào công ty để làm việc, có thu nhập tốt hơn rất nhiều. Với các lao động lớn tuổi, một số người đi làm thuê cho các khu nuôi trồng thủy sản, một số nhận tiền đền bù để mở cửa hàng kinh doanh hoặc nghỉ hẳn nghề muối.

Nói về câu chuyện nghề muối, ông Nguyễn Ngọc Toản - Phó Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, UBND huyện Hậu Lộc cho biết, năm 2023, tổng sản lượng muối sản xuất trên địa bàn là 9.200 tấn, giá muối tiêu thụ trung bình 2.500 đồng/kg. Cũng trong năm, huyện đã chuyển đổi thành công 8 ha đất muối kém hiệu quả sang nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là nuôi tôm thẻ chân trắng công nghệ cao thâm canh đạt hiệu quả cao. “Trong thời gian tới, UBND huyện sẽ kêu gọi các nhà đầu tư có tiềm lực để chuyển đất muối sang đất phi nông nghiệp để sản xuất, kinh doanh có hiệu quả hơn”, ông Toản nói.

Sân phơi muối nứt vỡ, kho chứa muối bỏ hoang tại xã Hòa Lộc.

Ông Trịnh Xuân Hán - Chủ tịch UBND xã Hòa Lộc cho hay, việc chuyển đổi này đem lại hiệu quả kinh tế lớn, giúp địa phương có động lực để phát triển trong tương lai gần. Cùng 1 ha đất, nhưng dùng để nuôi trồng thủy sản, cho doanh thu tới 1 tỷ đồng/năm, còn làm muối chỉ đạt gần 100 triệu đồng.

Chia sẻ về tâm tư, nguyện vọng của một bộ phận diêm dân muốn giữ lại một phần nghề truyền thống của cha ông để lại, ông Trịnh Xuân Hán khẳng định: “Theo quy hoạch của huyện Hậu Lộc, đến năm 2030, xã vẫn sẽ giữ lại 14 ha đất làm muối vì đây là nghề đặc trưng của xã, đã gắn bó với các lớp thế hệ hàng trăm năm. Bởi nghề này, không chỉ mang lại giá trị về mặt kinh tế mà còn có giá trị văn hóa, tinh thần chất chứa trong đó nữa”.

ĐÌNH MINH