Năng lượng xanh: Cơ hội đầu tư và thách thức pháp lý đối với doanh nghiệp

Tại Việt Nam, năng lượng tái tạo không chỉ là xu hướng tất yếu trong chiến lược quốc gia, mà còn là lĩnh vực đầu tư tiềm năng với lợi thế từ thiên nhiên phong phú và chính sách hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ. Tuy nhiên, để hiện thực hóa các cơ hội này, doanh nghiệp cần vượt qua không ít thách thức pháp lý và hành chính, vốn là rào cản lớn trên hành trình khai phá tiềm năng năng lượng xanh.

Tiềm năng to lớn từ năng lượng xanh

Việt Nam đang ở vị thế đặc biệt để trở thành trung tâm năng lượng xanh tại khu vực Đông Nam Á nhờ những lợi thế tự nhiên và điều kiện địa lý vượt trội. Với số giờ nắng trung bình từ 2.000-2.500 giờ/năm và bờ biển dài hơn 3.200 km với tốc độ gió ổn định, đất nước này hội tụ đầy đủ yếu tố để phát triển điện mặt trời và điện gió.

Đặc biệt, nhu cầu tiêu thụ năng lượng tại Việt Nam đang tăng nhanh, với tốc độ tăng trưởng trung bình 10% mỗi năm. Trong bối cảnh nguồn năng lượng hóa thạch đang dần cạn kiệt, năng lượng tái tạo không chỉ là sự thay thế mà còn là giải pháp để đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia. Sự tham gia vào các hiệp định thương mại tự do như CPTPP, EVFTA cũng thúc đẩy các doanh nghiệp Việt phải tuân thủ các tiêu chuẩn xanh, tạo lợi thế xuất khẩu vào những thị trường khó tính như EU hay Mỹ.

Doanh nghiệp gặp phải không ít thách thức pháp lý và hành chính, vốn là rào cản lớn trên hành trình khai phá tiềm năng năng lượng xanh.

Ngoài ra, Chính phủ đã đưa ra các chính sách ưu đãi để khuyến khích đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo, bao gồm miễn giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, miễn thuế nhập khẩu thiết bị và hỗ trợ vay vốn. Đây là cơ sở quan trọng để các doanh nghiệp, cả trong nước lẫn quốc tế, tự tin đổ vốn vào các dự án năng lượng xanh tại Việt Nam.

Thách thức pháp lý và hành chính

Mặc dù có nhiều tiềm năng và cơ hội, lĩnh vực năng lượng tái tạo tại Việt Nam vẫn gặp phải không ít rào cản pháp lý. Đây là một trong những yếu tố làm chậm quá trình triển khai các dự án lớn, gây ra sự mất cân đối giữa kế hoạch và thực tế.

Quy trình phê duyệt và cấp phép phức tạp

Các dự án năng lượng tái tạo thường phải trải qua quy trình cấp phép kéo dài, bao gồm việc hoàn thiện báo cáo đánh giá tác động môi trường, xin giấy phép xây dựng và giấy phép hoạt động điện lực. Các bước này không chỉ đòi hỏi nhiều thời gian mà còn liên quan đến nhiều cơ quan quản lý khác nhau. Sự thiếu nhất quán giữa các bộ ngành khiến các nhà đầu tư gặp khó khăn trong việc đáp ứng đầy đủ các yêu cầu pháp lý.

Vấn đề đất đai và giải phóng mặt bằng

Một trong những thách thức lớn nhất đối với các dự án năng lượng xanh là việc giải quyết vấn đề đất đai. Các dự án điện mặt trời và điện gió thường yêu cầu diện tích đất lớn, trong khi quy trình chuyển đổi mục đích sử dụng đất lại phức tạp. Bên cạnh đó, việc đền bù và giải phóng mặt bằng thường gây ra tranh chấp hoặc làm chậm tiến độ dự án.

Bảo vệ môi trường

Luật Bảo vệ Môi trường 2020 yêu cầu các dự án năng lượng tái tạo phải lập báo cáo đánh giá tác động môi trường và kế hoạch quản lý môi trường chi tiết. Điều này không chỉ đòi hỏi doanh nghiệp phải đầu tư lớn về tài chính mà còn cần đội ngũ chuyên gia có kinh nghiệm để đáp ứng các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe. Việc không tuân thủ đầy đủ các quy định có thể dẫn đến việc dự án bị đình chỉ hoặc chịu các chế tài nghiêm khắc.

Quyền sở hữu trí tuệ và công nghệ

Phần lớn các dự án năng lượng xanh tại Việt Nam đều dựa vào công nghệ nhập khẩu từ nước ngoài. Điều này đặt ra bài toán về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và đảm bảo chất lượng công nghệ. Nếu không có sự thẩm định kỹ lưỡng, doanh nghiệp có thể phải đối mặt với các tranh chấp pháp lý hoặc rủi ro tài chính lớn.

Giá điện và đầu ra không ổn định

Sau khi cơ chế giá FIT (Feed-in Tariff) hết hiệu lực, các dự án năng lượng tái tạo phải tham gia cơ chế đấu giá hoặc đàm phán trực tiếp giá điện với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Điều này làm tăng mức độ rủi ro về doanh thu, khiến nhiều nhà đầu tư dè dặt khi triển khai các dự án mới.

Cần một khung pháp luật đồng bộ và hiệu quả

Để giải quyết những thách thức trên và thúc đẩy phát triển năng lượng xanh, cần có một khung pháp luật đồng bộ, minh bạch và linh hoạt hơn.

Hoàn thiện chính sách giá điện

Việc xây dựng cơ chế giá điện cạnh tranh, minh bạch là yếu tố tiên quyết để tạo niềm tin cho các nhà đầu tư. Chính phủ cần thúc đẩy các mô hình đấu giá năng lượng tái tạo và đảm bảo cơ chế hỗ trợ lâu dài cho các dự án đã hoàn thành.

Đơn giản hóa thủ tục hành chính

Các quy trình phê duyệt và cấp phép cần được đơn giản hóa, đồng thời tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý. Việc số hóa thủ tục hành chính cũng là một giải pháp hiệu quả để giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp.

Quản lý đất đai hiệu quả

Cần xây dựng một khung pháp luật rõ ràng hơn về quản lý đất đai, đặc biệt là cơ chế chuyển đổi mục đích sử dụng đất và chính sách đền bù minh bạch. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu các rủi ro pháp lý mà còn đảm bảo sự công bằng trong việc phân bổ nguồn lực.

Tăng cường chế tài và giám sát môi trường

Cần có các chế tài nghiêm khắc đối với những hành vi vi phạm pháp luật môi trường. Đồng thời, khuyến khích doanh nghiệp ứng dụng các công nghệ tiên tiến để giảm thiểu tác động tiêu cực đến hệ sinh thái.

Kết luận

Năng lượng xanh không chỉ là giải pháp quan trọng để đảm bảo an ninh năng lượng, mà còn là nền tảng cho sự phát triển bền vững của Việt Nam. Tuy nhiên, để khai thác tối đa tiềm năng này, cần có sự cải cách mạnh mẽ về chính sách và khung pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho các nhà đầu tư. Sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, chính phủ và các bên liên quan sẽ quyết định tương lai của năng lượng xanh tại Việt Nam, hướng đến một đất nước phát triển bền vững và hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu.

Trương Anh Tú – Chủ tịchTAT Law Firm

Ủy viên Thường vụ Hội Kinh tế môi trường Việt Nam