Nâng ngưỡng doanh thu chịu thuế đối với hộ kinh doanh: Cần tính toán hợp lý

Sớm xác định ngưỡng chịu thuế cho hộ kinh doanh sẽ có tác động tích cực tới xã hội

Bắt đầu từ năm 2026, cơ quan thuế chính thức chuyển từ phương thức thu thuế khoán sang kê khai đối với hộ kinh doanh. Đây là bước tiến quan trọng để tiệm cận chuẩn mực quản lý thuế hiện đại, tăng minh bạch, chống thất thu và thúc đẩy chuyển đổi số trong khu vực kinh tế ngoài quốc doanh. Tuy nhiên, thực tiễn đang đặt ra thách thức lớn liên quan đến ngưỡng doanh thu chịu thuế.

Với ngưỡng 200 triệu đồng mỗi năm được cho là không còn phù hợp với thực tế kinh doanh, không phản ánh đúng bản chất thu nhập, chi phí và chưa bảo đảm nguyên tắc công bằng thuế giữa các nhóm đối tượng nộp thuế. Vì vậy, vấn đề điều chỉnh ngưỡng miễn thuế không chỉ mang tính kỹ thuật mà thực chất là câu chuyện của công bằng xã hội, khuyến khích tuân thủ thuế tự giác và góp phần định hình triết lý thuế mới: thu thuế phải thu được lòng dân.

Thực tế, chính sách hiện hành đang lấy doanh thu làm tiêu chí xác định nghĩa vụ thuế. Trong khi đó, hộ kinh doanh nhỏ và siêu nhỏ có đặc điểm chi phí đầu vào cao, không ổn định, có khi chiếm tới 70% doanh thu. Nếu doanh thu 200 triệu đồng mỗi năm được chia bình quân, mỗi hộ kinh doanh có doanh thu khoảng 16 triệu 600 nghìn đồng mỗi tháng trước khi trừ đi chi phí mặt bằng, điện nước, nguyên liệu và nhân công.

Theo phân tích của Hội Tư vấn Thuế Việt Nam, với giả định tỷ suất lợi nhuận 16%, thu nhập thực tế chỉ còn 2,6 triệu đồng mỗi tháng, thấp hơn cả mức lương tối thiểu vùng. Như vậy, ngưỡng chịu thuế không phản ánh đúng bản chất thu nhập, làm mất đi tiêu chí quan trọng nhất của chính sách thuế thu nhập cá nhân, đó là đánh vào người có thu nhập thực, không đánh vào doanh thu danh nghĩa.

Không chỉ gây ảnh hưởng đến sinh kế của các hộ kinh doanh nhỏ, ngưỡng chịu thuế quá thấp còn có thể tạo ra các hệ quả chính sách không mong muốn. Nếu mức chịu thuế không phù hợp, hộ kinh doanh có xu hướng né thuế, khai báo thấp hơn thực tế, duy trì kinh doanh phi chính thức hoặc tách nhỏ hoạt động để né ngưỡng chịu thuế.

Như vậy, chính sách thay vì giúp quản lý tốt khu vực hộ kinh doanh, lại vô tình khuyến khích khu vực kinh tế ngầm phát triển. Quan trọng hơn, việc thu thuế từ những hộ kinh doanh có doanh thu thấp, lợi nhuận thực tế thấp sẽ dễ dẫn đến phản ứng xã hội, gây tâm lý bất lực, thiếu đồng thuận về thuế. Những điều này đi ngược lại mục tiêu mà ngành thuế theo đuổi, đó là thu thuế phải thu được lòng dân.

Từ góc nhìn chính sách, việc xác định ngưỡng doanh thu chịu thuế cần dựa vào các yếu tố như mức sống trung bình, tỷ suất lợi nhuận phổ biến trong từng ngành nghề, số ngày kinh doanh thực tế và chỉ số giá tiêu dùng. Không thể áp cùng một ngưỡng cứng cho tất cả hộ kinh doanh ở đô thị, nông thôn, miền núi hay vùng du lịch. Các chuyên gia đã đề xuất nên cân nhắc nâng ngưỡng chịu thuế lên 500 triệu đến 1 tỷ đồng mỗi năm.

Ví dụ, nếu doanh thu là 1 tỷ đồng mỗi năm, với giả định tỉ lệ lợi nhuận 16%, thu nhập của hộ kinh doanh chỉ ở mức khoảng 13 triệu đồng mỗi tháng, vẫn thấp hơn ngưỡng giảm trừ gia cảnh của người làm công ăn lương, hiện đã là 15,5 triệu đồng mỗi tháng từ năm 2026. Điều này cho thấy đề xuất nâng ngưỡng chịu thuế lên 500 triệu hoặc 1 tỷ đồng không chỉ hợp lý về kinh tế, phù hợp với mức sống, mà còn bảo đảm công bằng giữa các nhóm đối tượng nộp thuế.

Chị Hoàng Thu - chủ một hộ kinh doanh dịch vụ ăn uống ở Hoàn Kiếm cho rằng, việc hoàn thiện ngưỡng doanh thu chịu thuế cần tính đến đặc thù mùa vụ và biến động thị trường. Doanh thu bán hàng có tháng tăng cao nhưng cũng có tháng giảm mạnh, do đó nếu áp dụng một ngưỡng cố định sẽ dễ dẫn tới tình trạng vượt ngưỡng trong thời gian ngắn nhưng thực chất lợi nhuận không ổn định. Các hộ kinh doanh mong muốn chính sách có cách tính bình quân theo chu kỳ ba đến mười hai tháng để phản ánh đúng sức chịu đựng thực tế của hộ kinh doanh nhỏ.

Có cùng ý kiến, anh Xuân Nam, chủ hộ kinh doanh bán lẻ ở Cầu Giấy chia sẻ, điều các hộ kinh doanh quan tâm không chỉ là ngưỡng doanh thu chịu thuế mà còn là sự minh bạch và dễ hiểu trong hướng dẫn thực hiện. Theo chủ hộ, nhiều quy định hiện nay còn khác nhau giữa kê khai, hóa đơn và doanh thu thực tế, khiến các hộ kinh doanh lo lắng khi chuyển sang cơ chế kê khai. Họ cho rằng nếu nhà nước xác định lại ngưỡng doanh thu một cách sát thực tiễn và cung cấp công cụ quản lý đơn giản, họ sẽ yên tâm tuân thủ hơn.

Việc xác định và hoàn thiện ngưỡng doanh thu chịu thuế là vấn đề cần được đánh giá trên cả hai tiêu chí công bằng và khả thi. Ngưỡng quá thấp sẽ tạo áp lực cho các hộ kinh doanh nhỏ, dễ làm gia tăng chi phí tuân thủ và có thể khuyến khích hành vi né thuế. Ngược lại, ngưỡng quá cao sẽ làm giảm nguồn thu và tạo khoảng chênh lệch không hợp lý giữa các nhóm kinh doanh. Cơ quan quản lý có thể sử dụng dữ liệu giao dịch điện tử, hóa đơn điện tử và mô hình phân tích theo ngành nghề để thiết lập ngưỡng phù hợp, bảo đảm hộ nhỏ không bị thiệt và nhà nước vẫn duy trì được cơ sở thu ngân sách bền vững.

Tuy nhiên, việc điều chỉnh ngưỡng chịu thuế chỉ là một phần của quá trình cải cách. Quan trọng hơn là phải thay đổi cách tiếp cận trong thiết kế chính sách thuế đối với hộ kinh doanh. Thay vì chỉ tập trung vào mục tiêu thu ngân sách, Nhà nước cần xem đây là cơ hội để thúc đẩy chuyển đổi số, khuyến khích kinh doanh chính thức, hỗ trợ hộ kinh doanh từng bước tiếp cận với hệ thống sổ sách, hóa đơn điện tử và từng bước trở thành doanh nghiệp nhỏ và vừa trong tương lai. Các công cụ hiện đại như cổng trải nghiệm hộ kinh doanh, mẫu kê khai đơn giản, hệ thống quản lý doanh thu qua ngân hàng và thương mại điện tử sẽ tạo ra nền tảng quản trị thuế mới, hiệu quả, thân thiện và giảm chi phí tuân thủ cho người dân.

Cải cách thuế đối với hộ kinh doanh sẽ chỉ thực sự thành công khi chính sách giải quyết được hai mục tiêu song hành. Một mặt bảo đảm tính minh bạch, chống thất thu ngân sách, thúc đẩy kinh doanh chính thức và tạo công bằng giữa các nhóm kinh doanh. Mặt khác phải thể hiện rõ tinh thần nhân văn, phù hợp thực tiễn sinh kế của người dân.

Gia Bảo