Naphtha Nga và mức độ phụ thuộc của chuỗi cung ứng chip Đài Loan

Đài Loan tiếp tục nhập khẩu năng lượng Nga ở mức ổn định bất chấp các lo ngại. Ảnh: CPC Corp Taiwan/dpa/picture alliance

Theo dữ liệu thương mại và các báo cáo nghiên cứu quốc tế, trong năm 2025 Đài Loan đã trở thành quốc gia nhập khẩu naphtha từ Nga lớn nhất thế giới. Theo DW, naphtha - sản phẩm tinh chế từ dầu thô - là nguyên liệu nền tảng để sản xuất các hóa chất phục vụ ngành công nghiệp bán dẫn, lĩnh vực giữ vai trò trung tâm trong nền kinh tế và vị thế địa chính trị của hòn đảo.

Dù chính quyền Đài Bắc và các doanh nghiệp liên quan tuyên bố sẽ rút dần, thực tế dòng năng lượng từ Nga cho thấy mức độ phụ thuộc khó tránh trong ngắn hạn của các nền kinh tế công nghệ cao.

NAPHTHA NGA VÀ CHUỖI GIÁ TRỊ BÁN DẪN

Báo cáo công bố tháng 10/2025 của Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA), phối hợp với Quỹ Quyền Môi trường Đài Loan và tổ chức Ecodefense, cho thấy trong 6 tháng đầu năm 2025, lượng naphtha Nga nhập khẩu vào Đài Loan đã tăng gấp sáu lần so với năm 2022. Diễn biến này diễn ra trong bối cảnh nhiều nền kinh tế phát triển đang nỗ lực thu hẹp quan hệ năng lượng với Nga, làm nổi bật tính đặc thù của trường hợp Đài Loan.

Mức tăng đột biến đã đưa Đài Loan trở thành khách hàng lớn nhất thế giới của Nga đối với mặt hàng naphtha. Theo các nhà nghiên cứu, nguyên nhân cốt lõi không nằm ở sự dịch chuyển chiến lược mang tính chính trị, mà xuất phát từ nhu cầu duy trì nguồn cung ổn định cho ngành công nghiệp bán dẫn – lĩnh vực đóng vai trò then chốt đối với tăng trưởng, xuất khẩu và năng lực công nghệ của hòn đảo.

Nguồn cung naphtha ổn định là yếu tố sống còn với ngành công nghiệp bán dẫn của Đài Loan. Ảnh: Tao-Chuan Yeh/AFP/Getty Images

Naphtha được sử dụng làm nguyên liệu đầu vào để sản xuất nhiều loại hóa chất phục vụ công nghiệp, từ nhựa, dung môi đến các vật liệu chuyên dụng trong chế tạo chip. Đây là mắt xích trung gian nhưng không thể thay thế trong chuỗi giá trị bán dẫn, đặc biệt ở các công đoạn đòi hỏi độ ổn định cao về chất lượng và khối lượng đầu vào.

“Về bản chất, đây là nguyên liệu nền cho toàn bộ chuỗi sản xuất hóa chất nuôi dưỡng ngành bán dẫn”, một đồng tác giả báo cáo CREA nhận định, nhấn mạnh tầm quan trọng chiến lược của mặt hàng này.

Theo các chuyên gia năng lượng, trong ngắn hạn, việc tìm kiếm nguồn naphtha thay thế với quy mô, giá cả và độ ổn định tương đương không phải là điều dễ dàng. Chính yếu tố này khiến dòng naphtha từ Nga vẫn tiếp tục chảy vào Đài Loan, bất chấp các tuyên bố rút lui và áp lực chính trị ngày càng gia tăng.

Về mặt kỹ thuật, naphtha là nguyên liệu đầu vào chủ chốt của ngành hóa dầu, được sử dụng để sản xuất olefin và aromatic - nền tảng cho hàng loạt hóa chất tinh khiết phục vụ công nghiệp điện tử.

Trong sản xuất bán dẫn, các dẫn xuất từ naphtha tham gia trực tiếp vào quá trình chế tạo vật liệu polymer, photoresist, dung môi siêu sạch và các hóa chất xử lý bề mặt wafer, những yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp đến độ chính xác và tỷ lệ thành phẩm của chip.

Do yêu cầu khắt khe về chất lượng và tính ổn định, nguồn cung naphtha cho ngành bán dẫn không dễ dàng thay thế trong ngắn hạn, đặc biệt với các nhà sản xuất ở quy mô lớn.

Trong bối cảnh Đài Loan là trung tâm của chuỗi cung ứng chip toàn cầu, nơi tập trung các nhà sản xuất foundry hàng đầu như TSMC - đối tác gia công cốt lõi của nhiều tập đoàn fabless lớn trên thế giới - sự gián đoạn hoặc biến động nguồn cung naphtha không chỉ là vấn đề năng lượng nội địa, mà còn có khả năng lan tỏa ảnh hưởng đến toàn bộ hệ sinh thái bán dẫn quốc tế.

Nhập khẩu than Nga của Đài Loan tăng, trước khi giảm mạnh vào năm 2025. Ảnh: Phelan M. Ebenhack/AP Photo/picture images

CAM KẾT GIẢM NHẬP KHẨU VÀ ĐỘ TRỄ CHÍNH SÁCH

Dữ liệu từ công ty phân tích hàng hóa Kpler cho thấy, bất chấp các tuyên bố cắt giảm, lượng naphtha Nga nhập khẩu vào Đài Loan vẫn duy trì ổn định trong những tháng cuối năm 2025. Phần lớn lượng hàng này do Formosa Petrochemical Corporation - doanh nghiệp hóa dầu lớn của Đài Loan thực hiện.

Theo Kpler, Formosa đã không gia hạn các hợp đồng mua mới cho năm 2026, song vẫn tiếp tục thực hiện các hợp đồng theo năm và theo quý đã ký trước đó. Điều này tạo ra độ trễ đáng kể giữa cam kết chính sách và hành vi thương mại thực tế, khiến dòng năng lượng Nga chưa thể giảm ngay lập tức.

Vấn đề này đã làm dấy lên tranh luận trong nội bộ Đài Loan. Một số nhà lập pháp cảnh báo rằng trong bối cảnh quan hệ Nga - Trung ngày càng xích lại gần nhau, sự phụ thuộc năng lượng có thể trở thành điểm yếu chiến lược. Ở chiều ngược lại, giới phân tích kinh tế cho rằng trong khuôn khổ thương mại tự do, chính phủ khó có thể can thiệp trực tiếp vào quyết định mua bán của doanh nghiệp tư nhân nếu không có lệnh cấm rõ ràng.

Không chỉ naphtha, báo cáo CREA còn cho thấy bức tranh rộng hơn về cơ cấu năng lượng của Đài Loan. Hiện nay, hơn 80% năng lượng của hòn đảo đến từ than đá và khí tự nhiên hóa lỏng (LNG), trong khi khoảng 97% tổng nhu cầu năng lượng phải dựa vào nhập khẩu.

Đài Loan đã đạt tiến triển rõ rệt trong việc giảm nhập khẩu than từ Nga. Trong 6 tháng đầu năm 2025, lượng than Nga giảm 67% so với cùng kỳ năm trước, chủ yếu nhờ các quyết định mang tính chính sách của chính phủ và các doanh nghiệp nhà nước như Taipower và Taiwan Cement Corporation. Tuy nhiên, với khu vực doanh nghiệp tư nhân, yếu tố chi phí vẫn là biến số khó kiểm soát.

Theo các chuyên gia, trường hợp của Đài Loan phản ánh thách thức chung của các nền kinh tế công nghệ cao: việc loại bỏ hoàn toàn năng lượng Nga trong ngắn hạn là không dễ, đặc biệt khi phải đồng thời kiểm soát lạm phát, bảo vệ năng lực cạnh tranh công nghiệp và duy trì ổn định chuỗi cung ứng chiến lược như bán dẫn.

Trọng Hoàng