Nên lập đoàn kiểm toán EVN để minh bạch khoản lỗ hơn 44.000 tỷ tính vào giá điện

Không nên bù lỗ nếu kinh doanh kém

Theo quan điểm của TS. Võ Trí Thành - nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh - giá điện phải được thực hiện đúng nguyên tắc: đảm bảo bù đắp chi phí sản xuất; tính đúng, tính đủ chi phí hợp lý, hợp lệ kèm mức lợi nhuận cần thiết để tái sản xuất và tuân thủ đúng quy định pháp luật.

“Nếu do doanh nghiệp làm ăn yếu kém, gây ra thua lỗ trong hoạt động sản xuất kinh doanh thì doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm. Trường hợp vì lợi ích kinh tế - xã hội mà Nhà nước buộc phải giữ giá điện thấp hơn chi phí, giá thành, dẫn đến kinh doanh thua lỗ, doanh nghiệp không bảo toàn được vốn Nhà nước thì cần có giải pháp xử lý phù hợp.

Việc xử lý dòng tiền thâm hụt do giá gây ra này theo hướng phân bổ dần vào giá điện là không trái với nguyên tắc hình thành giá điện, không mâu thuẫn với Luật Điện lực và không trái với Khoản 7, Điều 4, Luật Giá năm 2023 quy định “Yếu tố hình thành giá bao gồm toàn bộ giá thành thực tế, lợi nhuận (nếu có) hoặc khoản lỗ (nếu có) các nghĩa vụ tài chính theo quy định của pháp luật””, ông Thành nói.

Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế, TS. Nguyễn Minh Phong cho rằng: Về nguyên tắc, nếu Nhà nước yêu cầu EVN bán điện dưới giá thành dẫn đến thua lỗ thì việc phải bù lỗ bằng cách tính vào giá điện là phù hợp. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn là phải minh bạch các khoản, trong đó đâu là khoản lỗ thật, đâu là khoản lỗ giả do trả lương cho cán bộ, người lao động cao quá quy định hoặc thua lỗ do thất thoát.

“Nếu là lỗ thật thì những chi phí này cần được ghi nhận và phân bổ dần vào giá để tránh làm mất cân đối dòng tiền của ngành điện. Quy định này cũng không mâu thuẫn với Luật Điện lực 2024, Luật Giá về nguyên tắc định giá của Nhà nước với hàng hóa dịch vụ. Tuy nhiên, nếu lỗ giả mà vẫn tính bù vào giá bán lẻ điện bình quân thì không phù hợp”, ông Phong nêu quan điểm.

Theo ông Phong, chỉ dựa vào các số liệu do doanh nghiệp công bố về kết quả kinh doanh sẽ không đảm bảo sự minh bạch trong phân bổ chi phí và có thể tạo dư luận tiêu cực với đề xuất này.

"EVN cần phải được kiểm toán lại, có báo cáo chi tiết về các chi phí cấu thành khoản lỗ và chỉ phân bổ khoản chi phí hợp lý vào giá điện, thay vì phân bổ toàn bộ khoản lỗ", ông Phong đề xuất.

Chuyên gia cho rằng cần lập đoàn kiểm toán để làm rõ chi tiết khoản lỗ lũy kế 44.792 tỷ đồng của EVN. (Ảnh minh họa)

Ở góc độ khác, TS. Lê Đăng Doanh cho rằng đây chưa phải là thời điểm thích hợp để tăng giá điện, đặc biệt là tính các khoản lỗ cũ vào giá. Mặc dù nửa đầu năm có những tín hiệu kinh tế tích cực nhưng nền kinh tế Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều thách thức trong giai đoạn còn lại của năm 2025, đặc biệt là thuế quan mới của Mỹ. Giá điện cao sẽ làm tăng chi phí đầu vào cho doanh nghiệp vốn đang đối diện nhiều khó khăn, ảnh hưởng đến mức sống và thu nhập của người lao động.

"Vì vậy rất cần sự nghiên cứu, tính toán kỹ lưỡng xem việc bù lỗ của EVN vào giá điện sẽ có tác động cụ thể như thế nào và có thực sự giải quyết dứt điểm tình trạng kinh doanh của EVN không”, ông Doanh đặt vấn đề.

Theo ông Doanh, thay vì ngay lập tức chấp thuận việc bù lỗ thì cần phải làm rõ nguyên nhân của khoản thua lỗ đó là từ đâu. “Ở nước ngoài, nếu giá đầu vào tăng cao và phải điều chỉnh giá bán thì bản thân các doanh nghiệp cần phải đưa ra những căn cứ chứng minh được khoản lỗ đó không phải do bản thân họ kinh doanh thua lỗ mà do giá đầu vào tăng”, ông Doanh nói.

Vì thế, theo ông Doanh, để đề xuất của Bộ Công Thương và EVN thuyết phục được dư luận thì cần thành lập đoàn kiểm tra, thẩm định để đánh giá, công khai các khoản lỗ của EVN, từ đó có cơ sở tính vào giá điện cho hợp lý.

"Cần thành lập tổ nghiên cứu để đánh giá kỹ lưỡng mọi tác động. Không thể đổ hết phần thua lỗ của doanh nghiệp lên giá bán điện và cuối cùng là lên người tiêu dùng. Trong trường hợp EVN lỗ thật cũng không nên tăng một cách tràn lan mà cần xem xét từng nhóm đối tượng cụ thể và cần được điều chỉnh tăng từ từ, tránh giật cục, gây sốc”, TS. Lê Đăng Doanh nêu quan điểm.

TS. Ngô Tuấn Kiệt, Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng, cũng đồng tình rằng cần phải xem xét đề xuất của EVN có phù hợp không và dựa trên cơ sở nào.

“Cần phải công bố được cơ sở cụ thể chứ không nên chỉ theo ý kiến đề xuất của đơn vị kinh doanh. Bởi những quyết định xuất phát từ thực tiễn sẽ được Nhân dân ủng hộ, còn nếu chỉ xuất phát từ tư duy nhà quản lý thì khó được chấp nhận. Vì thế cần công khai, minh bạch mọi con số. Rồi các cơ quan quản lý Nhà nước cũng cần có cơ sở chi tiết nếu chấp thuận đề xuất đó”, TS Ngô Tuấn Kiệt nói.

Ông Kiệt cũng khuyến cáo cần thành lập một nhóm chuyên gia để tư vấn, đánh giá tình hình tài chính của EVN trước khi đồng ý phê duyệt.

“Ngoài ra, việc điều chỉnh giá điện cũng cần phải trả lời rõ câu hỏi: Khi nào EVN hết khoản thua lỗ và khi nào thì kết quả sản xuất, kinh doanh có lãi để không còn tình trạng phải tăng giá bán điện theo kết quả kinh doanh nữa?”, TS. Ngô Tuấn Kiệt thẳng thắn nói.

Không chỉ giới chuyên gia, các bộ ngành cũng góp ý EVN cần giải trình rõ về khoản lỗ tính vào giá điện.

Theo đó, Bộ Quốc phòng đề nghị Bộ Công Thương rà soát, bổ sung và làm rõ nguyên nhân cụ thể các yếu tố dẫn đến khoản lỗ lũy kế 44.792 tỷ đồng. Từ đó xác định các nội dung lỗ lũy kế liên quan trực tiếp đến chi phí sản xuất, cung ứng điện, báo cáo Chính phủ xem xét, quyết định.

Tương tự, Bộ Tài chính cũng góp ý: Bộ Công Thương cần chỉ đạo EVN báo cáo rõ các nội dung về các khoản lỗ, tách bạch các khoản lỗ do an sinh xã hội với các khoản lỗ do hoạt động sản xuất kinh doanh, lưu ý các khoản lỗ do đầu tư ngoài ngành nếu có.

“Làm rõ các khoản lỗ nếu có phát sinh do phải thực hiện chính sách giá điện để hỗ trợ thực hiện chính sách của Nhà nước về phát triển các ngành, lĩnh vực. Tác động của việc điều chỉnh giá điện đối với đời sống người dân, doanh nghiệp, nền kinh tế. Cùng đó, cần đưa ra các giải pháp hạn chế tác động của việc điều chỉnh giá điện”, Bộ Tài chính nêu.

Trong khi đó, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đề nghị làm rõ nội dung liên quan đến việc cho phép phân bổ các khoản chi phí chưa được tính toán, bù đắp đầy đủ là chỉ áp dụng cho từ năm 2022 hay có hiệu lực cho cả các trường hợp sau này?

VCCI cũng nêu hàng loạt câu hỏi, yêu cầu làm rõ việc xác định tổng các khoản chi phí này sẽ căn cứ vào cơ sở nào, do ai xác định? Phân bổ chi phí này do EVN đề xuất, song áp dụng cho từng năm hay có phương án phân bổ tổng thể chung theo lộ trình. Trường hợp sau khi phân bổ hết, chi phí này sẽ được loại ra khỏi công thức tính giá điện thì giá điện có giảm hay không?

Theo Bộ Công Thương, nếu EVN được tính khoản lỗ vào giá, mặt bằng giá điện cuối năm gần như không thay đổi, hoặc chỉ tăng nhẹ 2-5%. (Ảnh minh họa)

Giá điện sẽ chỉ tăng 2-5% nếu bù lỗ?

Tại dự thảo lần 3 Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 72/2025 về cơ chế, thời gian điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân, Bộ Công Thương đề xuất bổ sung quy định cho phép EVN được tính các khoản chi phí khác chưa được hạch toán đầy đủ trước đây vào giá bán lẻ điện bình quân. Điều này tạo cơ sở pháp lý để EVN thu hồi khoản lỗ của các năm trước thông qua việc điều chỉnh giá bán lẻ điện trong các năm tiếp theo.

Số liệu cho thấy EVN lỗ lũy kế khoảng 50.029 tỷ đồng trong 2022–2023, đến hết 2024 còn 44.792 tỷ đồng.

Cụ thể, Bộ Công Thương đưa ra hai phương án bổ sung cụ thể với khoản chi phí này.

Phương án 1, cho phép EVN phân bổ các chi phí trực tiếp cho sản xuất, cung ứng điện chưa được bù đắp trong giá bán lẻ điện bình quân, dựa trên báo cáo tài chính đã kiểm toán từ năm 2022 trở đi, sau khi trừ lợi nhuận từ hoạt động khác (nếu có). Phương án này có thể áp dụng cả trong các năm tiếp theo nếu tiếp tục phát sinh.

Phương án 2, EVN chỉ xử lý các khoản chi phí trực tiếp chưa được bù đắp từ năm 2022 đến trước khi nghị định này có hiệu lực, không áp dụng cho những năm tiếp theo.

Ngoài ra, tại dự thảo, Bộ Công Thương cũng đề xuất tính cả chênh lệch tỷ giá đánh giá lại chưa phân bổ và chênh lệch tỷ giá chưa thanh toán cho các nhà máy điện. Quy định mới này giúp xác định rõ khoản chênh lệch chưa bù đắp để phân bổ vào giá điện, với số liệu minh bạch từ báo cáo tài chính hàng năm của EVN đã được kiểm toán và công bố công khai.

Theo Bộ Công Thương, nếu EVN được bổ sung quy định tính khoản lỗ vào giá, mặt bằng giá điện cuối năm gần như không thay đổi, hoặc chỉ tăng nhẹ 2-5%. Trường hợp tăng 3% từ tháng 10, chỉ số CPI cả năm chỉ nhích thêm khoảng 0,03 điểm phần trăm.

Bộ Công Thương khẳng định việc điều chỉnh giá điện sẽ có lộ trình, thực hiện đúng chỉ đạo của Chính phủ, tránh "giật cục", có lộ trình, bảo đảm ổn định kinh tế - xã hội, hài hòa lợi ích của doanh nghiệp và người dùng điện.

Theo báo cáo kết quả kiểm tra chi phí giá thành sản xuất kinh doanh điện 2023 do Bộ Công Thương thực hiện, tổng chi phí sản xuất của EVN là hơn 528.600 tỷ đồng. Mức này tương đương giá sản xuất 2.088,9 đồng/kWh, tăng 2,79% so với năm 2022. Trong đó, các khoản thu của tập đoàn và đơn vị thành viên từ thanh lý, nhượng bán tài sản cố định, vật tư thu hồi và cho thuê cột điện đã được giảm trừ.

Cũng trong năm 2023, giá điện bán lẻ đã tăng 2 lần (3% vào tháng 5 và 4,5% vào tháng 11). Với 2 lần điều chỉnh này, giá điện bán lẻ đã tăng lên lần lượt 1.920,3 đồng và 2.006,79 đồng/kWh (chưa bao gồm VAT). Dù được điều chỉnh giá, EVN vẫn lỗ 82,1-168,6 đồng mỗi kWh điện bán ra.

EVN cho rằng khoản lỗ này cần được tính toán để thu hồi trong giá điện. Việc này nhằm bù đắp kịp thời phần vốn đầu tư Nhà nước giảm trong giai đoạn các năm trước đây, giúp EVN có nguồn lực đầu tư các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, cụm nhà máy điện Quảng Trạch, điện gió ngoài khơi và các nguồn điện khác để đảm bảo cung ứng điện cho giai đoạn tới.

Hiện giá bán lẻ điện bình quân là 2.204,07 đồng/kWh (chưa gồm VAT), sau lần tăng 4,8% ngày 10/5.

PHẠM DUY