Nếu dân không trở về, Ukraine khó tái thiết

Đạo diễn truyền hình Natalka Korzh rời bỏ ngôi nhà mới xây khi Kyiv hứng chịu tấn công bằng tên lửa ngay những ngày đầu của cuộc chiến. Bà đến Bồ Đào Nha và không có kế hoạch về nước dù chiến tranh có kết thúc.

“Giờ đây tôi phải làm lại từ đầu ở tuổi 52”, đạo diễn Korzh chia sẻ. Bà định lập một tổ chức từ thiện giúp đỡ những người tị nạn khác ở thị trấn Lagoa, nơi bà đã xem là nhà.

Một số nghiên cứu của Cao ủy Liên Hợp Quốc về người tị nạn (UNHCR) ghi nhận đa số người tị nạn Ukraine mong ngày nào đó sẽ về nước, nhưng chỉ có khoảng 1/10 dự định trở về sớm. Trong nhiều cuộc khủng hoảng trước đây chẳng hạn như tại Syira, mong muốn trở về của người tị nạn phai nhạt dần theo thời gian.

Nhiều người tị nạn Ukraine nghĩ đến việc định cư ở nước ngoài - Ảnh: Reuters

Bốn chủ doanh nghiệp mà phóng viên hãng Reuters trò chuyện nói rằng họ đang gặp khó trước viễn cảnh nhiều người tị nạn không về nước, lực lượng lao động tiếp tục giảm trong thời gian tới.

Volodymyr Kostiuk - giám đốc điều hành Công ty Farmak (một trong những hãng dược hàng đầu Ukraine với gần 3.000 lao động và doanh thu hơn 7 triệu USD năm 2021) - cho biết do không ít người ra nước ngoài, vẫn ở trong nước nhưng chuyển đi nơi khác hoặc nhập ngũ, ông phải đối mặt với tình trạng thiếu nhân viên phòng thí nghiệm cùng lao động sản xuất tay nghề cao.

“Chúng ta cần cố gắng khiến họ trở về. Chúng ta đã thấy người ở nước ngoài càng lâu càng ít muốn về nước”, theo giám đốc Kostiuk.

Một cuộc thăm dò khoảng 500 doanh nghiệp do Viện Nghiên cứu kinh tế - chính trị Ukraine thực hiện cho kết quả 1/3 số đơn vị được hỏi xem tình trạng thiếu lao động là thách thức chính.

Đàn ông trong độ tuổi nhập ngũ bị hạn chế rời khỏi Ukraine, vì vậy đa số người tị nạn là phụ nữ trong độ tuổi lao động cùng trẻ em.

Trong khi nông trại và nhà máy mất người lao động vào tay lực lượng vũ trang, tình trạng thiếu hụt đặc biệt nghiêm trọng ở các ngành đòi hỏi trình độ cao do phụ nữ trẻ có học thức thuộc nhóm người dễ ra nước ngoài tị nạn nhất.

Theo nghiên cứu công bố tháng 3 của Trung tâm Chiến lược kinh tế Ukraine, 2/3 số phụ nữ tị nạn ở các nước châu Âu khác có trình độ học vấn cao.

Vấn đề không chỉ là lực lượng lao động bị thu hẹp, mà còn là nhu cầu tiêu dùng sụt giảm.

Chuỗi siêu thị Fozzy Group mở cửa trở lại quanh Kyiv sau khi lực lượng Nga rút khỏi, nhưng lượng khách hàng vẫn còn thấp.

Giám đốc Dmytro Tsygankov (phụ trách sản phẩm mới) cho biết: “Chúng tôi không thể nói về sự phục hồi khi chúng tôi có vài triệu người chẳng mua gì: họ không ở trong nước”. Lượng khách tới siêu thị Fozzy tháng 5 đã tăng so với năm ngoái, nhưng vẫn thấp hơn 16% so với tháng 5.2021.

Các vấn đề khác

Bên cạnh hàng triệu người tị nạn, nhà nhân khẩu học Ella Libanova (Viện Khoa học quốc gia Ukraine) còn chỉ ra hai vấn đề khác: người lớn tuổi chiếm tỷ lệ lớn trong dân số và tỷ suất sinh - vốn đã thuộc hàng thấp nhất thế giới - giảm từ 0,9 xuống 0,7 từ khi cuộc chiến nổ ra.

Một triệu người đang chiến đấu chống lại Nga, hàng triệu người khác sống ở khu vực bị lực lượng Nga chiếm đóng phải sơ tán. Đánh giá tình báo Mỹ rò rỉ tháng 4 cho biết đã có 15.000 nam giới trong độ tuổi lao động thiệt mạng hoặc bị thương. Con số thương vong sẽ còn tăng.

Bà Libanova cảnh báo một khi hạn chế được dỡ bỏ thì nhiều nam giới có thể ra nước ngoài đoàn tụ với gia đình: “Đàn ông rời đi là rủi ro lớn. Chúng ta sẽ mất đi những người trẻ tuổi, có trình độ và gan dạ”.

Nhà nhân khẩu học ước tính dân số ở phần lãnh thổ Ukraine kiểm soát giảm xuống chỉ còn 28 triệu người, quá thấp so với ước tính 41 triệu người mà chính phủ nước này đưa ra trước lúc cuộc chiến nổ ra.

Ngay cả trước chiến tranh, dân số Ukraine đã trên đà giảm. Cuộc điều tra năm 2001 cho thấy dân số giảm từ khoảng 52 triệu xuống 48,5 triệu.

Theo Trung tâm Hợp tác nghiên cứu thuộc Ủy ban châu Âu, dân số Ukraine sẽ giảm thêm khoảng 1/5 đến 1/3 trong 30 năm tới tùy thuộc chiến sự kéo dài bao lâu và bao nhiêu người ra nước ngoài tị nạn.

Tác động kinh tế

Trung tâm Chiến lược kinh tế Ukraine ước tính sẽ có khoảng 860.000 đến 2,7 triệu người Ukraine chọn định cư ở nước ngoài, hậu quả là nền kinh tế mất 2,55 - 7,71% GDP mỗi năm.

Giám đốc Kostiuk cho biết một số nhân viên của ông làm việc từ xa, chưa đến 5% lao động công ty ở lại nước ngoài. Tuy vậy ông vẫn lo lắng về nguy cơ lao động tay nghề cao ngày càng thiếu vì người trẻ mới tốt nghiệp qua thời gian học từ xa (vì đại dịch lẫn vì chiến tranh) thiếu kỹ năng thực tế.

Chính phủ Ukraine lạc quan tin tưởng lòng yêu nước có thể thôi thúc người dân trở về. Thứ trưởng Kinh tế Oleksiy Sobolev nhận định trong vòng 3 năm sau khi chiến tranh kết thúc, 75% người tị nạn sẽ về nước.

Một số người Ukraine ở nước ngoài vẫn hỗ trợ cho nền kinh tế nước nhà. Nhà thiết kế thời trang Ksenia Karpenko duy trì công việc kinh doanh dù đang ở Tây Ban Nha.

“Ngày 23.2.2022 tôi là khách du lịch, vậy mà khi thức dậy vào hôm sau tôi trở thành người tị nạn”, Karpenko chia sẻ. Hiện cô quản lý một nhóm 8 người tại Ukraine, thiết kế và sản xuất quần áo bán tại các cửa hàng thời trang ở Madrid và Barcelona.

Cẩm Bình