Nếu thuế quan của ông Trump sụp đổ, ai được lợi, ai sẽ thiệt?

Việc Tòa án Tối cao Mỹ chất vấn cách Tổng thống Donald Trump sử dụng quyền hạn khẩn cấp để áp đặt hàng loạt mức thuế quan đang khiến các doanh nghiệp phải đóng thuế rơi vào giai đoạn đầy bất ổn có thể kéo dài nhiều tháng.

Không chỉ các công ty Mỹ, những đối tác thương mại của Washington từ nước đã ký thỏa thuận đến bên vẫn đang đàm phán cũng rơi vào tình trạng tương tự.

Tuy nhiên, giới quan sát cho rằng nếu Tòa án Tối cao tuyên bố Đạo luật Quyền hạn Kinh tế Khẩn cấp Quốc tế năm 1977 (IEEPA) là vi hiến, ông Trump nhiều khả năng sẽ tìm đến các công cụ pháp lý khác để tiếp tục đánh thuế hàng nhập khẩu.

Theo đó, ngoài IEEPA, các mục luật như 232, 201, 301, 122 và 338 trong Luật Thương mại Mỹ vẫn cho phép Tổng thống áp dụng những biện pháp thuế quan với lý do bảo vệ an ninh quốc gia, chống phân biệt thương mại hoặc bảo vệ ngành sản xuất nội địa.

Song, hầu hết công cụ này đều đòi hỏi điều tra chính thức của cơ quan liên bang và có giới hạn về thời gian, phạm vi hoặc mức thuế - điều khiến việc sử dụng chúng phức tạp hơn so với quyền hạn khẩn cấp theo IEEPA.

Theo Bloomberg, trong bức tranh tổng quan về những quốc gia và khu vực có thể bị ảnh hưởng nếu phán quyết cuối cùng không đứng về phía Nhà Trắng, Ấn Độ và Trung Quốc là hai trong số các mục tiêu lớn nhất của thuế quan Mỹ, trong khi Brazil cũng bị đánh thuế ở mức rất cao. Thụy Sĩ, đáng chú ý, cũng bị liệt vào danh sách chịu thuế bất ngờ.

Bloomberg Economics ước tính nếu Tòa án Tối cao ra phán quyết bất lợi cho ông Trump, mức thuế quan trung bình hiệu dụng của Mỹ sẽ giảm xuống còn 6,5% - thấp nhất kể từ trước khi ông công bố gói thuế “Ngày Giải phóng” hôm 2/4, áp dụng cho hàng chục quốc gia.

Mức “thuế hiệu dụng” này khác và thường thấp hơn so với mức thuế danh nghĩa do nhiều mặt hàng được miễn trừ hoặc đã chịu các loại thuế khác trước đó.

Ấn Độ, Brazil, Trung Quốc và các nước trong khu vực Đông Nam Á là các đối tác có nguy cơ bị ảnh hưởng nhiều nhất nếu Tòa án Tối cao bác bỏ quyền áp thuế của ông Trump. Biểu đồ: Bloomberg.

Trung Quốc: Căng thẳng dài hạn?

Tuần trước, ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã nhất trí giảm 10% thuế nhập khẩu của Mỹ đối với hàng Trung Quốc, đồng thời tạm hoãn áp dụng thêm các mức thuế mới trong vòng một năm. Thỏa thuận này mang lại chút ổn định cho doanh nghiệp, nhưng giới phân tích cảnh báo ông Trump vẫn có thể viện dẫn các cơ sở pháp lý khác để duy trì chính sách thuế.

“Căng thẳng Mỹ - Trung là xu hướng lâu dài chứ không phải thoáng qua”, bà Trinh Nguyen, chuyên gia kinh tế khu vực châu Á mới nổi của Natixis SA nhận định. “Việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng giờ không chỉ là tính toán thuế quan, mà là dịch chuyển chiến lược trong cục diện địa chính trị toàn cầu”.

Một số học giả Trung Quốc hoài nghi rằng Tòa án Tối cao có thể kiềm chế được ông Trump, xét đến quyền hành pháp quá lớn của tổng thống.

Xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã giảm 17% trong năm nay. Ảnh: Bloomberg.

Truyền thông nhà nước Trung Quốc đồng loạt đưa tin về phiên điều trần, song cũng cho rằng khả năng Tòa án hủy bỏ toàn bộ chính sách thuế của ông Trump là rất thấp. Họ dẫn lại phát biểu của Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent rằng chính quyền sẽ “duy trì mức thuế hiện tại”.

Bộ Thương mại Trung Quốc từ chối bình luận về vụ việc.

Đài Loan chứng kiến kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ tăng vọt trong năm nay, nhờ nhu cầu thiết bị AI bùng nổ. Tuy nhiên, phần lớn hàng công nghệ cao được miễn thuế, nên hầu như không chịu tác động trực tiếp từ phán quyết của Tòa án.

Ảnh hưởng hạn chế với Nhật Bản và Hàn Quốc

So với Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc cũng ở vị thế tương đối an toàn. Tokyo đã ký hiệp định thương mại và đầu tư với Mỹ, trong khi Seoul đang trong quá trình hoàn tất văn kiện.

“Khó có khả năng hai quốc gia này xé bỏ các thỏa thuận vừa đạt được”, các nhà kinh tế của Goldman Sachs nhận định.

“Vì người chịu thuế thực tế là các nhà nhập khẩu Mỹ chứ không phải đối tác thương mại, việc các nước khác có tiếp tục duy trì cam kết hay không có thể không quan trọng”, nhóm nghiên cứu viết.

“Nhiều khả năng chính quyền Mỹ sẽ dựa vào các cơ chế pháp lý khác để tiếp tục đánh thuế như trong thỏa thuận, nhưng quá trình đó chắc chắn làm dấy lên làn sóng bất ổn mới”, nhóm này cho biết thêm.

Đông Nam Á: Dòng chảy thương mại biến động

Khu vực Đông Nam Á có thể chịu tác động mạnh hơn, do xuất khẩu từ một số quốc gia như Thái Lan và các nước khác đã tăng mạnh trong năm nay, một phần nào nhờ các doanh nghiệp chuyển hướng trước nguy cơ thuế quan.

Nếu Mỹ giảm hoặc bỏ thuế, lượng hàng xuất khẩu từ khu vực này sang Mỹ có thể lại tăng vọt.

Tuy nhiên, ảnh hưởng cụ thể vẫn khó đoán vì phần lớn hàng hóa xuất khẩu là chất bán dẫn - nhóm hàng hiện được miễn thuế nhưng có thể sớm bị đưa vào danh sách mới. Ông Trump từng ám chỉ sẽ áp thuế lên tới 300% với sản phẩm liên quan đến bán dẫn.

Nhập khẩu của Mỹ từ Đông Nam Á tăng vọt trong năm nay. Biểu đồ: Bloomberg.

Ấn Độ sẽ đàm phán cẩn trọng

Trong khi đó, Ấn Độ đang thương lượng với Mỹ để giảm mức thuế 50% - một trong những mức cao nhất thế giới - sau khi ông Trump nhắm tới nước này vì nhập khẩu dầu Nga. Gần đây, ông đã hạ giọng chỉ trích và cả hai bên đều tỏ thiện chí hạ nhiệt, mở ra hy vọng về một thỏa thuận thương mại sắp thành hình.

Giới chức New Delhi cho rằng phán quyết của Tòa án Tối cao sẽ không ảnh hưởng đáng kể đến tiến trình đàm phán, vì Nhà Trắng có thể dùng các công cụ khác như hàng rào phi thuế hoặc lệnh hành pháp để đạt mục tiêu thương mại.

Tuy nhiên, việc tòa vào cuộc giúp Ấn Độ có thêm lý do yêu cầu các điều khoản trong thỏa thuận phải tương thích với quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và có giá trị pháp lý ràng buộc.

Bộ Thương mại và Công nghiệp Ấn Độ chưa phản hồi yêu cầu bình luận trong khi Bộ Ngoại giao cũng từ chối lên tiếng về vấn đề này.

Châu Âu: Thỏa thuận “không cân xứng”

Liên minh châu Âu (EU) và Mỹ đã đạt được thỏa thuận thương mại vào tháng 7, theo đó Washington sẽ tăng thuế lên 15% đối với phần lớn hàng hóa châu Âu, bao gồm ôtô.

Đổi lại, Brussels đồng ý dỡ bỏ một số mức thuế thấp đối với hàng công nghiệp và nông sản không nhạy cảm của Mỹ, nhằm tránh leo thang tranh chấp với đối tác thương mại lớn nhất và đảm bảo hợp tác an ninh trong bối cảnh đối đầu với Nga.

Song, thỏa thuận này bị các quan chức EU mô tả là “thiếu cân xứng”, vấp phải phản ứng mạnh mẽ từ nhiều quốc gia thành viên và Nghị viện châu Âu, đồng thời không loại bỏ các mức thuế trừng phạt đối với kim loại châu Âu.

Chính vì vậy, nếu quyền áp thuế của ông Trump bị phủ quyết khiến phải duy trì thuế phải dựa trên luật rút gọn, thủ tục mới sẽ mở ra nhiều lỗ hổng, EU có thể yêu cầu bổ sung điều khoản ràng buộc hơn.

Thực tế, ủy ban châu Âu - cơ quan hành pháp của EU - đang thúc giục Washington hạ mức thuế 50% áp lên thép và nhôm, đồng thời ngăn việc mở rộng phạm vi áp thuế sang các sản phẩm khác có chứa hai kim loại này.

Các nghị sĩ châu Âu cũng đang bàn thảo sửa đổi thỏa thuận trước khi phê chuẩn, trong đó có đề xuất bổ sung điều khoản “tự động hết hạn” để hạn chế rủi ro kéo dài.

Phương Linh