Nga sẽ sửa chữa số oanh tạc cơ bị hư hại vì chiến dịch Mạng nhện như thế nào?

Vào ngày đầu tiên của tháng 6, Ukraine cho biết đã phát động chiến dịch Mạng nhện sử dụng 117 máy bay không người lái (UAV) tấn công loạt sân bay quân sự Nga.

Truyền thông Ukraine và phương Tây đưa tin có tới 41 máy bay quân sự của Nga, bao gồm máy bay ném bom Tu-95 và Tu-22M3, đã bị phá hủy hoặc hư hỏng nghiêm trọng.

Chiến dịch Mạng nhện của Ukraine nhằm vào các sân bay phục vụ hoạt động hàng không chiến lược của Nga đã làm dấy lên cuộc tranh luận về tác động của nó đến năng lực quân sự của Moscow và chiến lược răn đe hạt nhân của nước này.

Cận cảnh máy bay quân sự Nga bị tấn công trong chiến dịch Mạng nhện của Ukraine. Nguồn: SBU

Tuy nhiên, ngày 4-6, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Ryabkov nói với hãng thông tấn TASS rằng không có máy bay Nga nào bị phá hủy trong các cuộc tấn công của Ukraine mà chỉ bị hư hại và sẽ được sửa chữa.

Theo tờ Bulgarian Military, việc đánh giá xem Nga có thể sửa chữa máy bay ném bom bị hư hỏng hay bổ sung phi đội hay không phụ thuộc vào mức độ máy bay bị phá hủy và năng lực công nghiệp của Moscow.

Vai trò then chốt trong bộ ba hạt nhân Nga

Tu-95 và Tu-22M3 đóng vai trò then chốt trong bộ ba hạt nhân của Nga, bao gồm: tên lửa đạn đạo xuyên lục địa phóng từ mặt đất, tên lửa đạn đạo phóng từ tàu ngầm, máy bay ném bom chiến lược. Những máy bay này được thiết kế để mang theo tên lửa hành trình mang đầu đạn hạt nhân, như Kh-55 và Kh-101, là minh chứng rõ ràng cho tầm với hạt nhân của Nga.

Máy bay Tu-95, được NATO đặt tên mã là “Bear”, là một loại máy bay ném bom tầm xa sử dụng động cơ tua bin cánh quạt, có khả năng mang theo tới 16 tên lửa hành trình và hoạt động trên phạm vi rộng lớn, bao gồm các chuyến tuần tra gần không phận NATO. Trong bộ ba hạt nhân của Nga, Tu-95 đóng vai trò là nền tảng linh hoạt cho các cuộc tấn công hạt nhân, bổ sung cho tính tức thời của các hệ thống tên lửa.

Máy bay Tupolev Tu-95 - một biểu tượng của thời Chiến tranh Lạnh - vẫn là trụ cột trong lực lượng không quân chiến lược của Nga. Được trang bị 4 động cơ tuabin cánh quạt NK-12M với cánh quạt quay ngược chiều, biến thể Tu-95MS có thể đạt tốc độ 830 km/giờ và bay xa hơn 10.000 km, lý tưởng cho các nhiệm vụ tầm xa. Khung máy bay có từ thiết kế những năm 1950, tuy vẫn chắc chắn nhưng đã lỗi thời, các nâng cấp chủ yếu tập trung vào hệ thống điện tử hàng không hiện đại và tên lửa.

Tu-95MS mang tên lửa hành trình Kh-55 và Kh-101/102, loại sau có tính năng tàng hình và khả năng hạt nhân. Radar Obzor-MS cung cấp mục tiêu cho các cuộc tấn công tầm xa, trong khi các biện pháp phòng thủ bao gồm các vỏ gây nhiễu điện tử.

Phi hành đoàn gồm 7 người của máy bay vận hành một bộ hệ thống phức tạp, đòi hỏi phải đào tạo chuyên sâu. Mặc dù đã cũ, độ tin cậy và chi phí vận hành thấp của Tu-95 khiến nó trở thành trụ cột trong kho vũ khí của Nga.

Tu-22M3 là một máy bay ném bom siêu thanh, cho phép phản ứng nhanh hơn và có khả năng mang cả vũ khí hạt nhân lẫn thông thường, khiến nó trở thành một phương tiện hai vai trò.

Tu-22M3 là máy bay có cánh cụp được thiết kế cho cả vai trò hạt nhân và thông thường. Được trang bị 2 động cơ phản lực tua bin RD-7M2, máy bay đạt tốc độ Mach 1,88 và tầm bay 6.800 km với khả năng tiếp nhiên liệu trên không. Tải trọng của Tu-22M3 bao gồm tối đa 3 tên lửa Kh-22 hoặc 10 tên lửa Kh-15, với các tùy chọn cho đạn dược dẫn đường chính xác.

Radar Leninets của Tu-22M3 cho phép thâm nhập ở độ cao thấp, trong khi bộ tác chiến điện tử của nó chống lại các mối đe dọa tên lửa. Các bản nâng cấp trong những năm 2010, bao gồm các hệ thống dẫn đường và liên lạc mới, đã cải thiện hiệu quả của Tu-22M3, nhưng khung máy bay có từ những năm 1970, đang cũ đi.

So với các máy bay tương đương của phương Tây như B-1B Lancer, Tu-22M3 ít tàng hình hơn nhưng có khả năng mang tải tương đương. Vai trò của nó ở Ukraine tập trung vào việc thực hiện các cuộc tấn công thông thường tầm xa, khiến nó trở thành mục tiêu của Ukraine.

Máy bay ném bom chiến lược Tu-95. Ảnh: BỘ QUỐC PHÒNG NGA/TASS

Cả hai loại máy bay đều củng cố khả năng răn đe của Nga bằng cách thể hiện sức mạnh toàn cầu, với các chuyến bay tuần tra thường xuyên nhằm gửi đi thông điệp về quyết tâm chiến lược của Moscow.

Việc mất đi những máy bay ném bom này, dù chỉ một phần, cũng làm suy yếu thế trận răn đe của Nga, bởi chúng không thể dễ dàng thay thế. Việc chúng bị phá hủy có thể buộc Nga phải phụ thuộc nhiều hơn vào các thành phần khác trong bộ ba hạt nhân, như hệ thống tên lửa cơ động trên mặt đất hoặc tàu ngầm.

Thách thức khi sửa chữa

Máy bay ném bom chiến lược như Tu-95 và Tu-22M3 là những hệ thống phức tạp, cũ kỹ, nhiều máy bay có từ thời Liên Xô.

Những thiệt hại nhỏ, chẳng hạn như hư hỏng ở hệ thống điện tử hàng không hoặc các bộ phận không quan trọng của khung máy bay, có thể được sửa chữa tương đối nhanh chóng nếu có sẵn phụ tùng thay thế. Tuy nhiên, hư hỏng nghiêm trọng ở động cơ, thân máy bay hoặc các hệ thống quan trọng như radar hoặc khoang chứa vũ khí có thể khiến việc sửa chữa tốn kém và mất thời gian.

Chuyên gia Douglas Barrie từ Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (Anh) lưu ý rằng đội máy bay ném bom hạng nặng của Nga là "nguồn tài nguyên chiến lược không tái tạo", vì việc sản xuất những máy bay này đã ngừng từ nhiều thập niên trước.

Tu-95, lần đầu tiên được giới thiệu vào những năm 1950, và Tu-22M3, hoạt động từ những năm 1970, hiện không còn được sản xuất nữa. Trong khi kế hoạch của Nga về máy bay ném bom chiến lược thế hệ tiếp theo vẫn đang trong giai đoạn phát triển ban đầu.

Nga có thể cố gắng khôi phục một số máy bay bằng cách "rã xác" các đơn vị đã ngừng hoạt động để lấy linh kiện. Theo cơ sở dữ liệu Military Balance+ do Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế công bố vào tháng 2, Nga sở hữu 58 máy bay ném bom Tu-95M và 54 chiếc Tu-22M3, dù không phải tất cả đều hoạt động do gặp vấn đề bảo dưỡng.

Các khung máy bay đã ngừng sử dụng, được cất giữ tại những căn cứ như Engels hoặc Ukrainka, có thể cung cấp phụ tùng thay thế. Tuy nhiên, quá trình này sẽ làm giảm quy mô tổng thể của phi đội và đòi hỏi khối lượng lao động đáng kể. Việc nâng cấp các khung máy bay cũ lên tiêu chuẩn hiện đại – chẳng hạn như biến thể Tu-95MS – sẽ cần đến các hệ thống điện tử hàng không và vũ khí tiên tiến, vốn đang bị ảnh hưởng vì các lệnh trừng phạt từ phương Tây.

Khả năng khôi phục nhanh chóng phụ thuộc vào việc Nga có thể tiếp cận các linh kiện cần thiết và vượt qua những hạn chế trong chuỗi cung ứng — một thách thức ngày càng nghiêm trọng do cuộc chiến đang tiếp diễn và sự cô lập quốc tế.

Khôi phục các máy bay này đặt ra thách thức lớn về kinh tế và hậu cần. Những bộ phận đắt đỏ nhất cần thay thế bao gồm động cơ, hệ thống điện tử hàng không và radar.

Đối với Tu-95, động cơ tua bin cánh quạt Kuznetsov NK-12 – một trong những loại mạnh nhất từng được sản xuất – là thiết bị then chốt nhưng hiện không còn được chế tạo nữa. Việc sửa chữa hoặc thay thế chúng sẽ cần đến các linh kiện tái chế được hoặc phải dựa vào năng lực sản xuất hạn chế của Nga.

Động cơ Koliesov RD-7M2 của Tu-22M3 cũng phức tạp tương tự và việc hư hỏng các hệ thống tua bin phức tạp của chúng có thể đòi hỏi phải thiết kế lại toàn diện.

Hệ thống điện tử hàng không, bao gồm định vị và nhắm mục tiêu, phụ thuộc vào các linh kiện điện tử tiên tiến – nhiều trong số đó sử dụng công nghệ phương Tây hiện đang bị cấm vận. Kể từ năm 2022, các lệnh trừng phạt đã hạn chế nghiêm trọng khả năng tiếp cận vi mạch và vật liệu công nghệ cao của Nga, buộc nước này phải tìm kiếm các giải pháp thay thế từ các quốc gia như Trung Quốc hoặc Iran.

Trong khi Nga đã phát triển các hệ thống tương đương trong nước cho một số hệ thống, chất lượng và khả năng mở rộng của chúng vẫn chưa chắc chắn. Các nhà cung cấp đáng tin cậy, chẳng hạn như Trung Quốc, có thể cung cấp các giải pháp thay thế, nhưng sự chậm trễ và các vấn đề về khả năng tương thích có thể cản trở việc khôi phục nhanh chóng.

Chi phí tài chính, có khả năng lên tới hàng tỉ USD, càng gây thêm căng thẳng cho nền kinh tế Nga đang chịu nhiều áp lực vì chiến sự.

VĨNH KHANG