Ngăn biến chứng, giảm thiểu sốc phản vệ khi tiêm vắc-xin Covid-19

Ảnh minh họa.

Hiểu đúng về vắc-xin và tiêm chủng

Quy trình tiêm chủng vắc-xin Covid-19 tại Việt Nam đã và đang được triển khai ở cấp độ an toàn mức cao nhất. Nó tiến bộ và khắt khe hơn so với nhiều nước trên thế giới, kể cả các nước phát triển.

Các cơ sở tiêm chủng vắc-xin tại Việt Nam đều được đảm bảo tiêu chuẩn về cơ sở vật chất, trang thiết bị và nhân lực. Thực hiện nghiêm túc công tác khám sàng lọc, tư vấn trước tiêm chủng và tổ chức tiêm chủng an toàn theo hướng dẫn của Bộ Y tế.

Người tiêm vắc-xin phải ở lại ít nhất 30 phút tại điểm tiêm chủng để theo dõi các phản ứng sau tiêm và hướng dẫn theo dõi các phản ứng tại nhà từ 24 - 48 giờ. Ngoài ra, các bệnh viện luôn trong tư thế sẵn sàng, thường trực công tác cấp cứu, lường trước các trường hợp biến chứng sau tiêm vắc-xin nhằm bảo đảm an toàn tối đa cho người tiêm.

Nhóm được chỉ định tiêm vắc-xin Covid-19 là từ 18 tuổi trở lên. Nhóm chống chỉ định gồm những người có phản ứng nghiêm trọng với bất kỳ tá dược nào liệt kê trong mục thành phần vắc-xin. Người có cơ địa dị ứng hoặc đang mắc các bệnh lý khác.

Người suy giảm miễn dịch hoặc đang dùng thuốc làm suy yếu hệ miễn dịch (như corticosteroid liều cao, thuốc ức chế miễn dịch hoặc thuốc điều trị ung thư). Nhóm người đang bị nhiễm trùng, sốt (≥37,5°C) hoặc khi có các vấn đề về xuất huyết/chảy máu, bầm tím, đang dùng thuốc chống đông máu.

Hầu hết các loại vắc-xin Covid-19 hiện nay đều sử dụng kỹ thuật tiêm bắp, vào cơ Delta. Vắc-xin Astra Zeneca cũng tiêm theo kỹ thuật này.

Trong các nghiên cứu lâm sàng, hầu hết các tác dụng sau khi tiêm vắc-xin Covid-19 đều ở mức độ từ nhẹ đến trung bình và đều sẽ tự hết trong vài ngày. Tác dụng phụ tại vị trí tiêm (phản ứng tại chỗ tiêm) gồm cảm giác đau, viêm tại chỗ, nóng, ngứa tại chỗ tiêm…

Các tác dụng phụ toàn thân như mệt mỏi, cảm thấy không khỏe (khó chịu), đau đầu… có thể tự khỏi. Một số trường hợp buồn nôn, nôn, tiêu chảy, đau khớp hoặc đau cơ, sốt cao… cần dùng thuốc giảm đau theo chỉ định của cán Bộ y tế.

Phản ứng phản vệ là trường hợp cực kỳ hiếm gặp. Bất kỳ ai bị phản ứng phản vệ đều cần được chăm sóc y tế khẩn cấp. Các triệu chứng sốc phản vệ được cảnh báo bao gồm tụt huyết áp, ngất, khó thở, tức ngực, thở rít, mày đay, phù mạch nhanh, đau bụng, nôn, rối loạn ý thức. Khi có dấu hiệu của sốc phản vệ cần xử trí khẩn cấp theo phác đồ chống sốc phản vệ mới nhất của Bộ Y tế về triển khai công tác an toàn tiêm chủng vắc-xin phòng Covid-19 ngày 22/5.

Giảm thiểu sốc phản vệ

Trong khi chưa có một nguyên nhân cụ thể nào gây sốc phản vệ cho người được tiêm vắc-xin Astra Zeneca, có lẽ cũng cần nghĩ đến nguyên nhân do kỹ thuật tiêm bắp, để dự phòng nguy cơ này. Các nhân viên y tế cần thực hiện đúng kỹ thuật tiêm bắp theo đúng hướng dẫn của Bộ Y tế phải kéo nòng bơm để kiểm tra có nguy cơ đâm vào mạch máu hay không trước khi bơm thuốc. Thủ thuật này có thể tốn thêm thời gian thao tác, nhưng có thể sẽ an toàn cho người được tiêm. Cần hướng dẫn, tập huấn và giám sát tốt hơn quy trình tiêm chủng để đảm bảo tiêm chủng an toàn.

Việc tiêm thẳng vắc-xin Covid-19 vào máu là yếu tố nghi ngờ gây các tai biến nặng, đặc biệt là sốc phản vệ?

Theo hướng dẫn của Bộ Y tế về tiêm dưới da, tiêm bắp thì sau khi đâm kim nhanh 60 - 90 độ so với mặt da vào vùng cơ (cánh tay, mông, đùi...) thì rút nhẹ nòng bơm tiêm. Nếu không thấy máu thì bơm thuốc từ từ, đồng thời quan sát sắc mặt người bệnh. Tốc độ tiêm bắp 1ml/10 giây.

Theo dõi thực địa tiêm chủng thấy rằng, các bước này được triển khai đầy đủ. Tuy nhiên, rất ít hoặc không thấy việc thực hiện bước rút nòng bơm tiêm kiểm tra có máu sau khi tiêm vào cơ (hơn 90% trường hợp).

Vì vậy, đây có thể là một vấn đề cần quan tâm xem xét. Việc vô tình đâm trúng mạch máu chỉ xảy ra một trên hàng trăm nghìn lần tiêm. Hậu quả của nó là làm giảm hiệu quả của vắc-xin.

Vắc-xin phải được tiêm vào cơ và cùng sự hỗ trợ của các tá dược làm cho nó phân tán chậm vào máu, góp phần kích thích đáp ứng miễn dịch với tác dụng kéo dài. Vì vậy, khi thực hiện kỹ thuật tiêm bắp, mọi nhân viên y tế cần kiểm tra để đảm bảo rằng kim tiêm không vô tình đâm vào mạch máu.

Loại vắc-xin mà chúng ta đang sử dụng là Astra Zeneca. Vắc-xin này sử dụng adenovirus sống giảm độc làm vector để mang đoạn gen mã hóa cho glycoprotein gai bề mặt của virus gây bệnh Covid-19 (glycoprotein S) vào cơ thể.

Đây chính là thành phần giúp cho virus SARS-CoV-2 xâm nhập tế bào cơ thể để phát sinh chứng bệnh. Sau khi tiêm, glycoprotein S của virus SARS-CoV-2 được trình diện và kích thích đáp ứng miễn dịch tấn công các glycoprotein S khi virus SARS-CoV-2 xâm nhập cơ thể để ngăn chặn virus xâm nhập tế bào và gây bệnh.

Khi tiêm vắc-xin này là đưa adenovirus sống giảm độc mang thông tin di truyền mã hóa cho cấu trúc glycoprotein bề mặt của SARS-CoV-2 vào cơ thể. Nếu adenovirus được đưa thẳng vào máu có thể sẽ xuất hiện các hiệu ứng, bởi vì bản thân adenovirus cũng là một tác nhân ngoại lai, có thể gây bệnh.

Các phản ứng được mô tả như sản xuất các yếu tố viêm (cytokines, chemokines), hoạt hóa bổ thể, tác động đến đông máu vì giảm tiểu cầu do sự phản ứng thụ thể đặc hiệu giữa adenovirus và tiểu cầu cũng được mô tả nhiều trong các tài liệu khoa học, thay đổi huyết động, tổn thương gan…

Rất có thể các phản ứng nặng sau tiêm Astra Zeneca hay vắc-xin Jansen là nguyên nhân của việc vô tình tiêm thẳng vắc-xin vào mạch máu.

Ngay cả khi tiêm vắc-xin Pfizer và Moderna với các hạt nano lipid cũng có thể gặp tình trạng này. Các hạt nano lipid này được đưa thẳng vào máu có thể gây ra các phản ứng hoạt hóa bổ thể khi sử dụng nhanh và ở nồng độ cao, đồng thời các hạt nano lipid cũng có thể xâm nhập tiểu cầu gây ra các tác dụng phụ điển hình sau tiêm vắc-xin.