Ngàn xanh che bóng anh nằm

Sau gần 1 ngày trèo đèo, lội suối cùng sự hỗ trợ của các nhân viên Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc Ia Grai, tôi chinh phục được đỉnh núi cao hơn 1.000 m ở lưng chừng trời tại khoảnh 6, tiểu khu 287 để thắp nén nhang lòng cho những người đã hy sinh vì Tổ quốc. Chạm ngõ vùng đất linh thiêng, oai hùng một thời khói lửa nhưng đến nay còn ít người biết đến nơi này khiến trong tôi dâng đầy xúc cảm.

Miền đất huyền thoại

Bụi thời gian phủ kín tấm bia tưởng niệm được đặt tại khoảnh đất bằng phẳng dưới tán rừng dày trên đỉnh núi được gọi là Đồi Không Tên. Trên mặt bia bằng đá granite có khắc mấy dòng chữ: “Tại đây, ngày 30-10-1969, Tiểu đoàn 631, Quân giải phóng Mặt trận Tây Nguyên đã tấn công, tiêu diệt một đại đội lính Mỹ. Đồng chí Phạm Viết Liêm-Đại đội phó C11-K631-B3, dũng sĩ diệt Mỹ, chiến sĩ thi đua mặt trận B3; quê ở xã Khánh Nhạc, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình cùng một số đồng đội khác đã anh dũng hy sinh và được an táng tại nơi này. Gia đình liệt sĩ Phạm Viết Liêm và các đồng đội lập bia tháng 4-2013”.

Vừa nhanh tay nhổ sạch rong rêu và vốc nước rửa lớp bụi bám trên bia tưởng niệm, anh Võ Anh Tuấn-nhân viên Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc Ia Grai-kể: “Năm đó, thấy một nhóm người lạ men theo con đường đất độc đạo lên đây, chúng tôi cứ nghĩ là lâm tặc cải trang. Đến khi hỏi chuyện mới biết, các bác ấy lên xây bia tưởng niệm cho đồng đội đã hy sinh ở đây nhưng chưa tìm được hài cốt. Chúng tôi cũng đã hỗ trợ các điều kiện để việc xây dựng được diễn ra nhanh chóng. Từ đó đến nay, mỗi lần tuần tra qua đây, anh em cơ quan đều dọn vệ sinh, phát quang cây cối và nhang khói tưởng nhớ các anh hùng liệt sĩ”.

Nhân viên Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc Ia Grai thường thăm viếng, thắp nhang tưởng nhớ các liệt sĩ. Ảnh: Hoành Sơn

Cựu chiến binh Hà Huy Thuấn hiện đang sinh sống tại xã Ia Tô là người trực tiếp tham gia trận đánh ngày 30-10-1969 và gánh vật liệu xây bia cho đồng đội. Ông hồi tưởng: Khi đó, ông là bộ đội của Tiểu đoàn Đặc công 631 với 3 đại đội là C9, C11 và C12 được giao nhiệm vụ trinh sát để bên ta chuẩn bị đánh chiếm kho đạn tại Pleiku. Đơn vị trú ẩn ở Đồi Không Tên, còn phía dưới dãy núi thấp hơn có tên Grăng Thu ở gần đó là sân bay dã chiến của Mỹ. Sân bay này rất lớn, chiều dài đường băng đủ cho máy bay C130 cất, hạ cánh và có nhiều trực thăng lên xuống đêm ngày vận tải vũ khí, lương thực, lực lượng. Sáng sớm ngày 30-10-1969, có lẽ do bị lộ, 1 đại đội địch từ Grăng Thu ngược núi lên. Súng đạn nổ chát chúa, máy bay địch quần thảo trên đầu thả bom khiến mặt đất bị cày xới, cây cối ngã như đổ rạp. Hai bên quần nhau hơn 1 buổi thì địch rút lui. Đơn vị được lệnh rút quân về phía bên kia sông Pô Kô, còn quân địch lui xuống núi Grăng Thu. Trong trận đó, 1 đại đội địch bị tiêu diệt, bên ta có 2 người hy sinh là Đại đội phó C11 Phạm Viết Liêm và Tiểu đội trưởng C12 Trương Thế Vinh. Anh Liêm trúng mìn Claymore khi chỉ huy lực lượng đi tuần tra còn anh Vinh bị mảnh pháo văng vào đầu lúc quan sát trận địa.

"Cả hai anh đều được chôn cất tại Đồi Không Tên ngay trong hôm đó. Chúng tôi đã 8 lần lên tìm để cất bốc hài cốt mà tìm chưa ra vì địa hình thay đổi nhiều quá. Hố bom, hang đá và hầm hào trú ẩn còn nhưng nơi các anh nằm lại thì không thể xác định chính xác. Riêng bia tưởng niệm thì do đồng đội và con cái anh Liêm đóng góp. Anh em trong đơn vị biết tôi định cư ở gần trận địa cũ đã liên lạc, cùng lên khảo sát, vận động ủng hộ kinh phí xây bia. Hồi đó, để xây bia, chúng tôi mất 2 ngày tập kết vật liệu từ ngoài thị trấn Ia Kha vào chân núi gần xã Ia Grăng. Tiếp đó, phải thuê nhân công cõng lên đỉnh núi. Toàn thanh niên trai tráng cõng 4 ngày mới xong do đường khó đi, toàn dốc dựng đứng. Riêng tôi được giao phụ trách chính nên ăn ngủ trong núi cả 10 ngày. Vất vả là vậy nhưng xây xong bia cho đồng đội, chúng tôi thấy lòng thật thanh thản. Chúng tôi đã hẹn nhau sang năm sẽ lên tìm hài cốt 1 lần nữa bởi ai cũng nhớ nơi 2 anh được chôn cách vị trí đặt bia bây giờ chừng 30-50 m. Không tìm được nơi đồng đội an nghỉ, chúng tôi chưa một ngày thôi day dứt”-ông Thuấn tâm sự.

Vỏ thùng đựng đạn vương vãi nhiều nơi trên Đồi Không Tên. Ảnh: Hoành Sơn

Cũng tại khu vực Đồi Không Tên có chôn 1 lính Mỹ tử trận trong trận đánh với Tiểu đoàn 631. Theo ông Thuấn thì: “Trong trận đánh đó, chúng tôi bắt được 1 lính Mỹ bị thương khá nặng, trong đó có 1 viên đá xuyên qua má, mũi. Khi ăn bữa đầu tiên trong ngày sau trận đánh, chúng tôi có đưa củ mì và làm ký hiệu thì người lính đó lắc đầu. Khi thấy có mấy bì lương khô, người lính làm ký hiệu xin và vui vẻ ăn khi chúng tôi đưa cho một ít. Trong đêm đó, chúng tôi bàn giao người này lại cho tuyến sau rồi lui quân sang Kon Tum. Qua đến nơi thì nghe nói lại là anh lính đó đã chết và được chôn ở Đồi Không Tên”.

Liên quan đến chuyện này, Phó Bí thư Đảng ủy xã Ia Grăng Trần Vũ Hùng thông tin: Cách đây mấy năm, tôi có tháp tùng đoàn công tác của Bộ Ngoại giao lên tìm hài cốt lính Mỹ tử trận trên đó. Đoàn đã phát dọn một bãi đất bằng phẳng để trực thăng đáp xuống nhưng sau đó thì dừng lại. Lý do là người dẫn đường chỉ vị trí chôn cất cũng từng tham gia trận đánh, lúc đó sức yếu, không thể di chuyển đường dài.

Xanh thẳm màu rừng

Hơn 11 năm làm báo, tôi từng chinh phục nhiều dãy núi trên địa bàn tỉnh nhưng lần lên đỉnh Đồi Không Tên này là khó nhằn nhất. Đường xa tít tắp, dốc đứng, bé tin hin và luồn lách dưới tán rừng. Hạ sơn mấy ngày mà toàn thân ê ẩm, tay chân trầy xước. Mấy chiếc xe máy liên tục hỏng hóc. Tuy nhiên, đây lại là một trải nghiệm thú vị đối với bản thân khi tìm hiểu về lịch sử vùng đất và ngắm nhiều thắng cảnh đẹp trong lâm phần Ban Quản lý rừng phòng hộ Bắc Ia Grai.

Rừng còn xanh thẳm với nhiều loại cây gỗ có thân cao 40-50 m như một mũi tên chĩa vào trời xanh, nhất là tại đỉnh Đồi Không Tên. Ở khoảnh đất thưa tán cây to, cây lau, đót nở hoa trắng xóa. Ấn tượng nhất là rừng Grăng Thu thuộc tiểu khu 289. Đó là một bãi đất bằng phẳng khoảng vài trăm ha. Các loại cây chủ yếu ở rừng này là co ke, ngành ngạnh, dẻ… Vì là cây tái sinh nên mọc thưa và thân chưa lớn nhưng có chiều cao ngang nhau. Tầng thấp hơn là cỏ đuôi chồn. Dưới ánh nắng chói chang đầu mùa khô, lớp cỏ ánh màu vàng võ; khi gió thổi qua, chúng tạo thành lớp sóng gợi nhiều thích thú.

Gần bia tưởng niệm có nhiều cây gỗ với đường kính lớn. Ảnh: Hoành Sơn

Từng nhiều năm tận thu lâm sản dưới tán rừng, ông Rơ Lan Luyn (làng Luh, xã Ia Grăng) khá rành rõ lối đi trong tiểu khu 287 và 289. Giải thích tên gọi Grăng Thu, ông Luyn bảo: “Đại ý theo cách hiểu của người Jrai thì Grăng Thu là bãi đất khô vào mùa nắng và ngập nước mùa mưa. Có điều là lâu nay mọi người hay đọc trại thành Trăng Thu hay Giăng Thu. Hồi còn nhỏ, tôi hay vào đấy săn thỏ, sóc, gà rừng. Sau này, chúng tôi vào Grăng Thu nhổ cây nhân trần về bán hoặc làm nơi tập kết lâm sản như ươi, đót. Chỗ đó bằng phẳng nên dựng lều ở lại tiện lắm”.

Nhá nhem tối, từ đỉnh Đồi Không Tên, chúng tôi xuống đến rừng Grăng Thu. Quyết định ở lại một đêm vì đã muộn mà đường khó đi, chúng tôi ghé vào khoảnh rừng cạnh suối Mai nơi cuối rừng. Ở đây có một nhóm cán bộ, công chức xã Ia Grăng xả stress sau một tuần làm việc. Cùng đi trong nhóm có ông Trần Vũ Hùng. Họ dựng lán, mắc võng ngủ dưới những tán cây cao lớn cạnh thác Mai. Ông Hùng chia sẻ: “Từ nhỏ, chúng tôi đã vào rừng chơi. Trong rừng, khí hậu mát mẻ, thoáng đãng, yên tĩnh lại được nghe chim muông hót vui tai. Mỗi năm, tôi có 3-4 lần vào rừng ở lại 1 hôm rồi mới về. Năm nay, do dịch Covid-19 nên đây là đợt thứ 2, nhớ rừng nên lập nhóm đi trải nghiệm cho vui”.

Một góc rừng Grăng Thu. Ảnh: Hoành Sơn

Đêm giữa mùa trăng, chúng tôi đem những vật phẩm mang theo như gà, thịt heo, gạo để chế biến bữa tối. Một đống lửa được đốt lên nấu cơm, cạnh bếp là gà nướng và thịt heo nướng trên tảng đá nhặt từ suối Mai. Ly uống nước, rượu bằng thân tre nứa trong rừng. Lúc chờ thức ăn chín, chúng tôi xuống ngắm thác Mai và tắm táp. Dòng nước trong vắt, mát lạnh giúp xua tan mệt mỏi của ngày lội rừng. Giữa đại ngàn, ngắm trăng qua kẽ lá, lắng nghe tiếng nước suối ầm ào tràn ghềnh đá lao mình xuống hạ lưu, tiếng thú gọi nhau ăn đêm, xuýt xoa ly rượu giữa tiết trời lạnh buốt và nghe nhắc nhớ huyền sử đất này thì quả là một trải nghiệm khó quên.

Trao đổi với tôi về hướng khơi dậy tiềm năng du lịch ở khu vực rừng núi Grăng Thu và Đồi Không Tên, Phó Chủ tịch UBND huyện Ia Grai Đỗ Văn Đông cho biết: Hàng năm, có nhiều nhóm du khách đến ngắm cảnh ở khu vực rừng Grăng Thu, chủ yếu theo hình thức tự phát. Chúng tôi cũng đã tổ chức đoàn khảo sát thực tế để kêu gọi nhà đầu tư phát triển du lịch. Qua khảo sát cho thấy, đây là khu vực có tiềm năng phát triển du lịch, nhất là du lịch sinh thái. Chúng tôi cũng đang kêu gọi nhưng chưa nhận được sự hưởng ứng tích cực. Ngoài ra, còn có nhiều vướng mắc, khó khăn như đường sá chưa nhựa hóa, đất rừng phòng hộ… Vì thế, huyện định hướng đến giai đoạn 2025-2030 mới tập trung nguồn lực để khai thác lợi thế du lịch ở các địa điểm nói trên.

HOÀNH SƠN