Ngành điện bước vào ngưỡng chuyển mình quan trọng, đòi hỏi đẩy nhanh cải cách thị trường bền vững

Bộ Công Thương và Đại sứ quán Australia tại Việt Nam đồng tổ chức Hội thảo “Tình hình phát triển ngành điện Việt Nam 2024 - 2025”

Hội thảo có sự tham dự của Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long, Đại sứ Australia tại Việt Nam Gillian Bird PSM; đại diện các đơn vị thuộc Bộ Công Thương: Cục Điện lực, Công ty TNHH MTV Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia (NSMO) và các đơn vị liên quan; đại diện các đơn vị nghiên cứu, các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực điện lực, năng lượng và các đối tác quốc tế.

Tiếp tục hoàn thiện thể chế cho ngành điện phát triển bền vững

Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long nhấn mạnh ý nghĩa quan trọng của sự kiện, khẳng định đây là minh chứng rõ ràng cho Quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Australia nói chung và sự hợp tác chặt chẽ giữa hai bên trong lĩnh vực năng lượng nói riêng thời gian qua.

Tại Việt Nam, an ninh năng lượng là một trong những ưu tiên hàng đầu. Mới đây nhất, ngày 20/8/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 70/NQ-TW về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Đây là Nghị quyết thứ năm trong bảy Nghị quyết quan trọng được Bộ Chính trị ban hành trong năm 2025, cho thấy sự quan tâm đặc biệt của lãnh đạo cấp cao đối với ngành điện, ngành năng lượng.

Cùng với đó, thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công Thương đã xây dựng dự án Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030, dự kiến sẽ trình Quốc hội ban hành theo trình tự, thủ tục rút gọn.

Trong 5 năm tới, Việt Nam đặt ra những mục tiêu tham vọng về tăng trưởng kinh tế, kéo theo là nhu cầu về điện được dự báo cũng sẽ tăng trưởng rất lớn. Do đó, hơn lúc nào hết, ngành điện cần được cải cách, chuyển đổi, tái cấu trúc mạnh mẽ và toàn diện ở các khâu như phát điện, thị trường, lưới điện, nguồn nhân lực,…

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hoàng Long khẳng định an ninh năng lượng là ưu tiên hàng đầu của Việt Nam và được các cấp lãnh đạo quan tâm, chỉ đạo triển khai quyết liệt

Thứ trưởng đề nghị các đại biểu tại Hội thảo tập trung thảo luận về thực trạng, tồn tại và giải pháp tháo gỡ các điểm nghẽn trong những lĩnh vực này, đặc biệt lắng nghe các ý kiến, bài học kinh nghiệm của chuyên gia từ Australia và quốc tế để giúp Việt Nam thành công trên lộ trình xây dựng thị trường điện cạnh tranh hoàn chỉnh, triển khai các dự án nguồn điện năng lượng tái tạo, điện hạt nhân và lưới điện cao thế theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, đào tạo nguồn nhân lực, thu hút nguồn lực xanh hóa và phát triển bền vững…

Theo Cục trưởng Cục Điện lực Phạm Nguyên Hùng, trong những năm gần đây, Việt Nam đang chứng kiến sự chuyển dịch mạnh mẽ trong lĩnh vực điện lực, đạt được nhiều kết quả quan trọng.

Tuy nhiên, giai đoạn tới đòi hỏi Việt Nam tiếp tục hoàn thiện thể chế và cơ chế thị trường thúc đẩy phát triển bền vững, công khai, minh bạch và nâng cao hiệu quả sản xuất, kinh doanh trong tất cả các khâu của ngành điện; thu hút mạnh mẽ các nguồn lực đầu tư phát triển nguồn và lưới điện đáp ứng mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Đồng thời, tăng cường ứng dụng khoa học - công nghệ, đẩy mạnh chuyển đổi số trong các lĩnh vực phát điện, truyền tải, phân phối, điều độ vận hành hệ thống điện và kinh doanh điện; bảo đảm phát triển an toàn, bền vững, hài hòa lợi ích Nhà nước - doanh nghiệp - người dân.

“Bộ Công Thương luôn mong muốn nhận được sự phối hợp chặt chẽ, sự chia sẻ và đồng hành của các Bộ, ngành, doanh nghiệp và tổ chức trong nước cũng như quốc tế. Bộ Công Thương cam kết sẽ nghiên cứu, tiếp thu các kiến nghị tại Hội thảo để tham mưu Chính phủ xây dựng, hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, không tạo khoảng trống pháp lý”, Cục trưởng Phạm Nguyên Hùng nhấn mạnh.

Cục trưởng Cục Điện lực Phạm Nguyên Hùng

Ngưỡng chuyển mình đòi hỏi đẩy nhanh cải cách thị trường

Tại Hội thảo, Báo cáo “Tình hình phát triển ngành điện Việt Nam 2024 - 2025” (FEV3) đã được công bố, do Cục Điện lực phối hợp với phía Australia thực hiện trong khuôn khổ Hợp tác theo Biên bản ghi nhớ (MOU) về Thúc đẩy Phát triển thị trường điện cạnh tranh giữa hai cơ quan. Báo cáo nhằm cung cấp góc nhìn toàn diện và cập nhật về những diễn biến chính của ngành điện Việt Nam, bao gồm tiến độ phát triển nguồn và lưới điện, hoạt động thị trường điện, cùng một số xu hướng tham khảo trong khu vực và thế giới.

Đại sứ Australia tại Việt Nam Gillian Bird PSM cho biết, Australia đánh giá cao việc hợp tác với Việt Nam trong lĩnh vực năng lượng, đặc biệt thông qua các hoạt động trao đổi kỹ thuật, thảo luận chuyên môn và các chương trình nâng cao năng lực mà hai bên đang phối hợp triển khai trong khuôn khổ MOU đã ký kết giữa hai bên.

Đại sứ đồng thời ghi nhận những kết quả tích cực đạt được trong quá trình triển khai MOU, thể hiện sự phối hợp hiệu quả và tinh thần hợp tác xây dựng giữa các cơ quan của hai nước.

Đại sứ Australia tại Việt Nam Gillian Bird PSM cho biết, Australia đánh giá cao việc hợp tác với Việt Nam trong lĩnh vực năng lượng

Báo cáo FEV3 đánh giá, ngành điện Việt Nam đã đạt được những tiến bộ đáng kể trong việc thực hiện các mục tiêu được đề ra trong Quy hoạch điện VIII điều chỉnh và các khuôn khổ chính sách mới như Luật Điện lực 2024, Nghị quyết 70-NQ/TW và Nghị quyết 328/NQ-CP. Tuy nhiên, ngành điện hiện đang ở ngưỡng chuyển mình quan trọng, khi tốc độ tăng trưởng nhu cầu điện nhanh chóng, mục tiêu giảm phát thải carbon và áp lực về huy động tài chính đòi hỏi việc triển khai và cải cách thị trường phải được đẩy nhanh hơn bao giờ hết.

Về hạ tầng phát điện, tổng công suất lắp đặt đạt khoảng 82 GW vào năm 2024, trong đó năng lượng tái tạo (không bao gồm thủy điện) chiếm khoảng 26% cơ cấu nguồn. Để đạt được mục tiêu 236 GW vào năm 2030 năm Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, tốc độ bổ sung nguồn điện hàng năm cần tăng gấp 4-6 lần, đòi hỏi đầu tư 20 - 30 tỷ USD mỗi năm - cao hơn nhiều so với mức hiện tại.

Về phát triển thị trường điện cạnh tranh, thị trường điện bán buôn Việt Nam hiện đã vận hành, với khoảng 38A% công suất được giao dịch trực tiếp. Việc mở rộng các hợp đồng mua bán điện dựa trên cơ chế chênh lệch giá (CfD) và tiêu chuẩn hóa mẫu hợp đồng sẽ đóng vai trò then chốt trong việc thu hút đầu tư tư nhân và nước ngoài, đồng thời đảm bảo tính khả tín tài chính của các dự án. Quy định về thị trường điện phái sinh tương lai trong Luật Điện lực 2024 là bước tiến tích cực, nhưng việc triển khai còn chờ khung pháp lý và kỹ thuật hỗ trợ. Để tăng tính cạnh tranh, Việt Nam cần xem xét lại phương pháp xác định giá SMP và CAN, phát triển các công cụ tài chính phái sinh để quản lý rủi ro, và trao quyền cho NSMO trong việc thanh toán thị trường giao ngay, nhằm tăng tính minh bạch và thanh khoản.

Về hạ tầng lưới điện, Báo cáo chỉ ra, chiều dài hệ thống truyền tải đạt khoảng 32.000 km vào năm 2024, nhưng tốc độ mở rộng chỉ đạt khoảng 1.000 km/năm, trong khi Quy hoạch điện VIII điều chỉnh yêu cầu 5.700 km/năm đến năm 2030. Đầu tư hiện đạt khoảng 1 tỷ USD/năm, thấp hơn nhiều so với mức cần thiết 3-4 tỷ USD/năm. Độ tin cậy lưới điện đã được cải thiện đáng kể - SAIFI ở mức 2 lần mất điện/khách hàng và SAIDI 200 phút vào năm 2024, nhưng hiện đại hóa lưới điện vẫn là yêu cầu cấp thiết. Tăng cường sự tham gia của khu vực tư nhân thông qua các dự án truyền tải độc lập, mô hình PPP, và cơ chế giá truyền tải cập nhật sẽ là yếu tố then chốt. Việt Nam cũng cần lộ trình lưới điện thông minh mới, tích hợp hệ thống đo đếm tiên tiến (AMI), quản lý nguồn phân tán (DERMS), hệ thống WAMS, và dự báo dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI) để tăng khả năng tích hợp năng lượng tái tạo và linh hoạt hệ thống.

Về chuỗi cung ứng, lực lượng lao động ngành điện Việt Nam hiện có khoảng 100.000 người, với trình độ ngày càng cao, nhưng nếu không có biện pháp điều chỉnh, thiếu hụt khoảng 60.000 lao động có tay nghề có thể xảy ra vào năm 2030, đặc biệt trong vận hành - bảo trì (O&M) và công nghệ năng lượng tái tạo. Để đáp ứng mục tiêu thiết bị của Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, Việt Nam cần tăng gấp 5 lần số tuabin gió, gấp đôi số lượng máy biến áp, và phát triển năng lực logistics chuyên dụng cho điện gió ngoài khơi. Một chiến lược quốc gia về chuỗi cung ứng năng lượng sạch, kết hợp với đấu thầu sớm cho các thiết bị có thời gian cung ứng dài và đầu tư vào hạ tầng cảng biển, sẽ giúp duy trì tiến độ dự án và ổn định chuỗi giá trị.

Thy Thảo