Ngành dừa từ nông nghiệp truyền thống đến kinh tế xanh tỷ USD

Theo Hiệp hội Dừa Việt Nam, dự báo kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm dừa năm 2025 có thể đạt 1,1-1,15 tỷ USD, tăng khoảng 20-25% so với năm 2024. Diện tích dừa cả nước có hơn 200.000ha, nằm trong nhóm 10 quốc gia có diện tích và sản lượng dừa lớn nhất thế giới. Trong đó, vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) chiếm hơn 80% diện tích trồng dừa cả nước.

Toàn tỉnh Vĩnh Long có 183 doanh nghiệp chế biến sản phẩm từ dừa, tạo việc làm cho hơn 9.000 lao động.

Tỉnh Vĩnh Long với hơn 120.000ha, khoảng 22 triệu cây, chiếm hơn 50% diện tích dừa cả nước và mang lại thu nhập ổn định cho khoảng 270.000 hộ dân. Toàn tỉnh có 183 doanh nghiệp chế biến sản phẩm từ dừa, tạo việc làm cho hơn 9.000 lao động. Các sản phẩm dừa ngày càng đa dạng.

Năm 2025, giá trị sản xuất chế biến dừa ước đạt 4.000 tỷ đồng, tăng 3,9% so với 2024, chiếm 7,5-8% giá trị sản xuất công nghiệp toàn tỉnh. Kim ngạch xuất khẩu dừa đạt khoảng 500 triệu USD, tăng 2,9%. Đặc biệt, tỉnh có hơn 30.355ha dừa được sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ quốc tế (USDA, EU, China, JAS, Kora...), chiếm 25,45% tổng diện tích cùng 156 mã số vùng trồng dừa tươi và 17 cơ sở đóng gói đủ điều kiện xuất khẩu sang Trung Quốc.

Ông Văn Hữu Huệ, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường thông tin, tỉnh Vĩnh Long đang đẩy mạnh xây dựng chuỗi giá trị dừa thông qua chuyển giao kỹ thuật, cải tạo vườn kém hiệu quả, phát triển mô hình xen canh, chế biến và tiêu thụ sản phẩm theo hướng hữu cơ, cấp mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu.

Vĩnh Long đặt mục tiêu đến năm 2030 mở rộng diện tích dừa lên 132.000ha, trở thành trung tâm dừa hữu cơ và chế biến sâu hàng đầu Việt Nam. Tuy nhiên, theo đánh giá, sản xuất tại tỉnh vẫn manh mún, chỉ có khoảng 30% diện tích có liên kết sản xuất. Cây dừa vốn thích ứng tốt với điều kiện khắc nghiệt nhưng tình trạng hạn hán, ngập úng, triều cường và xâm nhập mặn đã khiến năng suất và chất lượng dừa giảm.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Vĩnh Long, ngành dừa vẫn yếu ở khâu chế biến sâu, công nghệ bảo quản còn lạc hậu. Giá dừa nguyên liệu biến động mạnh khiến doanh nghiệp dễ thua lỗ. Các thị trường xuất khẩu lớn ngày càng áp dụng tiêu chuẩn nghiêm ngặt, đòi hỏi ngành dừa phải đổi mới mạnh mẽ hơn để thích ứng và phát triển bền vững. Ngành dừa cần bước vào giai đoạn tái cấu trúc mạnh hơn, từ chọn tạo giống bằng công nghệ sinh học đến đầu tư công nghệ chế biến sâu đạt chuẩn quốc tế. Đây được xem là chìa khóa để nâng cao giá trị và tăng sức cạnh tranh tại các thị trường khó tính như Mỹ, EU, Nhật Bản.

Ông Nguyễn Minh Hòa, Hiệu trưởng Trường Đại học Trà Vinh thông tin, Trường đã triển khai các dự án hợp tác nghiên cứu về chọn tạo giống, phòng trừ sâu bệnh, chế biến sâu và thương mại hóa sản phẩm từ dừa, đồng thời xây dựng Đề án Viện Dừa ĐBSCL, hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm tri thức, công nghệ và đào tạo nhân lực chất lượng cao cho ngành dừa Việt Nam. Nhà trường cũng phát triển các chương trình đào tạo, khởi nghiệp và đổi mới sáng tạo gắn với chuỗi giá trị dừa, giúp sinh viên và cộng đồng địa phương tiếp cận tri thức, ứng dụng công nghệ và phát triển bền vững.

PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Cơ điện Nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch đề xuất cần xác định rõ đối tượng, sản phẩm chủ lực và quy mô sản xuất phù hợp với từng vùng sinh thái; đánh giá khả năng đầu tư, nguồn nguyên liệu và thị trường tiêu thụ để lựa chọn hướng phát triển bền vững.

Còn ông Nguyễn Ngọc Trai, đại diện Viện Dừa ĐBSCL cho rằng cần ưu tiên đẩy mạnh ứng dụng công nghệ sinh học, đặc biệt là công nghệ nuôi cấy mô tế bào thực vật và sinh học phân tử trong chọn tạo giống dừa chất lượng cao, thích ứng với biến đổi khí hậu và xâm nhập mặn. Cùng với đó là tăng cường nguồn lực cho các nghiên cứu về phòng trừ dịch bệnh theo hướng an toàn sinh học, chế biến sâu sau thu hoạch nhằm khai thác các hoạt chất sinh học quý từ dừa và dừa sáp, góp phần nâng cao giá trị và tính bền vững của chuỗi sản xuất.

Bà Nguyễn Thị Kim Thanh, Chủ tịch Hiệp hội Dừa Việt Nam cho rằng giải pháp an toàn trong canh tác và bảo vệ thực vật cho cây dừa không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà còn là định hướng chiến lược để tái cấu trúc ngành dừa theo hướng sinh thái - tuần hoàn - ít phát thải.

Sự phối hợp của 4 chủ thể là yếu tố then chốt để xây dựng hệ sinh thái dừa bền vững, gồm: Nhà nước hoạch định chính sách, hỗ trợ tín dụng xanh và giám sát chất lượng nông sản; các nhà khoa học nghiên cứu giống kháng bệnh, mô hình canh tác sinh thái; Hiệp hội Dừa Việt Nam điều phối chiến lược, phản biện chính sách, phát triển thương hiệu quốc gia; doanh nghiệp và hợp tác xã trực tiếp tổ chức vùng nguyên liệu, chế biến sâu, tạo việc làm bền vững.

Về lâu dài, hướng đi này sẽ góp phần xây dựng thương hiệu "Dừa Việt Nam xanh và an toàn", tạo vị thế cạnh tranh quốc tế, giúp nông dân thoát khỏi tình trạng sản xuất nhỏ lẻ, hướng đến một nền nông nghiệp sinh thái, tuần hoàn, ít phát thải phù hợp với chiến lược phát triển đến năm 2050.

Văn Vĩnh