Ngành Kỹ thuật năng lượng: Hướng đi chiến lược cho tương lai bền vững

Ngành Kỹ thuật Năng lượng là một lĩnh vực kỹ thuật quan trọng, đóng vai trò then chốt trong việc cung cấp và quản lý các nguồn năng lượng cho xã hội. Với sự phát triển không ngừng của công nghệ và nhu cầu năng lượng ngày càng tăng, ngành Kỹ thuật năng lượng ngày càng khẳng định vai trò thiết yếu trong việc xây dựng một tương lai bền vững và ổn định.

Nhu cầu nhân lực trong thời kỳ phát triển năng lượng mới

Trao đổi với Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Bùi Đình Tú, Phó Chủ nhiệm Khoa Vật lý kỹ thuật và Công nghệ nano, Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết: Việc khai thác và sử dụng năng lượng hóa thạch (than đá, dầu mỏ, khí đốt) là nguyên nhân chính gây ra biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu hụt năng lượng hiện nay vẫn là một vấn đề đáng lo ngại với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Đa dạng hóa nguồn cung năng lượng thông qua phát triển các nguồn năng lượng tái tạo như năng lượng mặt trời, gió, thủy điện cùng với việc nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng là những giải pháp cốt lõi để khắc phục triệt để tình trạng thiếu hụt năng lượng.

Tiến sĩ Bùi Đình Tú (thứ hai từ trái sang) cùng các sinh viên Khoa Vật lý kỹ thuật và Công nghệ nano, Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội. Ảnh: NVCC.

Kỹ thuật năng lượng là lĩnh vực nghiên cứu, phát triển và ứng dụng các công nghệ liên quan tới sản xuất, truyền tải, phân phối và sử dụng năng lượng. Đây là một lĩnh vực đa ngành, liên ngành, bao gồm nhiều chuyên ngành như kỹ thuật điện, vật lý, hóa học, cơ khí, môi trường và quản lý năng lượng.

Cùng với sự phát triển của năng lượng, ngành Kỹ thuật năng lượng đóng vai trò rất quan trọng trong thế giới hiện đại, góp phần đáp ứng nhu cầu năng lượng ngày càng tăng của xã hội, đặc biệt làm giảm phát thải và bảo vệ môi trường.

Theo Quy hoạch điện VIII của Chính phủ (Quyết định 500/QĐ - TTg của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050), đến năm 2050, nguồn cung năng lượng của Việt Nam sẽ chủ yếu đến từ các nguồn năng lượng tái tạo. Trong đó, điện mặt trời chiếm khoảng 34,4%, điện gió chiếm khoảng 29,4%, năng lượng Hydro chiếm khoảng 6,8%.

Để thực hiện được các giải pháp này, các kỹ sư năng lượng, các nhà khoa học phải nghiên cứu và phát triển các công nghệ, giải pháp để biến đổi, sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng, từ đó giảm lãng phí và tối ưu hóa sử dụng tài nguyên năng lượng.

Vì vậy, việc đào tạo nguồn nhân lực để đáp ứng nhu cầu phát triển dài hạn trong ngành năng lượng là một trong những yêu cầu cấp bách và đang được ưu tiên hàng đầu.

Thầy Bùi Đình Tú nhận xét: Lĩnh vực năng lượng tái tạo tại Việt Nam còn khá mới mẻ. Giai đoạn 2010 – 2015 là giai đoạn đầu của ngành năng lượng tái tạo tại Việt Nam. Các dự án lúc đó chủ yếu tập trung vào thủy điện, trong khi năng lượng mặt trời và gió chưa được khai thác nhiều.

Giai đoạn 2016 – 2020, Chính phủ bắt đầu ban hành nhiều chính sách và cơ chế khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo. Việt Nam chứng kiến sự bùng nổ của các dự án điện mặt trời, điện gió, thu hút được nhiều vốn đầu tư từ các tập đoàn lớn và tổ chức quốc tế.

Từ 2021 tới nay, Chính phủ tiếp tục điều chỉnh các chính sách khuyến khích để phù hợp với tình hình thực tế, thúc đẩy đầu tư vào năng lượng tái tạo và đảm bảo an ninh năng lượng; nâng cấp và mở rộng hạ tầng truyền tải điện để đáp ứng nhu cầu tăng cao từ các dự án năng lượng tái tạo.

Việt Nam cũng tăng cường nghiên cứu và phát triển công nghệ trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, bao gồm các giải pháp lưu trữ và tối ưu hóa hiệu quả sử dụng; tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong ngành Kỹ thuật năng lượng, hợp tác với các tổ chức giáo dục và đào tạo quốc tế.

Các doanh nghiệp, tập đoàn trong lĩnh vực năng lượng luôn quan tâm, liên tục hỗ trợ học bổng cho sinh viên của trường. Ảnh: NVCC

Trong giai đoạn 2015 - 2020, Việt Nam thu hút 106,8 tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào lĩnh vực năng lượng tái tạo, đứng thứ hai trong số các nền kinh tế đang phát triển trên thế giới [1].

Sự tham gia của Việt Nam vào Công ước Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu năm 2023 (COP 28) và làn sóng dịch chuyển nhà máy của các tập đoàn lớn như Tập đoàn Foxconn, Tập đoàn Samsung, Tập đoàn LG, Tập đoàn Nvidia… Tất cả cho thấy dư địa và tiềm năng phát triển rất lớn của các nguồn năng lượng tái tạo và ngành Kỹ thuật năng lượng tại Việt Nam.

Tuy nhiên, thầy Tú đánh giá, hiện nay số lượng các cơ sở đào tạo ngành học liên quan tới năng lượng và năng lượng tái tạo tại Việt Nam còn tương đối hạn chế, chiếm tỷ trọng thấp trong khi nhu cầu về nguồn nhân lực trong lĩnh vực này lại rất cao và sẽ tiếp tục gia tăng trong thời gian tới.

Tiến sĩ Bùi Đình Tú nhận xét thêm, nhận thức của người học về lĩnh vực Năng lượng tái tạo và ngành Kỹ thuật năng lượng còn hạn chế dẫn tới việc tuyển sinh còn khó khăn. Học sinh, sinh viên chưa hiểu rõ về tầm quan trọng và tiềm năng của ngành Kỹ thuật năng lượng, đặc biệt là Năng lượng tái tạo. Thông tin về ngành học vẫn chưa được phổ biến rộng rãi trong hệ thống giáo dục phổ thông.

Nhiều người vẫn có định kiến rằng ngành Kỹ thuật năng lượng không hấp dẫn hoặc khó khăn hơn so với các ngành nghề khác như kinh tế, công nghệ thông tin, y dược… trong khi thực tế rằng năng lượng không thể thiếu trong các ngành nghề này.

Ngành Kỹ thuật năng lượng thu nhập lên đến 2000 USD

Theo chương trình đào tạo mới nhất, sinh viên ngành Kỹ thuật năng lượng được trang bị các kiến thức và kĩ năng liên quan tới năng lượng thông qua 150 tín chỉ (chưa tính giáo dục thể chất, Giáo dục quốc phòng – An ninh, Kỹ năng bổ trợ), trong đó có 15 tín chỉ thực tập doanh nghiệp và nhiều học phần có phần thực hành, thực tập tại phòng thí nghiệm/thực hành của Khoa, các cơ sở nghiên cứu của đối tác.

Tiến sĩ Bùi Đình Tú cùng các sinh viên ngành Kỹ thuật năng lượng thực hành trong phòng thí nghiệm. Ảnh: NVCC.

Tiến sĩ Bùi Đình Tú chia sẻ, với chương trình đào tạo mới, Khoa Vật lý kỹ thuật và công nghệ nano cũng đã thiết kế chương trình, để sinh viên có thể tham gia thực tập toàn thời gian tại các công ty, doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực năng lượng vào khoảng thời gian từ cuối kì 8.

Trong quá trình đào tạo, khoa thường xuyên mở hội thảo trao đổi kiến thức chuyên sâu, mời các đơn vị doanh nghiệp liên quan tới chia sẻ về cơ hội việc làm, thực tập trong tương lai. Rất nhiều sinh viên khi tham gia thực tập tại các doanh nghiệp, công ty lớn được nhận làm chính thức ngay sau khi ra trường.

Sau khi tốt nghiệp, sinh viên có thể đảm nhiệm các vị trí công việc đa dạng như: Cán bộ quản lý, cán bộ kỹ thuật, chuyên viên triển khai trong các tập đoàn hoạt động liên quan đến năng lượng như: năng lượng mặt trời, năng lượng gió, năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, năng lượng truyền thống…

Cán bộ tại các trung tâm/phòng nghiên cứu và phát triển, chuyển giao và ứng dụng công nghệ trong các tập đoàn, công ty trong và ngoài nước liên quan đến năng lượng. Quản lý, giám sát các vấn đề kỹ thuật liên quan đến năng lượng điện trong các dự án xây dựng.

Cán bộ thiết kế, xây dựng dự án năng lượng; cán bộ triển khai dự án; cán bộ xây dựng, lắp đặt vận hành và bảo trì các hệ thống năng lượng như các tấm pin mặt trời, động cơ điện gió, pin nhiên liệu, hệ thống sản xuất và lưu trữ khí hóa lỏng. Giảng viên và nghiên cứu viên tại các trường đại học và Viện nghiên cứu trong nước, quốc tế.

Thầy Tú cho biết, nhiều sinh viên ngay từ năm thứ 3 đại học đã tham gia làm việc tại các công ty, tập đoàn liên quan đến lĩnh vực về năng lượng, môi trường. Mức lương trung bình của các bạn sau khi ra trường từ 12 - 15 triệu đồng/tháng, 15 - 20 triệu đồng/tháng với người có kinh nghiệm 2 năm, đặc biệt có những bạn sinh viên sau khi tốt nghiệp với kỹ năng ngoại ngữ tốt đã nhận được việc trong các dự án tư vấn Quốc tế với mức lương lên đến 1500 - 2000 USD/tháng.

Sinh viên ngành Kỹ thuật năng lượng tham gia thực tập tại doanh nghiệp, công trường.

Anh Nguyễn Mạnh Hùng, cựu sinh viên ngành Kỹ thuật năng lượng, chuyên ngành Năng lượng mặt trời, Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội hiện đang làm thiết kế hệ thống kiêm trợ lý kinh doanh tại Công ty cổ phần Solar Electric Việt Nam (SEV), đây là doanh nghiệp Hùng thực tập trong quá trình học tập.

Anh Hùng chia sẻ, tại vị trí nhân viên thiết kế hệ thống và phát triển dự án, khi mới ra trường, mức lương/tháng của Mạnh Hùng khoảng 9 triệu đồng, hiện tại, khi đã có kinh nghiệm mức lương hiện tại khoảng 18 - 20 triệu đồng.

Theo Hùng, các thầy cô trong khoa rất nhiệt tình giới thiệu cho các sinh viên đi thực tập và làm việc tại các doanh nghiệp để có thể hiểu rõ ngành học, cũng như yêu cầu công việc, biết được bản thân đang thiếu và cần bổ sung những kiến thức, kỹ năng còn thiếu.

Tương tự, anh Vũ Phúc Mạnh, cựu sinh viên ngành Kỹ thuật năng lượng, chuyên ngành Quản lý và an toàn năng lượng, Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội hiện đang làm nhân viên dự án, phụ trách kỹ thuật của Trung tâm Phát triển xanh - Green DC.

Anh Mạnh cho biết, doanh nghiệp hiện anh đang công tác là đơn vị tư vấn, cung cấp dịch vụ về tiết kiệm năng lượng và giảm phát thải khí nhà kính, đây cũng là doanh nghiệp Mạnh từng thực tập khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

“Ngay từ năm 3 đại học, sinh viên đã được giới thiệu đi thực tập tại các doanh nghiệp, tiếp xúc với công việc thực tế. Trong quá trình thực tập, mình được hướng dẫn kiểm toán năng lượng và xây dựng hệ thống quản lý năng lượng. Qua thực tập, mình học hỏi thêm nhiều kỹ năng và hiểu rõ định hướng ngành về quản lý và các dự án tiết kiệm năng lượng”, Mạnh chia sẻ.

Cựu sinh viên cho biết thêm, trong lĩnh vực năng lượng, mức lương sẽ tỉ lệ thuận với năm kinh nghiệm. Đối với các doanh nghiệp Việt Nam, mức lương khởi điểm khi mới ra trường sẽ tương đương với các ngành kỹ thuật khác khoảng 9 - 12 triệu đồng/tháng.

Khi có kinh nghiệm làm việc 3 - 5 năm trở lên, đủ điều kiện đáp ứng về ngoại ngữ lương có thể lên đến 1000 -2000 USD/tháng, thực tế có thể cao hơn tùy năng lực. Đặc biệt, đối với các đơn vị tư vấn, ngoài làm cho công ty, bạn sẽ có thêm nhiều nguồn thu nhập bên ngoài khi tham gia tư vấn độc lập.

Chương trình học bám sát thực tiễn - Đào tạo nhân lực sẵn sàng thực chiến

Theo Tiến sĩ Bùi Đình Tú, ngành Kỹ thuật năng lượng được mở ra tại Trường Đại học Công nghệ vào năm 2016 trong bối cảnh hết sức thuận lợi.

Xuất phát từ nhu cầu thực tế về nguồn nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực năng lượng, từ tiềm năng địa lý và khí hậu của Việt Nam trong việc phát triển các nguồn năng lượng tái tạo. Bên cạnh đó giai đoạn 2016, Nhà nước quan tâm và chú trọng đầu tư, phát triển năng lượng tái tạo.

Sinh viên ngành Kỹ thuật năng lượng thực hành trong phòng thí nghiệm của trường.

Trong quá trình triển khai xây dựng đến đào tạo, giảng dạy chương trình, khoa đã nhận được sự quan tâm và đầu tư lớn từ Nhà trường, sự hỗ trợ từ doanh nghiệp.

Chương trình đào tạo Kỹ thuật năng lượng của Trường Đại học Công nghệ tập trung đi sâu vào bản chất, hiện tượng của các nguồn năng lượng, của các thiết bị chuyển đổi, tích trữ năng lượng. Sinh viên sau khi tốt nghiệp hoàn toàn hiểu được nguyên lý hoạt động, cấu tạo chi tiết của các thiết bị, hệ thống chuyển đổi, tích trữ năng lượng. Ngoài ra, người học cũng có các kiến thức về hệ thống điện nói chung, việc chuyển đổi các nguồn năng lượng thành điện và đấu nối vào hệ thống điện.

Chương trình đào tạo Kỹ thuật năng lượng của Trường Đại học Công nghệ gồm 3 chuyên ngành: Năng lượng mặt trời; Biến đổi và tích trữ năng lượng; Quản lý an toàn năng lượng.

Xuyên suốt chương trình đào tạo, sinh viên được học về toàn bộ hệ thống năng lượng từ việc sản xuất, phát triển các nguồn năng lượng mới, cho tới việc biến đổi và tích trữ các nguồn năng lượng thành các dạng và trữ lượng mong muốn. Cuối cùng là việc sử dụng, điều phối, quản lý các nguồn năng lượng một cách hiệu quả, an toàn đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia và thúc đẩy phát triển kinh tế.

Trường Đại học Công nghệ thường xuyên tổ chức các sân chơi khoa học giúp sinh viên thử sức khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Ảnh: NVCC.

“Hiện nay, chúng tôi đã có một phòng thí nghiệm Công nghệ năng lượng với các trang thiết bị hiện đại đào tạo về năng lượng tái tạo, phân tích, kiểm toán năng lượng”, thầy Tú chia sẻ.

Bên cạnh đó, Khoa Vật lý kỹ thuật và Công nghệ nano, Trường Đại học Công nghệ thường xuyên được nhận hỗ trợ gồm học bổng cho sinh viên, các chương trình thực hành, thực tập tại doanh nghiệp, sự tư vấn đến từ các doanh nghiệp, tập đoàn điển hình là Tập đoàn điện lực Việt Nam, Công ty trách nhiệm hữu hạn LG Display Việt Nam, Công ty cổ phần Tập đoàn Vinatech Việt Nam…

Tiến sĩ Bùi Đình Tú đưa ra lời khuyên đối với các sinh viên: Ngoài các kiến thức, kỹ năng về lĩnh vực năng lượng và môi trường, kĩ năng làm việc nhóm, kỹ năng viết dự án, kĩ năng tư duy… được đào tạo tại trường, sinh viên cần trau dồi thêm kiến thức và kĩ năng ngoại ngữ để có thể làm việc trong môi trường quốc tế với mức thu nhập tốt và cơ hội việc làm được rộng mở.

Ngoài ra, sinh viên cũng cần có tính chủ động, có thói quen phân tích để cập nhật các công nghệ, thiết bị mới liên quan tới lĩnh vực Kỹ thuật năng lượng để có thể đưa ra được nhận định về xu hướng phát triển của ngành nghề trong tương lai.

Cựu sinh viên Mạnh Hùng cho rằng, Khi còn đang ngồi trên ghế nhà trường, các bạn nên chú tâm học trước các phần mềm thiết kế như AutoCAD, Autodesk,...và đặc biệt là phát triển ngoại ngữ.

Hiện nay, nhiều doanh nghiệp trong lĩnh vực năng lượng trên thế giới đang đầu tư vào Việt Nam, ngoại ngữ sẽ là một điều kiện cần thiết để ứng tuyển vào các doanh nghiệp này. Bên cạnh đó, ngoại ngữ sẽ giúp sinh viên tiếp cận tài liệu chuyên môn về điện mặt trời vì phần lớn tài liệu và kiến thức về lĩnh vực này là từ nước ngoài.

Cùng quan điểm, anh Phúc Mạnh chia sẻ, ngoại ngữ là yếu tố cần thiết để mở rộng kiến thức và sự nghiệp trong tương lai. Sinh viên nên đầu tư vào việc học ngoại ngữ để tăng cơ hội phát triển cho bản thân trong tương lai.

Ngoài ra, sinh viên cần chủ động, nắm bắt cơ hội và kiên trì với ngành. Nên xây dựng cho bản thân một kế hoạch tương lai và lộ trình rõ ràng, đồng thời tuân thủ theo lộ trình đó.

Tài liệu tham khảo:
[1] https://infographics.vn/interactive-viet-nam-dung-thu-2-trong-so-cac-nen-kinh-te-dang-phat-trien-ve-thu-hut-fdi-vao-nang-luong-tai-tao/158271.vna

Thùy Trang