Ngành quốc phòng Nga 'cân não' trước sức ép tiền bạc và địa chính trị

Đây là một ngành quan trọng đối với Moscow, đặc biệt là trong thời kỳ chịu nhiều sức ép kinh tế đối với ngân sách quốc phòng. Các giao dịch vũ khí nước ngoài giúp giữ cho nền tảng công nghiệp quân sự ổn định và tiếp tục hoạt động. Các khí tài của Nga cũng nổi tiếng là có thể so sánh với các sản phẩm phương Tây nhưng lại có giá thấp hơn. Một điều nữa là Nga cũng sẵn sàng bán cho bất cứ ai.

Trang Defense News nhận định, nhưng doanh số bán vũ khí toàn cầu luôn có yếu tố chính trị, và Nga cũng không khác gì. Nhiều bạn bè và đồng minh của Moscow thường có những vấn đề về tiền mặt hơn là các khách hàng thường được các công ty quốc phòng phương Tây yêu thích. Và nếu họ đủ thân cận với Kremlin, các ngân hàng và tập đoàn nhà nước Nga thường sẽ cung cấp các khoản vay để tài trợ cho các giao dịch mua vũ khí lớn của Nga.

"Thông thường, các khoản vay được cung cấp cho các hợp đồng vũ khí chính trị", Robert Lee, cựu thành viên của Trung tâm phân tích chiến lược và công nghệ của Nga, hiện đang theo học tiến sĩ về nghiên cứu chiến tranh tại Kings College London.

Lợi nhuận đáng kể

"Nga nói chung đã giành được lợi nhuận từ các hợp đồng này, nhưng chúng cũng góp phần tạo công việc cho các công ty quốc phòng Nga bằng cách hỗ trợ việc làm, giữ cho dây chuyền sản xuất hoạt động và giảm chi phí cho mua sắm trong nước", ông nói thêm.

Vũ khí Nga là một đối thủ đáng gờm với Mỹ và phương Tây. Nguồn: RIA Novosti/AFP via Getty Images.

Việc đưa ra các khoản vay để thu hút doanh số từ những khách hàng kém thịnh vượng ngày càng trở nên phổ biến trong thập kỷ qua khi doanh số sụt giảm và Nga ngày càng muốn tăng cường ảnh hưởng chính trị của mình trên thế giới. Tổng thống Vladimir Putin tán thành điều này trong cuộc họp tháng 4 năm 2013 về ngành xuất khẩu vũ khí.

Hiện tại, một số quốc gia chỉ đơn giản là thiếu tiền và thấy cần kéo dài tuổi thọ của vũ khí và thiết bị mà họ đang có", ông Putin nói. "Các khoản vay kịp thời được thực hiện theo các điều khoản thị trường sẽ giúp thúc đẩy sản phẩm của chúng ta và tạo ra thị trường cho việc bảo trì các khí tài và sau đó là bán thêm thiết bị và phụ tùng thay thế".

Có nhiều ví dụ về điều này trong thực tế, mặc dù chúng có xu hướng ở quy mô nhỏ. Năm ngoái, Moscow đã phê duyệt khoản vay 200 triệu USD cho Armenia để mua các hệ thống phòng không và radar. Bangladesh năm 2013 đã được cho vay 800 triệu USD để mua các máy bay huấn luyện. Cuba cũng vậy, đã được cấp khoản vay 50 triệu USD. Rủi ro tài chính đối với Nga, nếu những khách hàng này vỡ nợ, là thấp.

Không chỉ phần lớn các thỏa thuận cho vay này là nhỏ, mà các khí tài được giao dịch không có vũ khí cao cấp của Nga và thường là những thành viên của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể CSTO. Như vậy các thương vụ này cũng giúp mở rộng, phạm vi ảnh hưởng của Nga trong khối này.

Tuy nhiên, những khách hàng này chỉ là một phần rất nhỏ. Những cân nhắc về kinh tế vẫn được Moscow xem xét khi nói đến những khách hàng lớn nhất: Ấn Độ và Trung Quốc. Nga biết cả hai nước này có thể và sẽ trả bằng tiền mặt.

Nhưng khi có các điều kiện và chính trị phù hợp, Moscow sẽ cung cấp một khoản vay cho các quốc gia sẵn sàng chi tiêu, như trường hợp dễ thấy nhất là Thổ Nhĩ Kỳ.

Vào tháng 12/2017, Giám đốc điều hành của Rostec, ông Serge Chemezov, cho biết 55% trong số tiền 2,5 tỷ USD Thổ Nhĩ Kỳ mua bốn hệ thống phòng không S-400 của Nga được tài trợ bởi một khoản vay của Nga. Thỏa thuận này là một nước cờ chính trị lớn đối với Moscow, làm dấy lên căng thẳng giữa Thổ Nhĩ Kỳ và các đồng minh NATO- những người tránh sử dụng thiết bị của Nga.

Những thương vụ khó thu hồi

Mặc dù đặc biệt tán thành việc cho vay, ông Putin năm 2013 đã cẩn trọng xem xét bản chất sự hỗ trợ của mình. "Những khoản vay này phải dựa trên các nguyên tắc thị trường và không giống như các khoản vay mà Liên Xô đã thực thi vì lý do ý thức hệ", ông nói.

Tuy nhiên, vấn đề này đang được thảo luận rất nhiều khi chương trình tài chính quy mô lớn nhất của Nga - hơn 10 tỷ USD cho Venezuela kể từ giữa những năm 2000 – đang gặp khó trong việc thu hồi.

Khoản vay trị giá 2 tỷ USD đầu tiên được thực hiện vào năm 2009. Khoản vay thứ hai và thứ ba, trị giá 4 tỷ USD mỗi khoản, được tiến hành vào năm 2012 và 2014. Mỗi khoản vay được sử dụng để mua xe tăng, máy bay, máy bay trực thăng, tên lửa và vũ khí cỡ nhỏ.

Venezuela bắt đầu khó có thể chi trả các khoản thanh toán của mình ít nhất từ hai năm trước, buộc Nga phải cơ cấu lại thỏa thuận thành kế hoạch tài chính 10 năm. Và quốc gia này hiện đã bị tụt lại phía sau trong lịch trình thanh toán được điều chỉnh này.

Trang Defense News cho biết, trong vài tháng qua, Tập đoàn công nghệ quốc gia Nga Rostec và công ty xuất khẩu vũ khí Rosoboronexport đã thông báo rút phần lớn sự hiện diện của họ khỏi Venezuela - một lần lên tới 2.000 nhân sự, theo một số ước tính.

Bên cạnh đó, Syria cũng đang nhận được khí tài miễn phí hoặc được giảm chi phí từ quân đội Nga.

Ngoài Syria và Venezuela, sự giàu có của quân đội Nga đã cho phép lực lượng này đóng vai trò tích cực hơn trong chính sách đối ngoại bằng việc chuyển giao vũ khí – như những cách Rostec và Rosoboronexport đã khai thác để giúp Nga mở rộng sự hiện diện. Ví dụ, Nga đã thuyết phục Nicaragua cho họ mở một tiền đồn tình báo để đổi lấy vũ khí miễn phí, theo Defense News.

Các quốc gia nhỏ này có thể bỏ phiếu ủng hộ Nga tại Liên hợp quốc hoặc mang đến các lợi ích chính trị khác với chi phí tối thiểu, theo Lee. Hầu như tất cả các vũ khí được giao miễn phí đều thuộc Bộ Quốc phòng Nga và đôi khi, họ sẽ hiện đại hóa chúng một chút trước khi giao hàng".

Quý Hoàng