Ngành xây dựng trước loạt dự án đặc biệt lớn: Cần cơ chế chỉ định thầu minh bạch

Ngành xây dựng đang bước vào một kỷ nguyên mới với những dự án có quy mô đặc biệt lớn

Cần cơ chế chỉ định thầu minh bạch, công bằng

Phát biểu tại hội thảo “Cơ chế chỉ định thầu gói thầu dự án quy mô lớn trọng điểm quốc gia” diễn ra ngày 22/8, ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội các nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC), cho biết ngành xây dựng Việt Nam đang đứng trước giai đoạn đặc biệt quan trọng, khi hàng loạt dự án quy mô lớn được khởi công và triển khai trên cả nước. Chỉ trong ngày 19/8 vừa qua, đã có tới 250 dự án trọng điểm được khánh thành, khởi công với sự tham dự của lãnh đạo Đảng, Nhà nước.

“Người trực tiếp thực hiện những công trình này không ai khác chính là đội ngũ các nhà thầu xây dựng Việt Nam. Điều đó cho thấy ngành xây dựng đang bước vào một kỷ nguyên mới, vừa sôi động, vừa áp lực, với những dự án có quy mô đặc biệt lớn và yêu cầu công nghệ hiện đại”, ông Hiệp nói.

Theo Chủ tịch VACC, một trong những công trình tiêu biểu là dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam với tổng mức đầu tư dự kiến hơn 67 tỷ USD. Đây là lĩnh vực phức tạp, đòi hỏi kỹ thuật và kinh nghiệm mà các nhà thầu trong nước chưa từng đối mặt.

Cùng với sự bùng nổ về khối lượng công việc, môi trường pháp lý cũng đang có những thay đổi mang tính bước ngoặt. Gần đây, Quốc hội đã thông qua Luật Đấu thầu sửa đổi, trong khi Luật Xây dựng cũng đang được khẩn trương hoàn thiện. Ông Hiệp đánh giá cao tinh thần cầu thị, quyết liệt của Bộ Xây dựng khi liên tục tổ chức các cuộc họp, hội thảo, kể cả vào cuối tuần, để lắng nghe ý kiến từ hiệp hội và doanh nghiệp.

Một điểm mới quan trọng được ông Hiệp nhấn mạnh là quy định trong dự thảo luật mới: 30% giá trị cuối cùng của hợp đồng phải có bảo lãnh thanh toán hoặc cơ chế đảm bảo tài chính. Nếu chủ đầu tư chậm thanh toán sẽ phải chịu phạt 10% lãi suất. Đây là bước tiến lớn nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của các nhà thầu, đồng thời tạo sự công bằng giữa các chủ thể tham gia xây dựng.

Tuy nhiên, theo Chủ tịch VACC, bên cạnh những tín hiệu tích cực, một vấn đề cấp thiết hiện nay là cơ chế chỉ định thầu. “Khối lượng các gói thầu áp dụng hình thức chỉ định sẽ tăng rất mạnh trong thời gian tới, cả trong và ngoài ngân sách. Nhưng hiện chúng ta chưa có tiêu chí rõ ràng, cũng như chưa có hệ thống xếp hạng năng lực doanh nghiệp”, ông nói.

VACC kiến nghị nên xếp hạng khoảng 100 doanh nghiệp xây dựng lớn, đủ năng lực để tham gia các dự án trọng điểm. Đây sẽ là cơ sở quan trọng để áp dụng chỉ định thầu một cách minh bạch, công bằng và hiệu quả.

Ngoài ra, ông Hiệp cũng lưu ý cần làm rõ quy định “giảm giá 5%” trong chỉ định thầu: giảm trên cơ sở nào, tính toán ra sao, liệu có phù hợp với thực tế thi công hay không. Bởi lẽ, với những dự án khổng lồ như đường sắt tốc độ cao, chỉ riêng phần xây dựng đã lên tới hơn 38 tỷ USD. Mỗi gói thầu có thể ở mức 1-1,5 tỷ USD, đòi hỏi sự liên danh, hợp tác giữa nhiều nhà thầu chuyên ngành mới có thể thực hiện.

“Chúng tôi mong muốn hội thảo hôm nay sẽ nhận được nhiều ý kiến đóng góp để Hiệp hội tổng hợp, trình kiến nghị chính thức lên Chính phủ trong tháng 9 tới. Đây sẽ là cơ sở để Bộ Xây dựng tham mưu cho Chính phủ ban hành cơ chế phù hợp, vừa tạo động lực phát triển cho nhà thầu, vừa đáp ứng yêu cầu của các dự án quốc gia” ông Hiệp nói.

Hội thảo “Cơ chế chỉ định thầu gói thầu dự án quy mô lớn trọng điểm quốc gia” do VACC tổ chức.

Doanh nghiệp đề xuất gì?

Tại hội thảo do VACC tổ chức, nhiều doanh nghiệp lớn trong ngành đã đưa ra kiến nghị nhằm hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao tính minh bạch khi triển khai cơ chế đặc thù này.

Ông Nguyễn Bắc Thủy, Trưởng phòng Phòng Kinh tế và hợp đồng xây dựng, Cục Kinh tế - Quản lý đầu tư xây dựng (Bộ Xây dựng) cho biết nhiều chính sách đặc thù đã được ban hành nhằm rút ngắn thủ tục và đẩy nhanh tiến độ các dự án hạ tầng quy mô lớn.

Theo ông Thủy, điểm mới nổi bật là áp dụng thiết kế FEED thay thế thiết kế cơ sở, cho phép sử dụng định mức quốc tế trong xác định chi phí, tăng quyền chủ động cho chủ đầu tư trong việc lựa chọn và điều chỉnh hợp đồng theo mẫu FIDIC, đồng thời bổ sung cơ chế dự phòng rủi ro và nhiều khoản chi phí đặc thù cho các dự án siêu lớn.

Đại diện Tổng công ty Xây dựng Trường Sơn khẳng định, cơ chế chỉ định thầu đã giúp nhiều công trình trọng điểm quốc gia được triển khai “thần tốc”, điển hình như cầu Phong Châu hay các tuyến cao tốc Bắc - Nam. Ưu điểm lớn nhất là rút ngắn thời gian, bảo đảm tính chuyên môn và nâng cao hiệu quả quản lý hợp đồng.

Tuy nhiên, doanh nghiệp cũng cảnh báo nguy cơ thiếu minh bạch, phát sinh chi phí cao và rủi ro về năng lực nhà thầu nếu thiếu cơ chế giám sát.

Trường Sơn kiến nghị Chính phủ tiếp tục duy trì cơ chế đặc thù nhưng cần bổ sung tiêu chí đánh giá rõ ràng, quy định trách nhiệm của chủ đầu tư, cũng như cơ chế bù chi phí khi dự án buộc phải rút ngắn tiến độ.

Ở góc nhìn khác, đại diện Vinaconex cho rằng các tiêu chí hiện nay trong hồ sơ mời thầu đối với liên danh nhà thầu còn nhiều bất cập. Việc đánh giá riêng lẻ từng thành viên khiến nhà thầu có tiềm lực tài chính nhưng thiếu kinh nghiệm, hoặc ngược lại, khó có cơ hội hợp tác.

Doanh nghiệp này đề xuất cho phép đánh giá năng lực tổng thể của cả liên danh thay vì chia theo tỷ lệ; áp dụng linh hoạt nguyên tắc “tương đương, tiệm cận” đối với các dự án phức tạp, mới mẻ như đường sắt cao tốc, điện hạt nhân hay hạ tầng ngầm đô thị để tạo cơ hội cho nhà thầu nội địa; thừa nhận mô hình liên danh không thành lập pháp nhân (Joint Venture) theo thông lệ quốc tế cho các gói thầu EPC, PPP quy mô lớn; đồng thời ban hành bộ mẫu thỏa thuận liên danh chuẩn, giúp tăng minh bạch và hạn chế tranh chấp.

Trong khi đó, Tập đoàn Đèo Cả tập trung vào vấn đề quản lý nhà thầu phụ. Doanh nghiệp cho rằng yêu cầu nhà thầu phụ phải có năng lực tương đương nhà thầu chính là bất hợp lý, bởi “nếu đáp ứng được điều kiện như hồ sơ mời thầu, họ đã đủ tư cách dự thầu độc lập, không cần làm thầu phụ”. Vì vậy, tiêu chí nên được điều chỉnh linh hoạt, phù hợp tính chất công việc.

Về quản lý tiến độ, Đèo Cả đề xuất áp dụng cơ chế xử lý nhà thầu phụ tương tự như nhà thầu chính: cắt giảm khối lượng, giao cho đơn vị khác hoặc chấm dứt hợp đồng khi cần thiết, với sự phê duyệt của chủ đầu tư và tư vấn giám sát. Cách làm này, theo doanh nghiệp, sẽ tăng tính kỷ luật và bảo đảm tiến độ công trình.

Kết luận hội thảo, Chủ tịch VACC khẳng định việc chỉ định thầu với dự án quốc gia là cần thiết nhưng phải dựa trên hệ thống xếp hạng nhà thầu minh bạch. VACC dự kiến ngay trong tháng 9 sẽ triển khai chương trình xếp hạng doanh nghiệp, dựa trên tiêu chí doanh thu, vốn chủ sở hữu và năng lực thực hiện trong 5 năm gần nhất, làm cơ sở kiến nghị chính sách lên Chính phủ.

Lệ Chi