Ngày Dân số Việt Nam 26/12: Già hóa dân số và bài toán khó 'khuyến sinh'

Khám sức khỏe tổng quát miễn phí cho người cao tuổi tại TP Hồ Chí Minh. (Ảnh: Đinh Hằng/TTXVN)

- Chính sách hưu trí và bảo hiểm xã hội (BHXH) phải chịu gánh nặng như thế nào khi già hóa dân số tăng nhanh, thưa bà?

Số người cao tuổi (NCT) hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng đã và đang tăng lên. Tính đến tháng 5/2023 đã có gần 2,7 triệu NCT hưởng lương hưu và trợ cấp BHXH hàng tháng, chiếm 20,7% tổng số NCT.

Đây là con số chưa tính đến còn 800 nghìn NCT đang hưởng chế độ người có công và gần 1,9 triệu NCT hưởng trợ cấp bảo trợ xã hội hằng tháng.

Theo công bố mới đây nhất tại hội nghị tổng kết 6 tháng đầu năm 2024 của BHXH Việt Nam thì số người tham gia BHXH là 18,305 triệu người (chiếm khoảng 39,05% lực lượng lao động), tăng 1,164 triệu người so với cùng kỳ năm trước và tỉ lệ bao phủ BHXH đang ngày càng có xu hướng tăng lên.

Dẫn theo một báo cáo của Viện Khoa học BHXH thì số người tham gia BHXH tăng đến năm 2070 và sau đó chuyển sang xu hướng giảm. Trong bối cảnh già hóa dân số thì từ sau năm 2070 số người tham gia BHXH giảm, số người hưởng lương hưu tăng.

Khả năng đến năm 2095 thì tỉ lệ là 2:1 tức là cứ 2 người đóng thì có 1 người hưởng. Đến năm 2066 sẽ có khoảng 20 triệu người trên 60 tuổi không có lương hưu và phải tự trang trải cuộc sống hoặc dựa vào nguồn trợ cấp khác. Đây thực sự là một áp lực rất lớn cho quỹ BHXH.

PGS.TS. Nguyễn Thị Hoài Lê - Viện trưởng Viện Nghiên cứu con người, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam

Giải pháp cải thiện tình trạng già hóa dân số

- Xin bà cho biết, những giải pháp hiệu quả để cải thiện tình trạng già hóa dân số là gì?

Theo kinh nghiệm của các nước đi trước cho thấy, việc thực hiện khuyến sinh là rất khó, do đó, khi Việt Nam chưa thực sự rơi vào tình trạng già hóa dân số, cần nhanh chóng thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp.

Trước tiên cần thực hiện các biện pháp để đảm bảo duy trì được mức sinh thay thế đồng thời với tăng chất lượng dân số. Chất lượng dân số muốn tốt phải có chất lượng cuộc sống tốt, không chỉ là việc được học hành, được chăm sóc sức khỏe, tiếp cận các dịch vụ tư vấn, khám sức khỏe sinh sản, ứng dụng khoa học - công nghệ tầm soát trước sinh và sau sinh với chi phí chấp nhận được mà còn là có môi trường sống trong lành.

Xu hướng của xã hội hiện đại là thanh niên sinh ít con. Để khuyến khích thanh niên lập gia đình và sinh con, thực hiện trách nhiệm duy trì giống nòi thì cần phải có các chính sách hỗ trợ, phát triển các dịch vụ gia đình và hỗ trợ nuôi con nhỏ.

Các biện pháp này chỉ là điều kiện cần, điều kiện đủ là hệ thống các biện pháp khác mang tính nhân văn cao hơn để thúc đẩy thanh niên lập gia đình, kết hôn và sinh con sớm, coi sinh con, chăm sóc con cái là một niềm hạnh phúc của cha mẹ, của cuộc sống.

Bên cạnh đó, cũng phải sẵn sàng chuẩn bị các điều kiện cho già hóa dân số để đảm bảo các điều kiện chăm sóc người già, đảm bảo an sinh xã hội không chỉ cho người già mà cho toàn dân.

- Với tình trạng già hóa dân số, người lao động cao tuổi sẽ tăng, theo bà, chính sách việc làm đối với người cao tuổi (NCT) cần cải thiện thế nào để không ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội?

Ảnh minh họa: Kiều Trang

Quyền của người già là phải được nghỉ ngơi khi hết tuổi lao động. Tuy nhiên, trong bối cảnh già hóa dân số là khó tránh khỏi thì vẫn có một lực lượng không nhỏ người già có nhu cầu lao động.

Những NCT có kinh nghiệm, có kỹ năng, có vốn, họ có thể trở thành một nguồn lực con người lớn cho công cuộc phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Nhà nước và xã hội cần có các chính sách để tạo môi trường bảo đảm chu trình "già hóa thành công", huy động hiệu quả nguồn lực NCT.

Các giải pháp để huy động lực lượng NCT vào thị trường lao động bao gồm:

Thứ nhất, hoàn thiện chính sách về lao động việc làm cho NCT như hỗ trợ cho các doanh nghiệp tuyển dụng lao động là NCT, ưu đãi để khuyến khích người sử dụng lao động thuê người lao động cao tuổi làm các công việc như hỗ trợ một phần tiền lương hoặc tiền thưởng cho người lao động, xây dựng danh mục các công việc ưu tiên dành cho NCT,...

Thứ hai, xây dựng mạng lưới thông tin về thị trường việc làm cho NCT, xóa bỏ định kiến về lao động cao tuổi, khuyến khích sử dụng lao động sau khi họ nghỉ hưu, khuyến khích các doanh nghiệp tùy thuộc vào đặc thù hoạt động sản xuất kinh doanh mà ban hành các định mức, tiêu chuẩn lao động phù hợp với NCT.

Thứ ba, đa dạng hóa và tạo việc làm cho NCT như hỗ trợ lao động cao tuổi phát triển kinh tế hộ gia đình, các dự án khởi nghiệp do NCT làm chủ để tự tạo việc làm cho bản thân và những NCT khác; có cơ chế tín dụng ưu đãi đối với các dự án có khả năng tạo việc làm cho NCT hoặc do NCT sở hữu.

Khuyến khích NCT duy trì sự nghiệp lâu dài hơn bằng cách chuyển đổi công việc hiện tại sang công việc phù hợp khi đến tuổi nghỉ hưu như đa dạng hóa các hình thức việc làm: việc làm tại nhà, việc làm bán thời gian phù hợp với thể trạng sức khỏe và năng lực của NCT.

Thứ tư, trong bối cảnh khoa học và công nghệ phát triển nhanh, nhất là sự phát triển nhanh công nghệ thông tin đã làm các yêu cầu và kỹ năng cho người lao động có nhiều thay đổi thì cần tổ chức đào tạo nghề và đào tạo kỹ năng cho NCT để họ đáp ứng nhu cầu của các nhà tuyển dụng, họ có thể chuyển đổi việc làm và lựa chọn, nắm bắt cho mình các cơ hội việc làm phù hợp.

Cuối cùng vẫn là đảm bảo chăm sóc sức khỏe cho NCT tại nơi làm việc. Cần cải thiện môi trường làm việc thân thiện và phù hợp với thể trạng sức khỏe, tâm lý của người lao động, tránh không để NCT bị quá sức trong quá trình tiếp tục làm việc, chăm sóc sức khỏe cho NCT làm việc cũng cần thường xuyên hơn và có hình thức chuyên sâu phù hợp cho NCT.

- Cảm ơn bà đã chia sẻ!

An Khê (Thực hiện)