Ngày xuân, đôi điều về rượu

Những ngày đầu tiên năm Ất Tỵ - tân niên. Thời tiết đẹp. Nhà nhà, người người vui vẻ trong không khí Tết Nguyên đán cổ truyền. Ai cũng hy vọng và tin tưởng về năm mới an vui mạnh khỏe, bình an, hạnh phúc cùng đất nước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Trong niềm hào hứng phấn khởi ấy, tôi xin gửi lời chúc tốt đẹp nhất, chân thành nhất tới mọi người!

Những ngày năm mới, tôi xin có mấy dòng tản văn về rượu bia, điều mà cộng đồng và dư luận xã hội lúc này rất quan tâm, nhất là sau khi có nghị định mới 168/CP.

Trước đó đã có Nghị định 100/2019 CP, hiệu lực từ ngày 1.1.2020. Cấm uống rượu bia, các chất có cồn khi điều khiển giao thông. Một nghị định mạnh mẽ, trước hết là mức độ xử phạt, triển khai và sức lan tỏa tác động trên toàn xã hội. Có mặt tích cực và tất nhiên cả tiêu cực.

Tích cực thì quá rõ - nó làm thay đổi "văn hóa rượu bia" ở đất nước được mệnh danh là uống nhiều, tiêu tiền cho rượu bia nhiều hàng đầu thế giới. Vấn đề là người vi phạm và người thực thi công vụ có đúng, có văn hóa công vụ không mới là cái phải bàn. Các nhà sản xuất, kinh doanh rượu bia chắc sẽ thất thu và ngân sách do ngành rượu bia nước giải khát sẽ giảm mạnh (vì thuế đánh vào ngành này là thuế tiêu thụ đặc biệt).

Và năm 2024 vừa qua, Nghị định 168/CP còn mạnh hơn nhiều. Có không biết bao nhiêu bài trên thông tin đại chúng, mạng xã hội và bàn tán bên vỉa hè, các cuộc gặp gỡ, trà dư tửu hậu. Hiệu quả thấy rõ.

Tôi không phải là người lái xe, không uống rượu bia nhiều. Uống vui vài ly khi cần và có kiểm soát. Nhưng dịp tết lễ vui vẻ nên có ly rượu, vại bia thêm vui thêm đầm ấm và nghĩa tình.

Rượu bia là sản phẩm của nền văn minh nhân loại. Hàng ngàn năm trước công nguyên, có lẽ ngay khi có loài người, trong đời sống, con người đã phát hiện, phát minh, chế tác ra rượu, bia; từ chính những cây cỏ trong rừng đã có cồn, uống vào ngây ngất say say. Rồi đến cách người ta tạo ra men từ cây lá hoa quả tự nhiên để có các chóe, hũ, chum, ghè, bình rượu cần ở nhiều vùng núi rừng khắp hành tinh. Tiếp theo nữa, con người tạo ra men nấu bia, làm rượu nếp cái, rồi ngâm ủ, chưng cất ra đủ các loại rượu suốt hàng vạn năm. Từ những quả nho xanh, nho tím, con người đem ủ ngâm trong thùng tono gỗ sồi lên men tự nhiên tạo ra những ly rượu vang trứ danh của Pháp, Ý, Gruzia (Georgia), Úc, Chile, ở Napa Valley nước Mỹ...

Năm 2009, tôi từng tới thăm thành phố lớn thứ 2 Bulgaria, thành phố Plovdiv. Ở đây có vùng sản xuất rượu nho nổi tiếng, nghe đâu từ 5.000 năm trước công nguyên, được xem là nơi làm rượu nho sớm nhất loài người. Sau năm 1945 những người cộng sản đã quốc hữu hóa và quản lý vùng nghề này nhưng không thành công. Khi bức tường Berlin sụp đổ, “cách mạng màu “ thành công, con cháu hậu duệ của các nhà tư bản Bulgaria từ Mỹ và các nước phương Tây về mua lại những cơ sở cũ, và sản xuất ra sản phẩm rượu vang tuyệt vời! Tôi đã dành gần một ngày thử nếm rượu đúng phong cách truyền thống của người dân xứ sở này. Không bao giờ quên. Và mới đây người ta còn công bố kỷ lục thế giới: Georgia là nơi sản xuất rượu vang cổ nhất thế giới - 8.000 năm trước công nguyên.

Tôi được tỷ phú nổi tiếng (và tai tiếng) Việt kiều, ông Hoàng Kiều mời dự ra mắt phim ông tài trợ cho cháu tôi tại Holywod và mời tới Napa Valei thăm trang trại và hầm rượu, tặng tôi một thùng vang thương hiệu HOÀNG KIỀU.

Cũng từ nho xanh người tỉnh Cognac nước Pháp tạo ra rượu Cognac nổi tiếng đậm đà và cao độ, nhanh say và không nhức đầu. Uống rồi không thể nào quên được! Say cả tình cả nghĩa lẫn men Cognac. Dân xứ Scotland, Ireland đã nấu từ đại mạch ra rượu Whitky mà cả thế giới hâm mộ. Uống trong bữa đại tiệc, uống trong mâm cơm đãi bạn, hoặc bữa ăn gia đình đều ngấm. Người Nga xứ sở lạnh giá băng tuyết và bạch dương có rượu Vodka. Người Hoa có thứ Mao đài càng để lâu càng ngon, thơm mùi vị của quả nhàu. Nước Cuba có rum nấu từ mía đường uống say mềm kèm với điếu thuốc lá cigar Cohiba dùng một lần nhớ mãi và thành nghiền. Bạn đã thử một ly Talinka chưa? Nặng 45 - 55 độ mà ngọt thơm và màu nâu của vang đỏ - rượu này chỉ có ở Estonia vùng Bantic. Người Nhật có Sake, người Hàn có rượu riêng của xứ sở Kim chi...

Với đất nước ta, mỗi vùng miền, địa phương đều có loại rượu đặc trưng : Rượu Sán Lùng nấu từ ngô của Tây Bắc đun nóng lên khi uống, rượu Làng Vân vùng quan họ Bắc Ninh, rượu Kim Sơn Ninh Bình quê tôi, rượu Gò Đen (Long An), Bầu Đá (Bình Định). Và đừng quên rượu cần Cao nguyên Trung phần (Tây Nguyên), ở Hòa Bình và vùng các dân tộc Thái, Nùng, Mường... đều sẵn sàng làm bạn say. Say đắm!

Thời bao cấp, những năm 50 - 90 của thế kỷ trước, rượu “quốc lủi" nút lá chuối vùi trong thùng gạo hoặc bồ lúa, bằng uống chén (ly) mắt trâu, quý lắm. Rượu Lúa Mới , Nàng Hương của Việt Nam từng đi khắp 12 nước khối SEV một thời. Có thể gọi là Vodka gạo Việt Nam. Ai đi châu Âu cũng mang theo làm quà cho bè bạn.

Những năm 80 - 90 và thập niên 2000, ở nước ta, người ta sáng tạo ra bao loại rượu ngâm đặc biệt: Rượu ngâm cao động vật như hổ cốt, mật gấu, rắn, tắc kè, bìm bịp... Rượu ngâm các loại hoa, củ, quả, rễ cây. Nào sâm Cao Ly, sâm Ngọc Linh, ba kích, đinh lăng… Quán nhậu la liệt, người ta uống hết tất cả mọi thứ rượu với lời quảng cáo về tác dụng có cánh của nó. Thậm chí còn uống rượu huyết, tiết rùa, rắn, ba ba, dê… Hậu quả chắc mọi người đều biết. Bây giờ "văn hóa nhậu" khác hẳn rồi. Không ép, không kích và ít la lối hơn. Tiến bộ trên bàn nhậu - đổi mới tác phong uống rượu.

Rượu là thế, là sản phẩm nông nghiệp, kết tinh trong sự hình thành phát triển của đời sống con người. Một trong những tinh hoa của nền văn minh nhân loại. Rượu đi vào đời sống con người, xã hội, lịch sử... Chả thế mà trong dân gian truyền mãi những câu liên quan tới rượu, “rượu ngon phải có bạn hiền", trà tam rượu tứ", "một trà, một rượu, một đàn bà"... đó sao.

Rượu đi vào thơ ca nhạc họa, văn học nghệ thuật. Bao thi nhân để lại cho nhân loại những kiệt tác mà nó được sáng tác trong men say nồng của rượu, bia. Đại thi hào Lý Bạch thời nhà Đường ở Trung Hoa say khướt nhảy xuống sông ôm bóng trăng mà chết. Đã có một Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu yêu đời, say rượu viết ra những kiệt tác cho đời. Ta thử nghe Nguyễn Bính viết những câu tuyệt vời trong bài Hoa và rượu trong tập thơ Nước giếng thơi . Thi sĩ viết “Đời say men rượu thơm hoa rụng/ Tràn những ngây thơ ngập cảm tình” hay “Chị ơi tết đến em mua rượu/ Em uống cho say đến não nùng/ Uống say cười vỡ ba gian gác/ Ném cái chung tình xuống đáy sông”. Nhà thơ Vũ Hoàng Chương đã hét lên trong thơ: “Say đi em!/ Say đi em!/ Say cho lơi lả ánh đèn/ Cho cung bậc ngả nghiêng/ Cho điên rồ xác thịt/ Rượu, rượu nữa và quên, quên hết" hoặc: “Rượu ngon chở mấy toa đầy/ Bánh xe muôn dặm còn ngây hương rừng" trong bài Con tàu say đó sao. Nhà thơ Bùi Giáng từng than thở: “Em ơi lửa tắt bình khô rượu/ Đời vắng em rồi vui với ai ?" thật lâm ly thống thiết. Các nhạc sĩ tài danh Văn Cao, Trịnh Công Sơn... có mấy khi thiếu rượu khi thai nghén và viết ra những ca khúc bất hủ Thiên thai, Suối mơ, Mùa xuân đầu tiên...; Diễm xưa, Hạ trắng, Một cõi đi về, Mùa thu Hà Nội. Đó là những ca khúc để đời.

Trong Kinh thánh của Ki Tô giáo, Đức Chúa Giê Su từng ao ước, ước gì tất cả nước trên các dòng sông kia biến thành rượu vang hết... Rượu là thức uống. Rượu là men cho người ta say, cho người ta yêu đời hơn, cho phiêu linh hơn, cho vui vẻ gặp gỡ hoặc chia ly, chia sẻ sầu đau và niềm vui.

Rượu còn là thuốc với cả hai nghĩa trái ngược nhau. Rượu thuốc Minh Mạng thang, Thập toàn đại bổ, bổ âm bổ dương, rượu A Ma Kông, rượu sâm Ngọc Linh, rượu kỳ nam, rượu hổ cốt... thật tốt cho sức khỏe nếu biết uống đúng và vừa phải.

Nhưng nếu không kiểm soát được khi uống rượu thì bao điều không tốt xảy ra. Trước hết là hại sức khỏe, sinh bệnh tật, gây tai nạn giao thông, đâm chém giết người, tan nát gia đình, cơ quan bè bạn phát sinh mâu thuẫn, bất hòa... Rượu không có lỗi. Chỉ người uống rượu có lỗi!

Hãy biết uống rượu bia một cách tốt nhất. Biết lượng uống, nơi uống, khi uống và bạn cùng uống thì rượu bia là thứ tuyệt vời.

Tôi nhớ thầy giáo dạy văn thời cấp 2, thầy Trác. Một buổi cuối đông, trường tổ chức thầy trò đi cấy lúa đông xuân cho dân xã Quỳnh Lưu, huyện Nho Quan (Ninh Bình). Khi nghỉ ăn cơm trưa, mọi người ăn cơm nắm muối vừng mang theo. Lạnh, anh bạn tôi nói thầy ơi giá mà có chai “quốc lủi", thầy trò mỗi người một chén cho ấm thì tuyệt. Thầy tôi ngồi trầm ngâm ít phút rồi bảo để thầy kể cho các em nghe câu chuyện bốn ông già trong làng hay chữ. Đầu xuân nào các cụ cũng gặp nhau, rượu vào lời ra, thơ phú tràn trề. Rượu uống, thơ ra. Một năm khó khăn, hiếm rượu, các cụ vẫn hẹn nhau gặp gỡ khai xuân. Các cụ có quy ước mỗi người mang một cút rượu tới và đổ chung vào bình, khi uống múc ra uống tới hết. Ông thứ nhất nghĩ ba ông kia mang rượu, thì mình mang chai nước đổ vào cùng uống chắc không sao. Các cụ vẫn nhớ câu "Hòa nước sông chén rượu ngọt ngào" của Nguyễn Trãi. Rồi ông thứ hai, ông thứ ba, ông thứ tư đều nghĩ và mang chai nước tới. Sau câu chào nhau nhìn nhau, cả bố ông đều đổ chai “rượu" của mình vào bình, nhìn nhau và múc uống. Lạ thật, cả bốn cụ uống, đều nhăn nhó, đều “khà" khen rượu ngon. Nghe xong chuyện thầy kể, chúng tôi đều cười vui vẻ, cảm thấy ấm lòng về sự dí dỏm của thầy.

Ngày nay có quy định cấm lái xe sau khi đã uống rượu bia. Đó là điều cần thiết, đúng đắn. Tuy nhiên, giới sản xuất, kinh doanh rượu bia đương nhiên bị thất thu. Thuế tiêu thụ đặc biệt rất cao, tới 55%. Người ta bèn "đổi mới, sáng tạo" để giải bài toán khó ấy bằng cách khi đi uống, còn về bằng xe taxi, xe công nghệ “anh uống tôi lái”. Rồi có cả bia 0 độ nữa.

Việt Nam đang nổi lên là nền kinh tế thứ 35, nền thương mại thứ 24 trên thế giới. Việt Nam là nước hằng năm tiêu thụ các đồ uống có cồn tính theo đầu người vào loại hàng đầu thế giới. Giá như có đại gia nào mạo hiểm đầu tư nhà máy rượu từ gạo, sản xuất loại vodka Việt Nam quy mô hàng triệu lít/năm xuất khẩu cho thế giới thì tốt biết bao! Tại sao lại không nhỉ? Đó là chế biến sâu nâng cao giá trị gạo Việt, quảng bá thương hiệu Việt như các cường quốc rượu nói trên.

Chính phủ ra Nghị định 168/CP về tăng nặng xử phạt hành chính người tham gia giao thông vi phạm nồng độ cồn do uống rượu bia mà vẫn điều khiển phương tiện giao thông. Dù thích rượu, ham rượu tới mấy, mọi người cũng nên nhớ tới sự này và tuân thủ đúng pháp luật, vừa để bảo vệ mình, vừa giữ an toàn cho người khác, cho xã hội.

Nguyễn Văn Lạng