Nghị định 282/2025: Cẩm nang pháp lý về cư trú, xuất nhập cảnh cho kiều bào

Nghị định 282/2025 (thay thế Nghị định 144/2021) quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng, chống bạo lực gia đình sẽ có hiệu lực từ ngày 15-12-2025.

Nghị định 282/2025 bổ sung nhiều hành vi vi phạm mới, tăng mức phạt ở một số nhóm hành vi, đặc biệt là cư trú trái quy định, làm giả giấy tờ, vi phạm quy tắc đi lại, xuất nhập cảnh… Đây là những nội dung mà kiều bào cần nắm rõ để tránh rủi ro pháp lý trong quá trình lưu trú tại Việt Nam.

Chủ động khai báo lưu trú

Ngay khi về đến nơi ở, kiều bào cần thực hiện thông báo lưu trú. Nếu kiều bào nhập cảnh bằng hộ chiếu Việt Nam và lưu trú tại chỗ ở hợp pháp ngoài địa bàn đã đăng ký thường trú từ 30 ngày trở lên thì bắt buộc phải đăng ký tạm trú tại địa phương theo Luật Cư trú 2020.

Khi kiều bào về nước (dù còn giữ quốc tịch Việt Nam hay dùng hộ chiếu nước ngoài), việc khai báo tạm trú/lưu trú là bắt buộc. Nghị định 282/2025 siết chặt quy định này qua môi trường số.

Nếu kiều bào ở tại nhà người thân thì chủ hộ gia đình phải thực hiện thông báo lưu trú cho kiều bào. Việc thông báo phải thực hiện qua ứng dụng VNeID hoặc Cổng dịch vụ công, hạn chế cách làm thủ công. Nếu không thực hiện đúng quy định về thông báo lưu trú, mức phạt sẽ từ 500.000- 1 triệu đồng (theo Điều 10 Nghị định 282/2025).

Trước đây, căn cứ Nghị định 144/2021 (theo Luật Cư trú 2020) thì việc thông báo lưu trú được thực hiện rất linh hoạt qua nhiều hình thức: Trực tiếp tại cơ quan công an, qua điện thoại, qua email, qua trang thông tin điện tử, hoặc qua ứng dụng. Người dân có thể chọn cách thủ công là ra công an phường khai báo mà không bị phạt.

Tuy nhiên, từ ngày 15-12-2025, căn cứ Nghị định 282/2025 thì hành vi "Không thực hiện đúng quy định" lúc này sẽ gắn liền với việc bắt buộc phải thông báo qua ứng dụng VNeID hoặc Cổng dịch vụ công (theo xu hướng chuyển đổi số quốc gia). Việc làm thủ công (trừ trường hợp bất khả kháng hoặc hệ thống lỗi) sẽ dần bị hạn chế và có thể bị coi là không thực hiện đúng quy trình chuẩn.

Do đó, kiều bào nên dùng điện thoại thông minh, sử dụng ứng dụng VNeID để thực hiện; nếu không tuân thủ phương thức này (trừ lý do chính đáng) thì có thể bị xử phạt.

Trong khi đó, kiều bào nhập cảnh bằng hộ chiếu nước ngoài, được coi là người nước ngoài tạm trú tại Việt Nam, phải khai báo tạm trú thông qua người quản lý cơ sở lưu trú hoặc trực tiếp với công an xã, phường nơi lưu trú theo Luật Nhập cảnh, Xuất cảnh, Quá cảnh và Cư trú của người nước ngoài tại Việt Nam, được sửa đổi năm 2023.

Cơ sở kinh doanh (khách sạn, homestay) có trách nhiệm thông báo lưu trú. Nếu cơ sở không khai báo cho khách (đặc biệt là khách mang hộ chiếu nước ngoài), mức phạt sẽ rất nặng (có thể lên tới hàng chục triệu đồng tùy số lượng người không khai báo). Kiều bào cần chủ động đưa giấy tờ (hộ chiếu, thẻ căn cước) để cơ sở làm thủ tục, tránh trường hợp bị kiểm tra hành chính đột xuất và bị liên đới xử phạt.

Chi tiết các hành vi vi phạm xuất nhập cảnh

Ngoài các quy định về cư trú, Nghị định 282/2025 cũng siết chặt các hành vi vi phạm về xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh, đi lại...

Theo đó, người nước ngoài đi lại trong lãnh thổ Việt Nam nhưng không mang theo hộ chiếu, giấy thông hành hoặc các giấy tờ có giá trị đi lại quốc tế sẽ bị cảnh cáo hoặc phạt từ 300.000 đến 500.000 đồng.

Mức phạt từ 500.000 đến 2 triệu đồng được áp dụng cho nhiều hành vi vi phạm phổ biến như không thông báo khi mất hộ chiếu hoặc giấy tờ xuất nhập cảnh; khai báo không trung thực trong quá trình xin cấp, gia hạn hoặc khôi phục giá trị sử dụng của hộ chiếu; khai sai sự thật để xin các giấy tờ đi lại quốc tế; tự ý vào khu vực yêu cầu giấy phép hoặc đi lại vượt quá phạm vi, thời hạn cho phép; không xuất trình giấy tờ khi cơ quan chức năng yêu cầu; không chấp hành việc kiểm tra người, phương tiện và đồ vật. Công dân Việt Nam sử dụng giấy tờ hết hạn để nhập cảnh hoặc không có giấy tờ xuất nhập cảnh, cũng như hành vi chiếm đoạt hoặc giữ trái phép hộ chiếu của người khác, đều thuộc nhóm vi phạm này.

Các hành vi như tẩy xóa, sửa chữa, làm sai lệch nội dung hoặc hình thức của các loại giấy tờ xuất nhập cảnh; tặng, cho, thuê, cầm cố hộ chiếu; cho người khác sử dụng hộ chiếu hoặc dùng giấy tờ của người khác để nhập cảnh, cư trú trái phép sẽ bị phạt từ 3 đến 5 triệu đồng.

Cùng mức phạt này còn có các trường hợp người nước ngoài được cấp thẻ thường trú nhưng thay đổi địa chỉ mà không khai báo; người nhập cảnh theo diện miễn thị thực nhưng di chuyển đến địa phương khác mà không có thị thực; cơ sở lưu trú không khai báo tạm trú cho từ một đến ba người nước ngoài hoặc khai báo bằng tài khoản tạo từ thông tin giả; và người nước ngoài không xuất trình giấy tờ để cơ sở lưu trú thực hiện việc khai báo theo quy định.

Hành vi qua lại biên giới mà không làm thủ tục xuất nhập cảnh sẽ bị phạt từ 5 đến 10 triệu đồng.

HUỲNH THƠ