Ngõ nhỏ Hà Nội - nét đặc biệt của riêng đất Kinh Kỳ

Nếu có ai hỏi rằng, Hà Nội có điều gì đặc biệt, thú vị mà nổi tiếng là nét đặc trưng của Hà Nội. Có lẽ, không ít người sẽ trả lời ngay đó là sự tồn tại của những con nhỏ nhỏ, sâu hun hút vừa lạ vừa thân quen lại rất đỗi mộc mạc, giản dị.

Bất kỳ "hàng" nào trong số 36 phố phường của Hà Nội cũng tồn tại ngõ nhỏ, từ phố Hàng Ngang, Hàng Đào cho đến Hàng Bạc, Hàng Thiếc... Mỗi con ngõ lại có một sự thú vị riêng. Có những con ngõ rất chào đón người tới thăm, có những ngõ lại hạn chế xâm nhập, có những ngõ giống như một hành lang với từng căn nhà hộ dân xếp dọc, có những con ngõ lại khiến người lần đầu tới không khỏi bất ngờ khi bên trong ngõ tối sâu hun hút lại có một khoảng sân rộng ở giữa, xung quanh là những hộ nhỏ xếp tầng...

Các con phố trên chỉ kéo dài vài trăm mét, nhưng từng con ngõ sâu, chật hẹp luôn xuất hiện xen kẽ, cứ một nhà mặt tiền lớn lại tới một ngõ nhỏ, chiều ngang đoạn hẹp nhất gần nửa mét, rộng nhất chưa đến 1 mét, và độ cao chỉ tầm 2 mét (trong ảnh: Ngõ Đào Duy Từ)

Khác với nhiều con ngõ khác, phần lớn các con ngõ mang tên "Hàng" đều nằm trong khu 36 phố "Hàng" cổ. Nhưng ngõ Hàng Thịt lại nằm ngoài quy luật ấy. Không chỉ vậy, cũng không có nhiều người biết đến sự tồn tại của con ngõ này. Ngõ này ở cuối phố Hai Bà Trưng, cạnh số nhà 79 rẽ chéo vào. Đây là một ngõ cụt, trước đây vốn là nơi cư ngụ của những người mổ lợn bán thịt ở chợ Cửa Nam và bán thịt rong. Đây nguyên là đất phường Nam Ngư, ngày trước là lối vào hồ A Bảo (tên một chức quan dạy các con chúa Trịnh). Hồ đó nằm trong lòng khu tứ giác Hai Bà Trưng, Lê Duẩn, Nam Ngư và Phan Bội Châu.

Anh Nguyễn Văn Hùng, SN 1965, tham gia vào chiến tranh biên giới từ năm 1983. Đến năm 1986 thì rời quân ngũ về sinh sống trong 1 con ngõ nhỏ trên phố Hàng Bạc đến nay. Anh sống bằng việc mở một quán nước nhỏ, sửa chữa giày da và đánh giày ở đầu ngõ.

Nằm ở khu vực trung tâm, Ngõ Huyện là một trong số ít những con ngõ rộng rãi và có nhịp sống rất sôi động.

Ngõ Trung Yên một đầu nối với phố Gia Ngư, một đầu cắt phố Đinh Liệt. Đây cũng là con phố khá nhộn nhịp du khách do nằm ở vị trí trung tâm.

Nhắc đến con ngõ ẩm thực kéo dài từ đầu đến cuối ngõ là nhắc đến Ngõ Chợ Đồng Xuân. Ngõ chỉ kéo dài gần 200m nhưng con ngõ này thu hút nhiều du khách bởi một hàng dài các dãy hàng quán ăn trải hết ngõ. Phần lớn những món ăn đại diện cho ẩm thực Hà Nội đều có thể tìm thấy trên con ngõ này.

Tên ngõ Phất Lộc có từ thế kỷ XVIII. Cái tên Phất Lộc nguyên không phải là tên khu vực này mà là tên một làng ở huyện Đông Quan, tỉnh Thái Bình. Thời Pháp thuộc, đây cũng gọi là ngõ Phất Lộc (ruelle Phất Lộc). Tại đây, trong những ngày đầu của cuộc Toàn quốc kháng chiến đã là nơi huấn luyện cho 72 tiểu đội trưởng đầu tiên của Liên khu I. Và ngõ này đã trụ vững cho tới tận đêm Trung đoàn Thủ đô được lệnh rút ra ngoài thành phố (17-2-1947). Ngày nay, ngõ Phất Lộc cũng là một con ngõ ẩm thực khá sôi động ở trung tâm Thành phố.

Cùng tên ngõ nhưng Ngõ Gạch lại lớn hơn nhiều so với những con ngõ khác. Ngõ Gạch cùng với phố Nguyễn Siêu nguyên là lòng sông Tô Lịch cũ, bị lấp vào năm 1897. Từ khi sông Tô bị lấp, phố này và phố Nguyễn Siêu thành hình thì tại đây có những hàng bán vôi, gạch, do đó thành tên.

Bà Hoa sinh sống cùng với con cháu tại một ngõ nhỏ trên phố Lương Văn Can. Hàng ngày, mỗi buổi chiều là bà lại ngồi trước ngõ phụ con chuẩn bị đồ để nấu bún riêu cua bán mỗi ngày.

Những người dân sống lâu năm tại những con ngõ trên phố kể lại, các con ngõ nhỏ đã hình thành từ hàng chục, hàng trăm năm nay. Họ đã sống quen với cảnh nhiều hộ gia đình cùng dùng chung không gian khoảng 10m để nấu nướng, dùng chung hành lang hạn hẹp để đi lại.

Nhiều hộ đã sống ở nơi đây vài chục năm, với nhiều thế hệ cứ thế cùng nhau lớn lên trong khoảng không gian khiêm tốn. Đặc điểm chung của ngõ là tối, phải đi sâu vào cuối ngõ mới có chút ánh sáng của dãy đèn điện, nên ở đây, dù là ngày hay đêm, đèn vẫn cứ bật đều để dẫn đường chỉ lối đi lại.

Ngõ nhỏ Hà Nội là vậy, có chật hẹp, tối tăm nhưng mang đậm những nét riêng mà chỉ đất Hà thành mới thể hiện một cách sâu sắc. Những con ngõ lưu giữ, tồn tại nhịp sống văn hóa của người dân chẳng thể nào thay đổi.

Bên trong những con ngõ nhỏ là những khoảng không gian nhỏ hẹp, chật chội nhưng cũng rất yên bình. Trải qua nhiều năm, thành phố nay đã nhiều đổi thay nhưng ở bên trong sâu những con ngõ nhỏ Hà Nội đâu đó vẫn còn gìn giữ được nguyên ven những nề nép, nét duyên và cốt cách thanh lịch của người Hà Nội cổ. Có lẽ, không nói quá khi cho rằng, những ngõ nhỏ là nơi lưu giữ lại hồn cốt của một Hà Nội thanh lịch nghìn năm văn hiến.

Khánh Huy