Ngóng cơ chế mới cho năng lượng xanh

Sốt ruột chờ giá mới

“Chúng tôi đã đàm phán xong việc mua bán với một số chủ đầu tư dự án điện gió hoàn thành đầu tư nhưng chưa được huy động bởi không kịp hưởng chính sách giá FIT. Bởi vậy, chúng tôi nóng lòng chờ đón chính sách mới về phát triển năng lượng tái tạo để chốt thương vụ. Tuy nhiên, sự kiên nhẫn cũng có giới hạn bởi cũng có những kênh đầu tư khác”, A.M - đại diện một tổ chức đầu tư đến từ châu Âu chia sẻ.

Không chỉ có nhà đầu tư mong muốn tham gia vào lĩnh vực này sốt ruột, mà chủ đầu tư nhiều dự án năng lượng tái tạo cũng rất băn khoăn, chờ đợi, bởi các chính sách trước đó đã hết hạn từ lâu, nhưng chính sách mới thì chưa biết khi nào mới được ban hành.

Ông M., chủ đầu tư của dự án điện gió có một phần kịp hưởng chính sách giá FIT trước thời điểm 1/11/2021 cho hay: “Sau khi chính sách giá FIT theo Quyết định 39/QĐ-TTg hết hiệu lực, chúng tôi tiếp tục hoàn thiện dự án và làm việc với một số đối tác nước ngoài quan tâm. Việc chậm có chính sách mới cho năng lượng tái tạo khiến các nhà đầu tư quan tâm tới dự án có nhiều thắc mắc”.

Như vậy, kể từ khi cơ chế giá FIT cho điện gió và mặt trời kết thúc tới nay đã 19 tháng trôi qua với điện mặt trời và 9 tháng với điện gió, các cơ quan chức năng vẫn chưa đưa ra chính sách mới cho phát triển năng lượng tái tạo, để lại một khoảng trống quá lớn.

Ngày 21/7/2022, Bộ Công thương đã đề nghị Chính phủ 4 hướng giải quyết cho 62 dự án gió với tổng công suất 3.479 MW đã ký hợp đồng mua bán điện với EVN và 5 dự án/phần dự án điện mặt trời với tổng công suất 452,62 MW đã hoàn thành đầu tư, đang chờ xác định giá điện cùng 23 dự án điện mặt trời khác với tổng công suất 2.428 MW đã có chủ trương đầu tư, được chấp thuận dự án nhưng chưa triển khai xong.

Theo đó, với các dự án chuyển tiếp, Bộ đề nghị Thủ tướng Chính phủ chấp thuận cơ chế đã được báo cáo tại Văn bản số 17/BCT-BC ngày 27/1/2022, nghĩa là nhà đầu tư các dự án chuyển tiếp tiến hành đàm phán giá điện, hợp đồng mua bán điện với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) trong khung giá phát điện và hướng dẫn do Bộ Công thương ban hành.

Đối với các dự án điện gió và mặt trời sẽ triển khai trong tương lai, Bộ đề nghị chấp thuận áp dụng cơ chế đàm phán giá điện và hợp đồng mua bán điện tương tự các dự án chuyển tiếp như nêu trên. Điều này nhằm đảm bảo tính thống nhất của hành lang pháp lý với các dự án.

Với các dự án đã được công nhận vận hành thương mại, Bộ đề nghị Thủ tướng Chính phủ có văn bản chỉ đạo để Bộ Công thương có cơ sở hướng dẫn việc rà soát, xem xét lại hợp đồng giữa EVN và các chủ đầu tư nhằm hài hòa lợi ích giữa bên bán - bên mua - người tiêu dùng điện và Nhà nước.

Bộ Công thương cũng đề nghị Thủ tướng Chính phủ có quyết định bãi bỏ Quyết định số 13/2020/TTg về cơ chế phát triển điện mặt trời, Quyết định 37/2011/QĐ-TTG và Quyết định số 39/2018/QĐ-TTg về cơ chế phát triển điện gió; giao Bộ Công thương phối hợp với Bộ Tư pháp chuẩn bị dự thảo Quyết định, xin ý kiến các bộ, ngành, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành.

Đây không phải là lần đầu tiên Bộ Công thương đưa ra đề xuất liên quan đến chính sách giá điện năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, sau tất cả, vẫn chưa có hướng giải quyết dứt điểm và quyền quyền định không thuộc về Bộ Công thương.

"Tự sản, tự tiêu” cũng không dễ

Trong lúc chờ đợi chính sách cho các dự án điện mặt trời quy mô lớn, nhiều nhà đầu tư tìm hướng đi cho các dự án điện mặt trời áp mái, với đối tượng là các doanh nghiệp có hoạt động sản xuất công nghiệp tiêu tốn nhiều năng lượng.

Mới đây, TotalEnergies ký hợp đồng hợp tác dài hạn với Miza Corporation - công ty sản xuất giấy tái chế với 4 cơ sở đặt tại miền Bắc. Theo đó, TotalEnergies sẽ bỏ chi phí đầu tư ban đầu để lắp đặt và vận hành hệ thống điện mặt trời áp mái 4 MWp cho nhà máy mới Mipak của Miza tại Hải Dương, nhằm cung cấp khoảng 20% năng lượng tái tạo cho nhu cầu điện của nhà máy, còn Miza chi trả tiền điện do hệ thống sản xuất trong vòng 20 năm.

Theo hướng này, TotalEnergies và Miza cũng thỏa thuận đầu tư hệ thống điện mặt trời cho các nhà máy khác của Miza, với tổng công suất điện mặt trời áp mái dự kiến đạt 20 MW.

Ông Nguyễn Tuấn Minh, Chủ tịch Công ty Miza cho biết, quyết định sử dụng điện mặt trời áp mái cho hoạt động sản xuất của doanh nghiệp xuất phát từ mục tiêu xanh hóa quy trình sản xuất nhiều hơn là lo thiếu điện.

Dẫu vậy, nỗ lực đầu tư điện mặt trời áp mái phục vụ cho hoạt động của doanh nghiệp cũng gặp thách thức nhất định.

Đó là, chi phí đầu tư cho điện mặt trời cùng pin lưu trữ cùng với hệ thống điện lưới sẽ gây tốn kém cho doanh nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp lên giá thành sản phẩm làm ra.

Thêm nữa, dù nguồn điện mặt trời sản xuất ra có thể tiêu thụ không hết, nhưng doanh nghiệp vẫn đồng thời phải sử dụng nguồn điện lưới để đáp ứng những khi thời tiết biến động (mây che, mưa giông hay khi mặt trời tắt nắng), việc sẵn sàng nguồn cấp trong những tình huống này không được ngành điện mặn mà.

Nguyên do là, không biết lúc nào thì doanh nghiệp cần để ngành điện bố trí công suất chờ sẵn, nhất là khi tiêu thụ và sản xuất điện diễn ra đồng thời và các doanh nghiệp có mức tiêu thụ điện không nhỏ như các hộ gia đình.

Theo tìm hiểu của người viết, các doanh nghiệp mới đi vào sản xuất có lắp điện mặt trời để tự dùng ở miền Bắc thì ngành điện vẫn khuyến khích nhằm giảm áp lực cấp điện, bởi nguồn cung điện ở khu vực này hiện không còn dự phòng do 5 - 7 năm trở lại đây không được bổ sung mới như kỳ vọng.

Còn với những doanh nghiệp mà ngành điện đã đầu tư hạ tầng để phục vụ bán điện, cũng như các doanh nghiệp tại phía Nam – khu vực đang thừa nguồn cung điện mặt trời, ngành điện cũng không khuyến khích việc lắp thêm hệ thống điện mặt trời áp mái để tự dùng phần nào.

“Ngành điện đã đầu tư hạ tầng để cấp điện cho khách hàng và trông chờ thu lại bằng tiền bán điện, nhưng nay khách hàng lại đi mua nguồn khác thì các hạ tầng đã đầu tư trước đó không được khai thác như dự tính, gây lãng phí lớn”, ông Nguyễn Bình, chuyên gia năng lượng nhận xét.

Bán rộng rãi cũng chưa thông

Ngoài trường hợp “tự sản, tự tiêu” nói trên, các nhà đầu tư muốn đầu tư năng lượng tái tạo để bán trực tiếp tới các khách hàng lớn khác cũng đối mặt với thực tế chưa có cơ chế thực thi.

Hiện Bộ Công thương đang lấy ý kiến về Dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định thí điểm cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện từ năng lượng tái tạo với khách hàng sử dụng điện lớn (cơ chế DPPA) với kế hoạch tổng công suất các nhà máy điện tham gia chương trình thí điểm mua bán điện trực tiếp không quá 1.000 MW.

Ông Hà Đăng Sơn, Phó giám đốc Dự án Vleep (có chức năng hỗ trợ kỹ thuật xây dựng cơ chế DPPA) cho biết, ngày càng nhiều tập đoàn quốc tế quan tâm đến việc sử dụng năng lượng tái tạo và coi đó là một trong những yếu tố quyết định đầu tư.

Nếu DPPA được thí điểm ở Việt Nam thì đó sẽ là bước hiện thực hóa các cam kết quốc tế tại COP26.

Tuy nhiên, Luật Điện lực hiện chưa cho phép mua bán điện trực tiếp ở Việt Nam. Do đó, nếu áp dụng DPPA thì Chính phủ phải cho phép một cơ chế thí điểm vượt qua khuôn khổ của pháp luật, diễn ra trong một quy mô và thời gian xác định, sau đó mới có thể nhân rộng, thậm chí là sửa đổi luật pháp.

Theo ông Sơn, hai bên mua - bán sẽ phải tự đàm phán theo cơ chế thị trường. Cơ sở tham chiếu giá sẽ là giá bán điện sản xuất đang được Bộ Công thương quy định.

Tương tự, giá truyền tải điện và vận hành mà các bên phải trả cho EVN được tham chiếu theo giá chung hiện tại. Việc tự đàm phán theo cơ chế thị trường, dựa vào khung giá tham chiếu phổ biến.

Bên cạnh đó, theo các chuyên gia, đến thời điểm này, vẫn còn thiếu rất nhiều điểm để có thể hoàn thiện cơ chế mua bán điện trực tiếp, như việc ký kết dựa trên mức giá nào, giao dịch ra sao, tiếp đến là hệ thống truyền tải từ nguồn phát đến các hộ tiêu thụ điện... Đó là chưa đề cập đến các vấn đề pháp lý xung quanh vấn đề này.

Thanh Hương