Người cao tuổi cần cảnh giác với bệnh thoái hóa phổi

Bệnh thường bị nhầm lẫn với các rối loạn hô hấp khác, khiến việc chẩn đoán chậm trễ. Phát hiện sớm, điều trị kịp thời và quản lý bệnh lâu dài là chìa khóa giúp người cao tuổi cải thiện chất lượng cuộc sống và kéo dài thời gian sống.

Người cao tuổi được chụp CT phổi để phát hiện sớm tình trạng thoái hóa phổi. Ảnh minh họa

Hiểm họa âm thầm từ căn bệnh hiếm gặp

Thoái hóa phổi không rõ nguyên nhân là một bệnh phổi mạn tính tiến triển, trong đó mô phổi bị xơ hóa dần, làm mất khả năng trao đổi oxy. Đây là một trong những căn bệnh hiếm gặp nhưng để lại hậu quả nặng nề, thường xuất hiện ở người từ 50 tuổi trở lên, đặc biệt phổ biến ở nam giới.

Mặc dù tỷ lệ mắc không cao so với các bệnh hô hấp khác, song số ca bệnh đang có xu hướng tăng dần do dân số già hóa và khả năng chẩn đoán ngày càng chính xác hơn. Người cao tuổi là nhóm dễ tổn thương nhất vì phổi đã suy giảm chức năng theo tuổi tác, khó hồi phục khi bị tổn thương.

Diễn tiến bệnh nhanh và khó lường

IPF khởi phát âm thầm với các triệu chứng ban đầu dễ nhầm lẫn như ho khan kéo dài, khó thở khi gắng sức, mệt mỏi. Khi bệnh tiến triển, người bệnh khó thở ngay cả khi nghỉ ngơi, dẫn đến suy hô hấp, giảm khả năng vận động và suy kiệt toàn thân.

Điều đáng lo ngại là tiên lượng bệnh không khả quan: thời gian sống trung bình chỉ khoảng 3 đến 5 năm sau khi được chẩn đoán. Đây là con số tương đương nhiều loại ung thư ác tính. Bệnh thường gây ra những đợt cấp tính nguy hiểm, làm tăng nhanh nguy cơ tử vong nếu không được kiểm soát tốt.

Nguyên nhân chưa rõ, yếu tố nguy cơ đã được xác định

Tên gọi "không rõ nguyên nhân" phản ánh thực tế rằng đến nay, y học vẫn chưa xác định được chính xác nguyên nhân gây bệnh. Tuy vậy, các nghiên cứu chỉ ra một số yếu tố nguy cơ:

Tuổi cao: nhóm trên 60 tuổi dễ mắc hơn.
Hút thuốc lá: làm tăng khả năng tổn thương mô phổi.
Ô nhiễm môi trường và bụi nghề nghiệp: tiếp xúc lâu dài với bụi gỗ, kim loại, sợi dệt… có thể kích thích phản ứng xơ hóa.
Di truyền: một số trường hợp trong gia đình có người mắc bệnh.

Cơ chế bệnh học được cho là do phổi bị tổn thương lặp đi lặp lại, quá trình phục hồi bất thường khiến mô sẹo hình thành ngày càng nhiều, làm mất tính đàn hồi vốn có của phổi.

Khó khăn trong chẩn đoán

IPF thường bị nhầm lẫn với các bệnh phổi kẽ khác như viêm phổi do tự miễn hay viêm phổi do môi trường. Do đó, chẩn đoán chính xác đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều chuyên khoa.

Các phương pháp hiện nay bao gồm:

Chụp cắt lớp vi tính độ phân giải cao (HRCT) để phát hiện hình ảnh xơ hóa đặc trưng.
Sinh thiết phổi trong một số trường hợp cần xác định mô bệnh học.
Hội chẩn đa chuyên ngành để loại trừ các bệnh phổi kẽ khác.
Việc chẩn đoán sớm có ý nghĩa rất lớn trong tiên lượng và điều trị, giúp bệnh nhân có thêm thời gian kiểm soát bệnh.

Bệnh nhân thoái hóa phổi tham gia phục hồi chức năng hô hấp dưới sự hướng dẫn của bác sĩ. Ảnh minh họa

Chưa thể chữa khỏi IPF nhưng có thể làm chậm tiến triển

Hiện chưa có phương pháp chữa khỏi IPF. Tuy nhiên, những tiến bộ trong y học đã giúp cải thiện đáng kể chất lượng sống và kéo dài thời gian sống cho người bệnh.

Thuốc kháng xơ hóa như pirfenidone và nintedanib đã được chứng minh làm chậm tốc độ suy giảm chức năng phổi, giảm nguy cơ các đợt cấp.
Liệu pháp oxy giúp cải thiện khả năng hô hấp ở bệnh nhân nặng.
Phục hồi chức năng phổi giúp nâng cao sức khỏe thể chất, giảm mệt mỏi và lo âu.
Ghép phổi là giải pháp cuối cùng cho một số trường hợp đủ điều kiện, mang lại cơ hội kéo dài sự sống.

Ngoài ra, chăm sóc giảm nhẹ cũng được khuyến khích nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống, giảm đau đớn và hỗ trợ tâm lý cho bệnh nhân.

Gánh nặng sức khỏe cộng đồng

Mặc dù là bệnh hiếm, IPF lại gây ra gánh nặng đáng kể về sức khỏe. Tỷ lệ tử vong liên quan đến bệnh đang gia tăng trên toàn cầu, đặc biệt ở nhóm người cao tuổi. Phần lớn trường hợp tử vong xảy ra ở độ tuổi trên 65, phản ánh mối liên hệ chặt chẽ giữa bệnh và quá trình lão hóa.

Sự gia tăng ca bệnh cũng đồng nghĩa với áp lực lớn hơn cho hệ thống y tế, đòi hỏi chiến lược quản lý bệnh hiệu quả, nâng cao nhận thức và sàng lọc sớm.

Hi vọng từ nghiên cứu mới

Trong bối cảnh chưa có phương pháp chữa khỏi, y học hiện đại đang mở ra những hướng đi mới. Các nghiên cứu ứng dụng trí tuệ nhân tạo để phân tích hình ảnh phổi, dự đoán diễn tiến bệnh, từ đó cá nhân hóa phác đồ điều trị. Đồng thời, các loại thuốc kháng xơ hóa thế hệ mới đang được thử nghiệm, hứa hẹn mang lại hy vọng cho người bệnh trong tương lai.

Thoái hóa phổi không rõ nguyên nhân là căn bệnh hiếm nhưng có diễn tiến nhanh, tiên lượng nặng và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sống của người cao tuổi. Việc nhận biết sớm triệu chứng, chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời bằng các liệu pháp hiện có là giải pháp tốt nhất để kéo dài sự sống. Đồng thời, cần tăng cường nghiên cứu và nâng cao nhận thức cộng đồng để giảm gánh nặng mà căn bệnh nguy hiểm này gây ra.

BS Trần Thị Ngọc Thu