Người cao tuổi - Cội nguồn văn hóa dân tộc

Ảnh minh họa Internet

Người cao tuổi chính là nơi lưu giữ kho tàng ký ức sống động của dân tộc qua từng câu chuyện kể, lời ru, tập tục, nghi lễ và lối sống. Từ các làng quê Bắc Bộ cho đến những bản làng Tây Nguyên hay vùng châu thổ Nam Bộ, hình ảnh những cụ già ngồi bên bếp lửa, kể lại chuyện xưa, hướng dẫn con cháu cách làm bánh tét, nấu chè cúng tổ tiên hay hát những điệu lý, câu hò... đã trở thành biểu tượng sinh động của dòng chảy văn hóa. Chính họ là người đã, đang và sẽ nối dài mạch nguồn những giá trị truyền thống lịch sử văn hóa dân tộc bằng sự kiên trì, giản dị mà vô cùng sâu sắc.

Thế hệ cao tuổi không được sống nhiều trong những bảo tàng hay sách giáo khoa; họ là “những trang sử sống” - mang theo bên mình những trải nghiệm, chiều sâu tư tưởng và nhân sinh quan đã được thử thách qua thời gian, thách thức. Nhờ đó, họ có khả năng truyền dạy lại không chỉ kiến thức về phong tục tập quán, mà còn là tinh thần, lòng tự hào, tự tôn dân dân tộc, nhân nghĩa, thủy chung, lối sống trọng tình, nghĩa, lễ - những giá trị không dễ gì nắm bắt trong một xã hội đang chuyển mình nhanh chóng sang kỷ nguyên số.

Giữa dòng chảy hiện đại, nơi mà văn hóa đang chịu nhiều tác động từ toàn cầu hóa, người cao tuổi không trở thành người ngoài cuộc. Trái lại, họ đang góp phần không nhỏ lưu giữ thăng bằng cho đời sống tinh thần xã hội bằng chính sự hiện diện chín chắn, từ tốn và đầy nội lực, trải nghiệm. Trong mỗi gia đình, ông bà thường là người dạy cháu những bài học đầu tiên về cách ăn, nết ở, về lòng hiếu thảo, sự biết ơn, về tiếng nói quê hương - nơi chứa đựng hồn cốt dân tộc. Ở phạm vi cộng đồng, người cao tuổi nhiều nơi vẫn tích cực tham gia vào các hoạt động văn hóa địa phương, góp tiếng nói trong gìn giữ lễ hội, truyền dạy dân ca, phục dựng các nghi thức cổ truyền...

Không dừng lại ở việc bảo tồn, nhiều người cao tuổi ngày nay còn chủ động thích nghi với công nghệ để góp phần lan tỏa văn hóa truyền thống một cách sáng tạo. Sự xuất hiện của những cụ ông, cụ bà trên mạng xã hội, truyền tải nội dung dân gian, hướng dẫn làm món ăn cổ truyền hay biểu diễn nghệ thuật dân tộc, không chỉ mang đến cảm hứng mà còn tạo nên sự gắn kết giữa các thế hệ theo cách tự nhiên, gần gũi. Những giá trị xưa vì thế không bị đóng khung trong hoài niệm mà vẫn hiện hữu trong đời sống đương đại.

Điều đáng quý hơn nữa, chính sự mẫu mực trong hành vi, nhân cách của ông bà, cùng với tinh thần hiếu kính từ con cháu, tạo nên một mối quan hệ gia đình hài hòa, ấm áp. Đó không chỉ là nền tảng đạo đức, mà còn là cội rễ để xây dựng một xã hội nhân văn, văn minh và bền vững. Gia đình nào có nền nếp, có trên có dưới, thì cộng đồng ấy mới thuận hòa; mà cộng đồng thuận hòa sẽ góp phần làm nên một quốc gia phát triển không chỉ về vật chất, mà còn giàu có về tinh thần.

Sự đóng góp thầm lặng ấy càng trở nên đáng trân quý trong một xã hội đang đô thị hóa nhanh, nhịp sống gấp gáp khiến con người dễ lãng quên cội nguồn. Trong lúc nhiều bạn trẻ mải miết chạy theo cái mới, người cao tuổi lại giữ vai trò như một chiếc neo tinh thần - nhắc nhớ cộng đồng về bản sắc, về những điều không nên đánh mất dù trong bất kỳ hoàn cảnh nào. Họ là người gìn giữ nếp sống làng xã, là người hòa giải những xung đột nhỏ, là tấm gương đạo đức trong gia đình, làng xóm. Từ đó, hình thành nên một cộng đồng có chiều sâu văn hóa, sống hài hòa, nghĩa tình và nhân văn.

Do vậy, việc chăm lo, bảo vệ và tạo điều kiện để người cao tuổi tiếp tục sống khỏe, sống vui và sống có ích chính là hành động thiết thực để gìn giữ văn hóa dân tộc. Mỗi lần lắng nghe các cụ kể chuyện xưa, mỗi khi thấy ông bà cùng cháu con quây quần làm bánh ngày Tết, ta không chỉ thấy một khoảnh khắc đẹp mà còn nhận ra một dòng chảy bền bỉ đang tiếp nối - dòng chảy của truyền thống, của văn hóa Việt.

Ngày 1/10 không nên chỉ dừng lại ở những lời chúc mừng, những bó hoa trao tặng, mà còn là lời nhắc nhở rằng: muốn đi xa, phải biết giữ lấy gốc. Người cao tuổi chính là cái gốc vững chãi, là cội nguồn làm nên sức mạnh tinh thần của dân tộc. Tôn vinh người cao tuổi cũng chính là trân trọng quá khứ, giữ gìn bản sắc và hướng đến một tương lai phát triển nhưng không rời xa cội rễ văn hóa.

Trung tá, ThS Uông Thị Chung - Trường Sĩ quan Lục quân 1