Người dân sống bất an dưới chân núi Pha Kham

Quang cảnh đổ nát sau trận sạt lở tháng 9/2024.

Ngay sát dưới chân núi Pha Kham sừng sững là khu trung tâm hành chính của xã Sơn Hà (Quan Sơn, Thanh Hóa) và hàng trăm hộ dân cư trú.

Nhiều năm qua, hàng trăm học sinh, người dân sống và học tập dưới chân núi Pha Kham, xã Sơn Hà, huyện miền núi Quan Sơn luôn nơm nớp lo sợ bởi ngọn núi sừng sững kia có thể đổ sập bất cứ lúc nào.

“Bom nổ chậm” lơ lửng trên đầu

Ngay sát dưới chân núi Pha Kham sừng sững là khu trung tâm hành chính của xã Sơn Hà và hàng trăm hộ dân cư trú. Lịch sử từ hàng trăm năm trước, người Thái đã chọn nơi này sinh sống với mong muốn nhờ dãy núi che chở. Thế nhưng, những năm gần đây, Pha Kham đã trở nên hung dữ.

Theo người dân ở đây, từ năm 2021 đến nay, không năm nào núi Pha Kham không sạt lở. Người dân vẫn chưa quên vụ sạt lở kinh hoàng đêm 23/9 năm ngoái.

Hàng trăm khối đất đá lăn xuống từ sườn cao, cuốn phăng hơn 30m tường rào, bể chứa nước và cả dãy nhà với 8 phòng vệ sinh của Trường THCS Sơn Hà. Âm thanh chát chúa phát ra từ vụ sạt lở đã khiến những hộ dân ở gần đó tỉnh giấc. Họ hốt hoảng hô hoán rồi nháo nhác bồng bế nhau chạy vội ra khỏi căn nhà vì ngọn núi có thể đổ sập trong đêm.

May mắn là một khối đá to hơn cả ngôi nhà trong lúc lăn xuống từ sườn cao đã dừng lại ngay chân núi, cản lại những đất đá phía sau. “Tôi đang nằm ngủ thì phát hiện có tiếng động và nhà cửa rung bần bật. Tôi vội hô hoán vợ con tức tốc chạy ra đường để thoát thân. Lần đó, gia đình tôi đã phải đi ở nhờ nhà người khác nhiều hôm để lánh nạn”, ông Vi Văn Piêng (60 tuổi, ở bản Hạ) kể lại.

Hơn 3 năm trước, cũng vào mùa mưa, sạt lở cũng diễn ra tại sườn núi tiếp giáp Trường Tiểu học Sơn Hà. May mắn không có thiệt hại về người, nhưng hàng trăm khối đất đá sạt lở cũng đã làm hư hại nhiều phòng học và các công trình phụ trợ của nhà trường. Rồi năm 2021, sạt lở khiến đất đá làm thủng tường, chảy đổ vào nhà văn hóa, trong khuôn viên công sở xã.

Trong căn phòng hiệu bộ còn nhiều dấu vết từ trận sạt lở năm ngoái, thầy Nguyễn Viết Năm, Hiệu trưởng Trường THCS Sơn Hà lo lắng: “May mắn vụ sạt lở năm ngoái không có thiệt hại về người. Nhưng bây giờ cứ đến mùa mưa là thầy trò lại nơm nớp lo sợ”.

Đến thời điểm này, Trường THCS Sơn Hà vẫn còn ngổn ngang dấu tích của vụ sạt lở năm trước để lại. Tại khu bán trú, hàng trăm mét khối bùn đá vẫn đang vùi lấp phần nền. Lơ lửng ngay trên đầu là vùng sạt hàm ếch từ chân núi dựng thẳng lên tận đỉnh núi, cùng các vết nứt kéo dài theo cung sạt, nguy cơ đổ sập xuống khu dân cư bất cứ lúc nào.

Ngọn núi Pha Kham vẫn đe dọa nhiều mái nhà và trường học dưới chân núi.

Bao giờ người dân được di dời?

Ông Lương Văn Cương, Chủ tịch UBND xã Sơn Hà cho biết, hiện có 3 trường học, công sở xã và 8 hộ dân (khoảng 600 người sinh sống, học tập, công tác) ở dưới chân núi Pha Kham đang bị ảnh hưởng và đe dọa trực tiếp tới tính mạng, tài sản bởi sạt lở.

“Vào mùa mưa bão, chúng tôi thường đánh dấu cọc tre, rồi cắm tại các vị trí có nguy cơ cao sạt lở và phân công lực lượng theo dõi chặt chẽ; đồng thời xây dựng phương án để chủ động, sẵn sàng ứng cứu người và tài sản khi có sự cố xảy ra.

Tuy nhiên, những giải pháp ấy cũng chỉ mang tính tạm thời; còn về lâu dài, cần phải di chuyển toàn bộ các trường học, trụ sở xã và các hộ dân thuộc diện nguy cơ cao đến nơi an toàn”, ông Lương Văn Cương nói.

Trước tình trạng sạt lở nghiêm trọng cuối tháng 9/2024, ngày 23/10/2024, Chủ tịch UBND tỉnh Thanh Hóa đã quyết định công bố tình huống khẩn cấp sạt lở núi Pha Kham tại bản Hạ, xã Sơn Hà.

Đồng thời giao UBND huyện Quan Sơn tổ chức khảo sát, đánh giá cụ thể về nguyên nhân, phạm vi, quy mô, mức độ sạt lở, hư hỏng cơ sở hạ tầng do sạt lở gây ra. Trên cơ sở đó, xác định giải pháp xử lý phù hợp, báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định bố trí kinh phí để đầu tư và triển khai thực hiện, đảm bảo theo đúng quy định của pháp luật và ổn định lâu dài.

Giao Sở Tài chính chủ trì, phối hợp với Sở Kế hoạch và Đầu tư và các đơn vị liên quan tham mưu, báo cáo cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định hỗ trợ kinh phí cho UBND huyện Quan Sơn thực hiện theo đúng quy định của pháp luật...

Ngay sau đó, UBND huyện Quan Sơn đã ban hành phương án ứng phó tình huống khẩn cấp sạt lở núi Pha Kham. Tuy nhiên, đến nay dự án mang tính cấp thiết, ảnh hưởng đến hàng trăm nhân khẩu nhưng vẫn chưa được triển khai?.

Theo ông Nguyễn Văn Sinh, Trưởng phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Quan Sơn, đến nay vẫn chưa thể di dời trụ sở xã, trường học và các hộ gia đình ở chân núi Pha Kham đến nơi an toàn như dự kiến vì chưa có chủ trương lập dự án, cấp vốn đầu tư cơ sở vật chất hạ tầng phục vụ việc di dời.

Nguyễn Thùy