Người mang trường học hạnh phúc về quê nhà

Nhà báo Phạm Hương

Hạnh phúc là gì (?!)

- Phóng viên: Dù sống tại Thụy Sĩ, nhưng ông vẫn thường xuyên trở về Việt Nam để thực hiện các dự án. Trong đó phải nhắc đến dự án giáo dục nhằm xây dựng một trường học hạnh phúc. Lý do nào khiến ông không muốn rời xa dải đất hình chữ S?

- Giáo sư Hà Vĩnh Thọ: Tôi sang thăm Việt Nam vào năm 1982 cùng với bố - đó là lần đầu tiên tôi về thăm quê hương và ngay lập tức tôi đã yêu đất nước và con người nơi đây. Từ đó trở đi, tôi đã nỗ lực hết mình để đóng góp cho xã hội, bắt đầu từ lĩnh vực giáo dục đặc biệt với Quỹ Eurasia trong nhiều thập kỷ. Sau này, tôi còn làm việc trong dự án “Ngôi trường hạnh phúc” (Happy Schools) trong lĩnh vực giáo dục phổ thông. Cho đến nay, tôi đã xuất bản 4 cuốn sách tại Việt Nam nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về những vấn đề mà tôi tin rằng có thể cải thiện hạnh phúc và phúc lợi của con người trong xã hội. Những cuốn sách này đều dựa trên kinh nghiệm triển khai thực tế mà tôi đã có ở Việt Nam. Cuốn sách “Những đứa trẻ hạnh phúc” và “Trường học hạnh phúc” được viết dựa trên những trải nghiệm này và cũng được dùng làm sách bài tập cho giáo viên và phụ huynh học sinh. Sau đó, chúng tôi nhận được yêu cầu hỗ trợ thực hiện các dự án hạnh phúc lấy cảm hứng từ mô hình phát triển của Bhutan - GNH (Tổng hạnh phúc quốc gia). Cuốn sách “Tổ chức hạnh phúc” được biên soạn dựa trên những kinh nghiệm thực tế và là kim chỉ nam cho các công ty muốn thực hiện những dự án tương tự. Tôi tin rằng việc thay đổi giáo dục và nền kinh tế là đòn bẩy mạnh mẽ để nâng cao phúc lợi của toàn xã hội.

Giáo sư Hà Vĩnh Thọ mong muốn nâng cao nhận thức cộng đồng để cải thiện hạnh phúc và phúc lợi của con người trong xã hội

- 4 cuốn sách dù có đối tượng hướng tới khác nhau nhưng có chung chủ đề hạnh phúc. Nói theo cách dễ hiểu nhất, hạnh phúc là gì, thưa ông?

- Hạnh phúc, theo đúng nghĩa của nó, không phải là một cảm xúc hời hợt. Nó xuất phát từ sự cân bằng giữa các điều kiện bên trong và bên ngoài. Một môi trường thuận lợi có thể đạt được bằng cách cân bằng 4 khía cạnh chính: Bảo tồn môi trường tự nhiên, phát triển kinh tế công bằng và bền vững, sức sống và khả năng phục hồi của văn hóa (bao gồm khoa học, nghệ thuật, tâm linh và truyền thống), quản trị tốt. Các khía cạnh bên trong có thể được tóm tắt thành 3 năng lực chính: Biết sống hòa hợp và chăm sóc bản thân: Chánh niệm và trí tuệ cảm xúc; biết cách sống hòa hợp với người khác và xã hội: Lòng nhân ái, năng lực xã hội và các mối quan hệ lâu dài dựa trên sự tôn trọng, tin cậy, tình bạn và tình yêu; biết cách sống hòa hợp với thiên nhiên và hành tinh của chúng ta: Trách nhiệm sinh thái.

- Là người có mong muốn giúp người khác hạnh phúc, lan tỏa tinh thần sống tích cực bằng các dự án cụ thể tại Việt Nam. Chắc hẳn, ông cũng là người rất hạnh phúc?

- Tôi tự coi mình là người rất hạnh phúc vì tôi luôn nỗ lực sống theo những nguyên tắc mà tôi coi trọng. Tôi có một gia đình tuyệt vời. Tôi đã kết hôn và hạnh phúc bên nhau hơn 50 năm và có 2 con, 5 cháu và 1 chắt. Trong suốt cuộc đời, tôi chỉ đảm nhận những công việc có ý nghĩa và thậm chí ngày nay, với tư cách là một người lớn tuổi, tôi vẫn tiếp tục làm những gì mình yêu thích với nhiều bạn bè và đồng nghiệp tuyệt vời luôn ủng hộ nỗ lực của tôi. Ngoài ra, tôi đảm bảo thường xuyên dành đủ thời gian cho thiên nhiên. Cuối cùng, tôi đã thực hành chánh niệm trong nhiều năm, điều này đã mang lại cho tôi sự ổn định nội tâm để đối mặt với những thử thách trong cuộc sống.

Tạo ra những đứa trẻ hạnh phúc

- Trong nhiều lĩnh vực của đời sống, lý do nào khiến ông chọn giáo dục để bắt tay vào xây dựng các dự án nhằm tạo ra các cá nhân, doanh nghiệp, đặc biệt là trẻ em hạnh phúc?

- Chuyển đổi giáo dục là một trong những cách mạnh mẽ nhất để thay đổi xã hội bởi vì chúng ta xây dựng các công dân và nhà lãnh đạo của ngày mai. Việt Nam giống như hầu hết các quốc gia, phải đối mặt với những thách thức mới như khủng hoảng sinh thái và biến đổi khí hậu, phát triển kinh tế mà không tạo ra sự chênh lệch xã hội đáng kể, bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa độc đáo, tích hợp các công nghệ mới, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) theo hướng mang tính xây dựng. Hệ thống giáo dục phải chuyển đổi để thích ứng với những thách thức này và chuẩn bị cho trẻ em những kỹ năng và năng lực cần thiết, để trở thành những công dân có trách nhiệm và hạnh phúc, những người có thể phục vụ xã hội một cách tốt nhất.

Dự án “Ngôi trường hạnh phúc” của chúng tôi hướng tới việc tạo ra một môi trường thuận lợi để học sinh trở thành những cá nhân toàn diện, vui vẻ và có trách nhiệm. Điều kiện đầu tiên để có những học sinh hạnh phúc là đào tạo được những giáo viên hạnh phúc - đây là mục đích mà chúng tôi muốn đóng góp. Chúng tôi cũng đã thành lập một cộng đồng ở Huế mang tên “Tịnh trúc gia”. Nó bắt đầu như một cộng đồng dành cho những người trẻ tuổi cần “chữa lành”, nhưng nó đã phát triển thành một cộng đồng không chỉ là một trường học. Đó là một ví dụ sống động cho thấy các giá trị và nguyên tắc mà chúng tôi quảng bá thông qua sách và chương trình đào tạo của mình có thể được áp dụng trong thế giới thực.

Cuốn sách “Những đứa trẻ hạnh phúc” và “Trường học hạnh phúc” của Giáo sư Hà Vĩnh Thọ được viết dựa trên những trải nghiệm và được dùng làm sách bài tập cho giáo viên và phụ huynh học sinh

- Để tạo nên những đứa trẻ hạnh phúc, chúng ta nên bắt đầu từ đâu?

- Việt Nam có hơn 26.000 trường học và tỷ lệ biết chữ trên 90%. Kết quả khảo sát PISA (Chương trình đánh giá học sinh quốc tế) mới nhất cho thấy, Việt Nam đứng thứ 2 trong số tất cả các nước Đông Nam Á. Đây đều là những thành tích đáng khen ngợi. Tuy nhiên, một nghiên cứu hậu Covid-19 được thực hiện trên học sinh trung học ở Hà Nội cho thấy, khoảng 7,4% có biểu hiện lo âu nghiêm trọng, trong khi 67,9% có triệu chứng ở mức độ nhẹ đến trung bình. Ngoài ra, bắt nạt và căng thẳng trong kỳ thi đang ảnh hưởng đến sức khỏe cảm xúc và tâm lý của trẻ em. Điều này cho thấy rằng vẫn còn chỗ cần cải thiện trong những lĩnh vực này và cần phải cân bằng giữa thành tích học tập với sức khỏe tổng thể. Nỗ lực này phải bắt đầu bằng việc nâng cao nhận thức của giáo viên và gia đình về tầm quan trọng của sức khỏe tinh thần và cảm xúc. Ngay cả thành công trong học tập cũng chỉ có thể bền vững khi nó được cân bằng với sức khỏe tổng thể.

- Cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!

Giáo sư Hà Vĩnh Thọ từng làm việc cho Ủy ban Chữ thập đỏ quốc tế (ICRC) tại các vùng chiến sự ở khắp châu Á, Trung Đông, châu Phi và châu Âu trước khi trở thành Giám đốc chương trình của Trung tâm Tổng Hạnh phúc Quốc gia (GNH) ở Bhutan. Ông là Giáo sư thỉnh giảng tại một số trường đại học, trong đó có UCLouvain (Bỉ), Đại học Osnabrück (Đức) và Đại học Geneva (Thụy Sỹ).

Giáo sư Hà Vĩnh Thọ còn là Chủ tịch Học viện Eurasia về hạnh phúc và an sinh, đồng thời là nhà đồng sáng lập Quỹ Eurasia - một tổ chức phi Chính phủ chuyên triển khai các chương trình giáo dục cho thanh thiếu niên khuyết tật cũng như phát triển các dự án sinh thái ở Việt Nam trong 20 năm qua. Trong thời gian này, ông cũng là Giám đốc của trường Cao đẳng Công tác Xã hội và Giáo dục Đặc biệt ở Thụy Sĩ. Ông là một diễn giả quốc tế nổi tiếng về đổi mới giáo dục, GNH, hạnh phúc và phúc lợi cho cộng đồng, tổ chức và doanh nghiệp. Ông có bằng Tiến sĩ Tâm lý và giáo dục tại Đại học Geneva; được trao bằng Tiến sĩ danh dự của trường Đại học Shenandoah, Virginia, Hoa Kỳ.