Nguồn lực vốn và tài sản của doanh nghiệp nhà nước chưa được phát huy hiệu quả
Bộ Tài chính vừa có báo cáo về thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước gửi Quốc hội, trong đó chỉ rõ 7 hạn chế, thách thức mà doanh nghiệp nhà nước cần khắc phục…
Một trong những tồn tại lớn là nguồn lực về vốn và tài sản của doanh nghiệp nhà nước chưa được phát huy hiệu quả. Doanh nghiệp chưa được trao quyền đầy đủ về thẩm quyền quyết định đầu tư, nhất là với các dự án có quy mô lớn hoặc tiềm ẩn rủi ro.
Việc đầu tư trở lại từ Nhà nước còn hạn chế và không kịp thời do phạm vi đầu tư vốn bị bó hẹp, thủ tục phức tạp và kéo dài. Điều này làm ảnh hưởng tới năng lực cạnh tranh, khiến nhiều doanh nghiệp không theo kịp tốc độ phát triển của thị trường trong nước và quốc tế.
Bộ Tài chính cho biết đến cuối năm 2024 có 671 doanh nghiệp nhà nước đang hoạt động, gồm: (1) 473 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ (giảm so với 583 doanh nghiệp năm 2016); (2) 198 doanh nghiệp có cổ phần, vốn góp chi phối của Nhà nước (trên 50% vốn điều lệ).
Nhiều doanh nghiệp nhà nước còn hạn chế về năng lực cạnh tranh. Trình độ ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là công nghệ hiện đại và công nghệ lõi trong chuyển đổi số, còn yếu. Công tác đổi mới quản trị doanh nghiệp diễn ra chậm, chưa thực sự tiệm cận các chuẩn mực quản trị quốc tế. Các chi phí sản xuất kinh doanh vẫn cao, trong khi năng suất lao động chưa cải thiện tương xứng.
Nhiều doanh nghiệp nhà nước chưa áp dụng đầy đủ các nguyên tắc quản trị doanh nghiệp hiện đại theo hướng dẫn của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Chuyển đổi số còn ở mức hình thức, chưa đồng bộ, chưa làm chủ hệ thống công nghệ nền tảng. Các dự án liên quan đến đổi mới sáng tạo thường cần nguồn lực lớn, trong khi doanh nghiệp thiếu điều kiện tài chính và đối mặt với rủi ro thất bại cao, làm giảm động lực đầu tư.
Một số chỉ tiêu tài chính năm 2024 của doanh nghiệp nhà nước (VnEconomy cập nhật từ báo cáo của Bộ Tài chính)
Công tác cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước tại doanh nghiệp diễn ra chậm và chưa đạt yêu cầu. Nhiều kế hoạch cổ phần hóa chưa được quan tâm đúng mức, việc quyết toán sau cổ phần hóa bị kéo dài. Một số doanh nghiệp vẫn chưa hoàn tất các thủ tục cổ phần hóa dù đã chuyển đổi mô hình. Vướng mắc trong việc sắp xếp lại, xử lý tài sản là nhà, đất theo quy định pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến tiến độ cổ phần hóa. Nhiều trường hợp phát sinh thêm thủ tục hành chính hoặc tranh chấp pháp lý khiến quá trình này bị đình trệ.
Hiệu quả đầu tư của doanh nghiệp nhà nước chưa cao như kỳ vọng. Một số dự án sử dụng vốn đầu tư lớn nhưng không đạt hiệu quả, thậm chí thua lỗ kéo dài qua nhiều năm. Phương thức tái cấu trúc doanh nghiệp còn thiếu quyết liệt và chưa phát huy tác dụng thực chất. Nhiều doanh nghiệp ra quyết định đầu tư khi năng lực tài chính chưa bảo đảm, vẫn phụ thuộc nhiều vào vốn vay thay vì vốn chủ sở hữu. Điều này làm tăng rủi ro tài chính, giảm hiệu quả sử dụng vốn, ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh.
VnEconomy cập nhật từ báo cáo của Bộ Tài chính
Doanh nghiệp nhà nước hiện vẫn chưa được thực hiện đầy đủ quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm theo cơ chế thị trường. Các quy định hiện hành yêu cầu doanh nghiệp phải xin ý kiến hoặc được phê duyệt từ cơ quan đại diện chủ sở hữu, cơ quan tài chính hoặc các cơ quan có liên quan đối với nhiều quyết định tài chính, huy động vốn, đầu tư ngoài doanh nghiệp hoặc ra nước ngoài.
Việc thành lập doanh nghiệp mới, góp vốn đầu tư bổ sung, hoặc triển khai dự án đều bị giới hạn trong khuôn khổ pháp luật khá chặt chẽ, làm giảm tính linh hoạt và khả năng phản ứng nhanh của doanh nghiệp trước biến động thị trường.
Bộ Tài chính chỉ ra 7 hạn chế, thách thức của doanh nghiệp nhà nước.
Thứ nhất, nguồn lực về vốn và tài sản chưa được khơi thông do cơ chế đầu tư còn ràng buộc, thủ tục phức tạp, thiếu phân cấp rõ ràng.
Thứ hai, năng lực cạnh tranh còn thấp, công nghệ và quản trị chưa theo kịp chuẩn mực quốc tế, trong khi quá trình chuyển đổi số diễn ra chưa đồng bộ, chưa làm chủ các công nghệ nền tảng.
Thứ ba, doanh nghiệp chưa thực sự được trao quyền tự chủ đầy đủ theo cơ chế thị trường, nhiều hoạt động vẫn phụ thuộc vào phê duyệt của cơ quan cấp trên.
Thứ tư, hiệu quả đầu tư chưa đáp ứng kỳ vọng, một số dự án thua lỗ kéo dài, phụ thuộc vào vốn vay.
Thứ năm, tiến độ cổ phần hóa và thoái vốn nhà nước còn chậm do vướng mắc về thủ tục và xử lý tài sản công.
Thứ sáu, tư duy lãnh đạo trong nhiều doanh nghiệp vẫn mang tính truyền thống, thiếu đổi mới sáng tạo.
Thứ bảy, chính sách nhân sự còn bất cập, chưa thu hút được nguồn lực chất lượng cao.
Một tồn tại quan trọng khác là tư duy chiến lược trong lãnh đạo doanh nghiệp nhà nước còn mang tính truyền thống, thiếu đổi mới. Một số cán bộ quản lý doanh nghiệp chưa thích ứng với mô hình quản trị hiện đại, thiếu khả năng triển khai chiến lược công nghệ số và kinh doanh sáng tạo.
Nhận thức về đổi mới sáng tạo, ứng dụng khoa học công nghệ trong điều hành doanh nghiệp chưa cao. Nhiều doanh nghiệp không đủ nhân lực có trình độ cao để tiếp cận, làm chủ công nghệ số. Chính sách tuyển dụng, đào tạo, bổ nhiệm cán bộ còn nhiều bất cập, thiếu nhất quán và chưa tạo được động lực gắn với trách nhiệm và hiệu quả công việc.
Một trong những nguyên nhân sâu xa của các tồn tại nêu trên là việc thể chế hóa các chủ trương của Đảng về doanh nghiệp nhà nước còn chưa kịp thời, thiếu đồng bộ, chưa sát với thực tế. Phân cấp, phân quyền chưa mạnh mẽ, thiếu rõ ràng về trách nhiệm thực thi. Nhiều quy định pháp luật còn rườm rà, tạo thêm thủ tục hành chính không cần thiết.
Sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan đại diện chủ sở hữu và các doanh nghiệp còn lỏng lẻo, hiệu quả thấp. Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và kiểm toán đối với doanh nghiệp nhà nước còn hạn chế, chưa thực sự phát huy vai trò trong việc phát hiện, chấn chỉnh kịp thời các sai phạm.
