Nguồn nhân lực để phát triển công nghiệp văn hóa

Tiếp nối thành công của 2 tọa đàm trong năm 2024, Báo Người Lao Động tổ chức tọa đàm Công nghiệp văn hóa lần thứ 3 với chủ đề: "Nguồn nhân lực và bản sắc trong phát triển công nghiệp văn hóa tại TP HCM" vào sáng 10-6, tại Hội trường của báo ở TP HCM. Tọa đàm có sự phối hợp về nội dung của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch.

Nguồn nhân lực không chỉ là nghệ sĩ

Tại các cơ sở đào tạo nghệ thuật lớn của TP HCM như Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh, Nhạc viện TP HCM, Đại học Văn hóa TP HCM, Trường Cao đẳng Văn hóa - Nghệ thuật TP HCM… các chuyên ngành truyền thống như: biểu diễn, đạo diễn, kỹ thuật âm thanh, sân khấu… vẫn được duy trì, nhưng nhiều chuyên ngành mới, thiết yếu cho phát triển công nghiệp văn hóa (CNVH) vẫn còn thiếu vắng hoặc chưa đồng bộ.

Chẳng hạn, tại khu vực phía Nam hiện chưa có nơi đào tạo bài bản chuyên ngành lý luận - phê bình điện ảnh. Nhiều sinh viên yêu thích phê bình phim phải chọn học báo chí hoặc văn học, rồi tự tích lũy kiến thức nghề từ thực tiễn. Trong khi đó, lý luận - phê bình lại là một trụ cột quan trọng của phát triển văn hóa bền vững, giúp hình thành hệ sinh thái sáng tạo lành mạnh, phản biện công bằng và định hướng thị hiếu công chúng. NSND Đào Bá Sơn cho rằng đây là một khoảng trống cần sớm được xem xét điều chỉnh, để giúp phát triển nguồn nhân lực cho lĩnh vực văn hóa nghệ thuật nói chung, và đặc biệt là mục tiêu CNVH.

Nhóm anh tài của chương trình “Anh trai vượt ngàn chông gai” biểu diễn tiết mục “Mưa trên phố Huế” tại Lễ trao Giải Mai Vàng lần thứ 30. (Ảnh: HOÀNG TRIỀU)

PGS-TS Trần Yến Chi, nguyên Trưởng Phòng Đào tạo - Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh TP HCM, chia sẻ: "Ở nhiều trường, sinh viên không có sân khấu đủ tiêu chuẩn để tập luyện; phim trường để sinh viên điện ảnh quay thử cũng không có. Họ phải tự xoay xở, thuê không gian, xin tài trợ. Như vậy, rất khó để họ phát triển kỹ năng nghề nghiệp một cách căn cơ".

Đã đến lúc TP HCM cần nhìn rộng hơn khi nói đến nhân lực cho công nghiệp văn hóa. Đó không chỉ là diễn viên, nhạc công, ca sĩ… mà còn là các nhà sản xuất, đạo diễn nghệ thuật, quản lý sân khấu, chuyên viên thiết kế thị giác, kỹ sư âm thanh, người làm hậu kỳ, nhà tổ chức sự kiện, chuyên gia phân tích dữ liệu khán giả, cố vấn truyền thông, thậm chí cả kỹ thuật viên AI trong nghệ thuật số.

Theo Sở Văn hóa - Thể thao TP HCM, hiện thành phố chưa có một hệ thống liên kết đào tạo - sử dụng - tái đào tạo nhân lực văn hóa theo mô hình công nghiệp. Các trường nghệ thuật đào tạo theo hướng chuyên ngành hẹp, thiếu kỹ năng quản trị, tư duy liên ngành và chưa gắn kết với các đơn vị sử dụng lao động trong ngành sáng tạo.

Trong khi đó, thị trường đã và đang có những chuyển động rất lớn trong các dự án sân khấu thử nghiệm, nghệ thuật đường phố, phim độc lập, âm nhạc thể nghiệm… Thực tế cho thấy Việt Nam không thiếu nhân tài trẻ, nhưng họ thiếu hệ sinh thái để phát triển, thiếu sân chơi để thử sức và thiếu cơ chế hỗ trợ để sống được bằng nghề.

Sau gần một năm khởi công, rạp xiếc và biểu diễn đa năng Phú Thọ (quận 11, TP HCM) đã hoàn thành cơ bản các đầu việc theo đúng tiến độ đề ra. Dự kiến cuối năm 2025 sẽ khánh thành và có show diễn đầu tiên. Dự án xây dựng này khởi công cuối tháng 4-2023, tổng vốn đầu tư gần 1.400 tỉ đồng, có quy mô 2.000 chỗ ngồi cùng các nội dung phụ trợ như phòng tập luyện đa năng, khu huấn luyện và nuôi thú xiếc, nhà hàng…

"Thế nhưng đội ngũ kỹ thuật viên, chuyên viên để vận hành biểu diễn thì chưa có. Muốn phát triển CNVH bên cạnh việc đầu tư trang thiếu bị, cơ sở vật chất còn phải đầu tư con người, đội ngũ chuyên viên giỏi nghề" - PGS-TS Nguyễn Thị Mỹ Liêm, Phó Chủ tịch Hội Âm nhạc TP HCM, trăn trở.

Từ tầm nhìn đến thực tế

Theo các nhà chuyên môn, vấn đề nguồn nhân lực chất lượng cao cho CNVH không thể giải quyết đơn lẻ ở cấp trường nghệ thuật hoặc qua những dự án xây dựng cơ sở vật chất. Nó là bài toán liên ngành từ giáo dục phổ thông, đào tạo đại học đến quy hoạch đô thị, chính sách đầu tư và cả quản lý nhà nước. TP HCM hiện chưa có trung tâm đào tạo nhân lực cho mục tiêu CNVH có quy mô tích hợp - nơi kết hợp đào tạo với thực hành, nơi trường học gắn với doanh nghiệp và nghệ sĩ trẻ được tiếp xúc trực tiếp với thị trường. Không có mô hình này, rất khó tạo ra nguồn nhân lực "vừa làm được nghề, vừa hiểu thị trường" - một yêu cầu tối thiểu để tham gia vào ngành CNVH.

Một nhà sản xuất chương trình giải trí từng đưa show diễn về Việt Nam thẳng thắn chia sẻ: "Khán giả trẻ ở TP HCM rất cởi mở, thị trường sẵn sàng chi trả cho trải nghiệm nghệ thuật chất lượng cao nhưng chúng tôi gặp khó khăn lớn về đội ngũ: người làm kỹ thuật sân khấu không được đào tạo bài bản, quản lý hậu trường không quen quy trình quốc tế, nghệ sĩ trẻ chưa được rèn tính kỷ luật và khả năng làm việc nhóm. Đây chính là những hạn chế có thật khi bắt tay vào thực hiện mục tiêu CNVH".

PGS-TS Nguyễn Thị Minh Thái nhấn mạnh: "Phải chuyển từ đào tạo "người làm nghề" sang đào tạo "người sáng tạo", "người tổ chức", "người tư duy văn hóa". Để làm được điều đó, chính sách đào tạo phải mở theo hướng linh hoạt, thực tiễn và gắn chặt với doanh nghiệp sáng tạo. Muốn thành công với mục tiêu CNVH, chúng ta cần sớm bắt tay thực hiện đồng bộ khâu đào tạo nhân lực chất lượng cao như vừa nêu mới có cơ sở đạt được kết quả như mong muốn".

PGS-TS Trần Yến Chi phân tích: "Việt Nam đã có chiến lược phát triển CNVH đến năm 2030. TP HCM có Đề án phát triển CNVH giai đoạn 2020 - 2030 nhưng nếu không giải được bài toán nhân lực thì mọi mục tiêu sẽ khó khả thi".

CNVH là một ngành kinh tế và như mọi ngành kinh tế khác, yếu tố con người luôn là trung tâm. Không có một đội ngũ nhân sự sáng tạo đủ mạnh, đủ hiểu nghề và yêu nghề thì không thể tạo ra sản phẩm nghệ thuật có giá trị cũng không thể xây dựng thị trường văn hóa nội địa bền vững. Rất cần sự quan tâm, đầu tư có chiến lược căn cơ của TP HCM cho mục tiêu CNVH.

"Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh TP HCM năm nay do thiếu giáo viên đủ chuẩn tiến sĩ để mở mã ngành đào tạo đạo diễn sân khấu nên không thể tuyển sinh. Đội ngũ chuyên viên, quản lý nghệ thuật, lý luận phê bình, sáng tạo nội dung số… cũng thiếu người giảng dạy" - PGS-TS Trần Yến Chi tâm tư.

Trong một góc nhìn khác, PGS-TS Phan Bích Hà, Phó Chủ tịch Hội Điện ảnh TP HCM, lo lắng khi chưa phổ cập Anh ngữ cho sinh viên học chuyên ngành điện ảnh, âm nhạc và sân khấu. "Thiếu ngoại ngữ là xem như không có chìa khóa để mở những cánh cửa kiến thức bước vào kỷ nguyên TP HCM chuyển mình để chạm đến CNVH".

Như vậy, câu hỏi lớn đặt ra là TP HCM muốn trở thành trung tâm CNVH thì một trong những vấn đề cốt lõi là đào tạo nguồn nhân lực. Cần phải có một chiến lược dài hơi, toàn diện và quyết liệt để phát triển nhân lực sáng tạo cho những sản phẩm nghệ thuật phục vụ công chúng và du khách. "Nếu con người vừa yếu vừa thiếu thì mọi sân khấu, nhà hát, rạp phim, hay công nghệ hiện đại… sẽ khó thể hoạt động" - NSND Trần Minh Ngọc nhấn mạnh.

(Còn tiếp)

THANH HIỆP