Nguy cơ mất 'tai mắt' Mỹ, Ukraine sẽ chấp nhận kế hoạch hòa bình của ông Trump?

Kế hoạch hòa bình 28 điểm do chính quyền Tổng thống Trump đề xuất nhằm chấm dứt xung đột Nga–Ukraine được giới thiệu như một khuôn khổ ngoại giao toàn diện, nhưng lại gây tranh cãi dữ dội ngay từ khi công bố.

Theo các tài liệu rò rỉ và báo cáo truyền thông, kế hoạch yêu cầu Ukraine nhượng một số vùng lãnh thổ hiện do nước này kiểm soát cho Nga và đồng thời hạn chế quy mô quân đội, với mục tiêu đạt được “giải pháp nhanh chóng” trước các mốc thời gian quan trọng như Lễ Tạ ơn.

Bên cạnh đó, kế hoạch đề xuất cơ chế giám sát quốc tế đối với các khu vực nhượng lại, cũng như các cam kết đảm bảo an ninh từ các bên liên quan, trong đó có Mỹ và các đồng minh châu Âu.

Quân đội Ukraine. Ảnh: Reuters

Các nhà quan sát nhận định, điểm đặc biệt của kế hoạch 28 điểm này là tập trung vào các nhượng bộ lãnh thổ và giới hạn quân sự, thay vì giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của xung đột, đồng thời thiếu sự tham vấn rộng rãi với Ukraine và các đối tác châu Âu. Do vậy, kế hoạch tới nay vẫn chưa nhận được sự đồng thuận từ Kiev và phương Tây.

Mỹ gây sức ép cho Ukraine

Chính quyền Tổng thống Trump đã cảnh báo rằng viện trợ quân sự cho Ukraine có thể bị đình chỉ nếu Kiev không chấp thuận một khuôn khổ hòa bình trước Lễ Tạ ơn (27/11, theo giờ địa phương). Nguy cơ mất đi cơ chế chia sẻ thông tin tình báo từ Mỹ được đánh giá có thể gây tác động nghiêm trọng hơn cả việc giảm hoặc cắt đứt nguồn cung vũ khí.

Thông tin tình báo Mỹ đóng vai trò sống còn, giúp Ukraine dự đoán các động thái quân sự của Nga, lập kế hoạch phòng thủ và giám sát các mối đe dọa từ tên lửa đạn đạo, tên lửa hành trình hay máy bay không người lái – những yếu tố quyết định sự an toàn và hiệu quả tác chiến của lực lượng Ukraine hiện nay.

Trong khi đó, các đồng minh châu Âu đã phần nào lấp đầy những khoảng trống viện trợ từ Mỹ để lại. Dòng chảy vũ khí ổn định từ EU vẫn được duy trì kể từ khi xung đột nổ ra và kéo dài đến cuối nhiệm kỳ của cựu Tổng thống Joe Biden. Tuy nhiên, việc chính quyền Tổng thống Trump đe dọa ngừng viện trợ đã đặt Ukraine vào tình thế khó khăn, khi phải cân nhắc giữa nhu cầu bảo vệ lãnh thổ và áp lực đánh mất sự ủng hộ từ một đối tác chiến lược quan trọng.

Celeste Wallander, cựu quan chức cấp cao Lầu Năm Góc phụ trách các vấn đề an ninh quốc tế dưới thời ông Biden, nhận định: “Tôi không cho rằng việc cắt giảm vũ khí là mối đe dọa đáng kể, bởi Mỹ thực tế không cung cấp trực tiếp nhiều vũ khí. Những rủi ro thực sự nằm ở việc chia sẻ thông tin tình báo, bởi đây là chìa khóa để Ukraine lập kế hoạch phòng thủ, dự đoán các động thái của Nga và theo dõi các mối đe dọa trên không".

Trên thực tế, Mỹ và Ukraine từng đối mặt với tình huống tương tự trước đây. Vào ngày 28/2, sau một cuộc tranh cãi công khai giữa Trump và Tổng thống Zelensky tại Phòng Bầu dục, Washington từng đình chỉ việc cung cấp vũ khí cũng như chia sẻ thông tin tình báo với Kiev. Quyết định này không chỉ làm suy giảm khả năng phòng thủ của Ukraine mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến niềm tin của các đồng minh vào cam kết hỗ trợ từ Mỹ, để lại hậu quả kéo dài trên cả chiến trường và trong quan hệ ngoại giao.

Theo Al Jazeera, một chỉ huy Ukraine ở tuyến đầu cho biết nhiều đơn vị của quân đội dựa vào nguồn tình báo Mỹ tới 90% cho công tác tác chiến, đặc biệt là trong việc sử dụng các hệ thống phòng không như Patriot để đánh chặn tên lửa đạn đạo của Nga. Bên cạnh đó, việc mất nguồn ảnh vệ tinh quan trọng từ các hệ thống Mỹ như Maxar khiến Ukraine khó duy trì tầm nhìn chiến lược về vị trí lực lượng Nga, dẫn đến việc giảm hiệu quả các cuộc tấn công sâu vào tuyến sau của đối phương.

Các lực lượng Nga được cho là đã lợi dụng thời điểm này để tăng cường tấn công đối phương. Một số phân tích cho rằng không quân Nga đã tận dụng lỗ hổng do Ukraine thiếu “cảnh báo sớm” để triển khai tên lửa và máy bay không người lái đánh sâu hơn vào các mục tiêu Ukraine.

Thế khó của Ukraine

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky hôm 21/11 đã lên tiếng cảnh báo về những hệ quả xấu từ đề xuất hòa bình do chính quyền Trump đưa ra, trong đó Kiev được yêu cầu nhượng lãnh thổ cho Nga và hạn chế quy mô quân đội. Ông nhấn mạnh rằng Ukraine đang đứng trước lựa chọn đầy khó khăn: hoặc chiều lòng một đối tác từng đáng tin cậy, hoặc bảo vệ lãnh thổ cùng quyền kiểm soát các lực lượng quốc phòng của mình.

“Giờ đây, đây là một trong những thời khắc khó khăn nhất trong lịch sử chúng ta", ông Zelensky phát biểu trong bài phát biểu trực tuyến trước toàn dân sau khi được thông báo về kế hoạch hòa bình 28 điểm do Mỹ đề xuất. “Ukraine có thể phải đối mặt với một lựa chọn cực kỳ khó khăn: hoặc mất đi phẩm giá của chúng ta, hoặc mất đi đối tác chiến lược chủ chốt".

Những cảnh báo của ông Zelensky càng trở nên cấp bách khi chính quyền Mỹ tuyên bố sẽ ngừng viện trợ trừ khi Ukraine chấp nhận khuôn khổ hòa bình này trước Lễ Tạ ơn. Mặc dù vũ khí Mỹ vẫn tiếp tục đến tay lực lượng Ukraine, chính quyền Trump kiên quyết thực hiện việc bán vũ khí thay vì viện trợ trực tiếp, thông qua cơ chế hợp tác với NATO, trong đó các quốc gia châu Âu mua vũ khí do Mỹ sản xuất để chuyển giao cho Kiev.

Một phái đoàn Mỹ do Bộ trưởng Lục quân Mỹ Dan Driscoll dẫn đầu đang có mặt tại Kiev để đánh giá tình hình chiến trường, đồng thời tiến hành các cuộc thảo luận ban đầu về phát triển công nghệ và hỗ trợ kỹ thuật. Theo một quan chức Mỹ, chuyến công tác này nhằm tìm hiểu thực tế những khó khăn mà quân đội Ukraine đang phải đối mặt và đảm bảo rằng viện trợ, dù dưới hình thức mua bán, vẫn đáp ứng được các yêu cầu chiến thuật và phòng thủ cần thiết của Kiev.

Trong khi đó, Lầu Năm Góc đã chuyển mọi câu hỏi liên quan tới đề xuất hòa bình sang Nhà Trắng. Tổng thống Trump hôm 21/11 khẳng định rằng kế hoạch này sẽ bao gồm việc Ukraine nhượng lại những vùng đất “mà họ sẽ mất trong thời gian ngắn”, mặc dù chi tiết về phạm vi và thời hạn vẫn chưa được công bố. Hiện vẫn chưa rõ liệu Mỹ sẽ tạm dừng hoàn toàn viện trợ đã được cam kết trước đó nếu Ukraine không đồng ý với khuôn khổ hòa bình, hay chỉ điều chỉnh các nguồn hỗ trợ mới.

Dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden, với sự ủng hộ của lưỡng đảng tại Quốc hội, Mỹ đã duy trì hai nguồn viện trợ quân sự chính cho Ukraine: một là từ kho dự trữ quân sự của Mỹ và hai là vũ khí mới được mua từ các công ty quốc phòng thông qua Sáng kiến Hỗ trợ An ninh Ukraine (USAI). Việc chuyển giao các mặt hàng được mua bằng nguồn quỹ USAI vẫn tiếp tục trong giai đoạn đầu của chính quyền ông Trump, mặc dù các điều kiện và cơ chế chuyển giao có thay đổi đáng kể.

Sự kết hợp giữa áp lực chính trị, nguy cơ đình chỉ viện trợ và yêu cầu nhượng lãnh thổ đã đặt Ukraine vào một ngã rẽ đầy thử thách, buộc nước này phải cân nhắc giữa nhu cầu bảo vệ chủ quyền và duy trì mối quan hệ với một cường quốc từng là đối tác chiến lược đáng tin cậy. Theo đánh giá từ các chuyên gia, hậu quả có thể không xuất hiện ngay lập tức, nhưng về dài hạn, nó có thể dẫn đến những tổn thất chiến lược và an ninh nghiêm trọng.

Diệp Thảo/VOV.VN (Tổng hợp) Theo Bloomberg, RT