Nguy hiểm khi bệnh nhân đái tháo đường mắc lao phổi

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tỷ lệ đái tháo đường (ĐTĐ) trên toàn thế giới chiếm từ 0,24 - 5,15% dân số và ước tính có khoảng 330 triệu người bệnh vào năm 2025. Dự báo trong 20 năm 2010-2030, tỷ lệ mắc ĐTĐ trên toàn cầu tăng 54%.

Bệnh nhân ĐTĐ dễ mắc lao phổi

ĐTĐ là một bệnh mạn tính do rối loạn chuyển hóa các chất đường gây ra bởi sự thiếu hụt insulin - chất nội tiết của tuyến tụy tiết ra, có đặc điểm gây tăng đường huyết hoặc đường niệu. Bệnh ĐTĐ ở một giai đoạn muộn gây ra các rối loạn quan trọng chất đạm, chất mỡ và các chất điện giải. Một điều đặc biệt là ở những bệnh nhân ĐTĐ thường dễ mắc thêm những bệnh khác, trong đó có các bệnh nhiễm trùng và lao. Người bệnh ĐTĐ có nguy cơ cao mắc lao phổi nhưng ngược lại, người mắc lao phổi không phải đều mắc ĐTĐ. Người bệnh phát hiện lao phổi phần lớn sau nhiều năm mắc ĐTĐ, gần 2/3 trường hợp ĐTĐ phát hiện trước lao phổi.

Nguyên nhân do bệnh nhân ĐTĐ có hệ miễn dịch bị suy giảm, do vậy dễ mắc bệnh hơn so với người khỏe mạnh. Hơn nữa là do nồng độ đường trong máu cao sẽ giúp vi khuẩn phát triển và lan tràn trong cơ thể. Không những vậy, vi khuẩn ở trong môi trường đường huyết cao thì độc tính của vi khuẩn cũng mạnh hơn nên bệnh nhân rất dễ mắc viêm phổi hoặc những bệnh lý khác. Đặc biệt, ở bệnh nhân ĐTĐ, các mạch máu nhỏ bị tổn thương nhiều ở lớp tế bào lót trong cùng - lớp tế bào nội mạc mạch, các tế bào hồng cầu bị giảm sự mềm dẻo và sự trao đổi oxy bị rối loạn ở mô khiến cho sức kháng khuẩn tại chỗ bị suy giảm.

Nên kiểm tra đường huyết thường xuyên. Ảnh: TM

Triệu chứng của bệnh ĐTĐ lao phổi

Các dấu hiệu lâm sàng khởi phát của bệnh ĐTĐ/lao phổi không khác với lao phổi đơn thuần: Khởi phát cấp tính, bán cấp và không triệu chứng, phát hiện do tình cờ. Phổ biến là các dấu hiệu bán cấp: sốt nhẹ về buổi chiều, gây sút cân, ho. Tuy nhiên, có một số điểm đặc biệt.

Xét nghiệm đờm soi trực tiếp tìm BK thường (+), khoảng 70% ở giai đoạn toàn phát.

Hình ảnh Xquang tổn thương phổi khác với lao phổi đơn thuần: Tổn thương thường đối xứng hai bên, thể bệnh lao thâm nhiễm phổ biến. Vị trí thường ở vùng rốn phổi, đáy phổi (lao phổi đơn thuần hay gặp ở vùng đỉnh và dưới đòn).

Bệnh nhân ĐTĐ phải kiểm soát đường huyết để tránh thúc đẩy mắc lao phổi tiến triển.

Phương pháp điều trị

Về điều trị cho bệnh nhân ĐTĐ mắc lao phổi gặp một số khó khăn vì vừa phải điều trị cả bệnh ĐTĐ vừa phải điều trị lao phổi. Chức năng gan của người bệnh ĐTĐ đã yếu, khi sử dụng các thuốc điều trị lao lại độc với gan. Bản thân các thuốc chữa ĐTĐ như sulfonyl urae, metformin, acarbose... cũng độc với gan, do đó không tránh khỏi tai biến do thuốc gây ra. Vì vậy, đối với bệnh nhân lao phổi/ĐTĐ thì điều trị phải song hành cả 2 bệnh, đồng thời phải theo dõi thường xuyên chức năng gan. Mục tiêu là phải kiểm soát đường huyết ở mức bình thường và ổn định. Để đạt được những yêu cầu trên, bác sĩ điều trị nên cân nhắc điều trị bằng insulin sớm cho bệnh nhân nhằm đạt được hiệu quả giảm các tác dụng phụ của thuốc và giảm biến chứng của bệnh ĐTĐ. Chế độ ăn uống của người bệnh ĐTĐ cần phải kiêng khem, ngược lại với lao phổi lại cần phải bồi dưỡng để nâng cao sức đề kháng của cơ thể... Do vậy, đây là những khó khăn trong điều trị cho bệnh nhân ĐTĐ có mắc lao. Kết quả điều trị thất bại và tái phát cũng cao hơn điều trị lao phổi đơn thuần.

Bệnh ĐTĐ là một trong những yếu tố thúc đẩy cho bệnh lao tiến triển. Vì thế, cần kiểm tra đường huyết cho những bệnh nhân bị lao phổi. Cần chụp Xquang phổi 6 tháng/lần, nếu có nghi ngờ thì xét nghiệm đờm tìm vi trùng lao để phát hiện và điều trị kịp thời sẽ đạt hiệu quả điều trị cao. Cần phải điều trị lao tích cực, đúng phác đồ, phối hợp với điều trị ĐTĐ. Do đó, cần phối hợp 3 chuyên khoa cùng điều trị: Chuyên khoa lao phổi, chuyên khoa nội tiết và chuyên khoa dinh dưỡng. Khi có các biến chứng, phải phối hợp với chuyên khoa khác như: tim mạch, thần kinh, mắt...

Để ngừa bệnh tật, điều quan trọng nhất là bệnh nhân ĐTĐ cần có chế độ ăn hợp lý và chế độ luyện tập phù hợp, tránh stress để kiểm soát tốt đường huyết. Cần hạn chế tối đa các nguyên nhân gây bệnh bằng cách bỏ hút thuốc lá, tránh tiếp xúc với các nguồn lây vi khuẩn, virus như người cảm lạnh, cảm cúm, người mắc các bệnh về hô hấp khác, người mắc bệnh sởi, thủy đậu, lao phổi... Hơn nữa, người bệnh ĐTĐ cần thăm khám đúng theo lịch hẹn của bác sĩ, dùng thuốc kiểm soát đường huyết thường xuyên, đều đặn. Khi có dấu hiệu sức khỏe bất ổn, cần đi khám ngay.

BS. Xuân Đồng