Nguyên lý 'thu tàng' và bí quyết chăm sóc sức khỏe trong mùa thu

Nguyên lý "thu tàng" có nghĩa là giữ gìn và bồi bổ, chú trọng bảo vệ tạng phế và nuôi dưỡng khí huyết để nâng cao thể trạng, giúp cơ thể thích nghi với sự thay đổi thời tiết. Bài viết sẽ lý giải nguyên lý này và chia sẻ những bí quyết chăm sóc sức khỏe trong mùa thu.

1. Nguyên lý 'thu tàng' trong Y học cổ truyền là gì?

Theo quan điểm của Y học cổ truyền, sự sống của con người có mối liên hệ mật thiết với sự thay đổi của thiên nhiên, tuân theo thuyết "Thiên Nhân hợp nhất" (Trời và Người là một thể thống nhất). Mỗi mùa trong năm đều tương ứng với một tạng phủ và một quy luật vận hành riêng.

Mùa thu thuộc hành Kim, tương ứng với tạng Phế (phổi). Đặc trưng của mùa này là khí trời khô hanh, dễ làm tổn thương Phế, gây ra các triệu chứng như ho khan, đau họng, khô mũi và da. Mùa thu cũng là thời điểm vạn vật bắt đầu thu liễm, tàng trữ để chuẩn bị cho một mùa đông lạnh giá sắp tới.

Con người cũng cần tuân theo quy luật này, đó chính là nguyên lý "thu tàng". "Thu" có nghĩa là thu liễm, thu lại, "tàng" có nghĩa là tàng trữ, cất giữ. Nguyên lý này nhấn mạnh việc điều chỉnh lối sống, chế độ ăn uống và tinh thần để cơ thể không bị hao tán năng lượng, bảo tồn tinh khí, đặc biệt là phần âm và tân dịch nuôi dưỡng cơ thể.

Nguyên lý "thu tàng" không chỉ giúp phòng tránh các bệnh lý mùa thu mà còn là nền tảng để cơ thể có đủ sức đề kháng giúp vượt qua mùa đông một cách khỏe mạnh. Đây là một quy luật tự nhiên, một triết lý dưỡng sinh sâu sắc mà Y học cổ truyền đã đúc kết qua hàng ngàn năm.

Lê là loại trái cây dưỡng phế nên ăn vào mùa thu.

2. Bí quyết chăm sóc sức khỏe trong mùa thu theo nguyên lý 'thu tàng'

Để thực hiện đúng nguyên lý "thu tàng" của Y học cổ truyền, việc chăm sóc sức khỏe trong mùa thu cần tập trung vào việc dưỡng Phế (phổi), bồi bổ phần âm và tiết chế hoạt động để bảo toàn năng lượng. Dưới đây là một số phương pháp cụ thể dễ áp dụng:

2.1. Chế độ ăn uống dưỡng âm, nhuận phế

Chế độ ăn uống trong mùa thu cần hướng đến việc bồi bổ phần âm của cơ thể và chống lại tính khô của thời tiết. Theo Đông y, mùa thu thuộc tạng Phế, vì vậy cần ưu tiên các thực phẩm có tác dụng dưỡng Phế và bổ sung tân dịch.

- Tăng cường thực phẩm dưỡng Phế:Nên ăn các loại thực phẩm như lê, mật ong, đậu xanh, rau mồng tơi, củ cải trắng. Đặc biệt, lê có tính mát, có tác dụng nhuận phế, sinh tân dịch và giảm ho khan. Mật ong giúp nhuận phế, giải độc. Bạch truật cũng là một vị thuốc quý giúp bổ khí, kiện tỳ, tăng cường chức năng vận hóa của tỳ, từ đó giúp bồi bổ phế khí.

- Hạn chế vị cay, tăng vị chua: Theo thuyết Ngũ hành, vị cay làm tổn hại Phế. Ăn quá nhiều vị cay như gừng, tỏi, ớt có thể làm Phế khí phát tán quá độ, gây tổn thương Phế. Thay vào đó, nên tăng cường vị chua vì vị chua giúp thu liễm, giữ âm dịch, hỗ trợ chức năng Can (gan). Một số món ăn chua ngọt sẽ giúp điều dưỡng cả Can và Tỳ.

Mùa thu nên hạn chế ăn nhiều ớt để không gây hại cho tạng Phế.

2.2. Chế độ sinh hoạt ngủ sớm, dậy sớm, vận động nhẹ nhàng

- Ngủ sớm, dậy sớm:Mùa thu là thời điểm dương khí suy giảm, âm khí tăng lên. Việc ngủ sớm sẽ giúp cơ thể thu liễm tinh thần và âm khí, tránh khí tiêu điều của mùa thu. Ngược lại, thức khuya sẽ làm tổn hao dương khí, ảnh hưởng đến sức khỏe. Nên dậy sớm để đón nhận khí trong lành của buổi sáng, giúp tinh thần sảng khoái.

- Vận động nhẹ nhàng: Mùa thu nên tập trung vào các môn thể dục "tĩnh công" thay vì các bài tập cường độ cao. Các hoạt động như đi bộ, múa quyền, thiền, yoga, khí công sẽ giúp tăng cường sức khỏe mà không làm tiêu hao quá nhiều mồ hôi và năng lượng.

Đi bộ là loại hình vận động thích hợp trong mùa thu.

2.3. Giữ tâm bình an, lạc quan

Mùa thu với khung cảnh lá vàng rơi, cây cối lụi tàn dễ khiến con người sinh ra cảm giác buồn bã, ưu tư. Theo Đông y, cảm xúc này gây tổn thương tạng Phế. Vì vậy, để chăm sóc sức khỏe, điều quan trọng là phải giữ cho tinh thần lạc quan, vui vẻ. Nên dành thời gian thư giãn, đọc sách, nghe nhạc, đi dạo để tâm hồn được thanh tịnh, tránh lo âu và buồn phiền.

Tóm lại, việc chăm sóc sức khỏe trong mùa thu theo nguyên lý "thu tàng" của Y học cổ truyền không chỉ là bí quyết dưỡng sinh của người xưa mà còn là một phương pháp khoa học, phù hợp với nhịp sinh học của con người.

Bằng cách điều chỉnh chế độ ăn uống, sinh hoạt và chăm sóc tinh thần, chúng ta có thể chủ động giúp cơ thể thích ứng với những thay đổi của khí hậu. Hy vọng những kiến thức trên sẽ giúp bạn đọc có một mùa thu khỏe mạnh và trọn vẹn.

Đọc sách giúp tâm hồn được thanh tịnh trong mùa thu.

BSNT. Nguyễn Thanh Hằng