Nhà báo Lý Văn Sáu - một đời bền gan cùng báo chí

Làm báo cách mạng sơ khai

Nhà báo Lý Văn Sáu (Nguyễn Bá Đàn) sinh ra tại miền quê xứ Nghệ giàu truyền thống cách mạng. Cách mạng tháng Tám thành công, ông rời quê hương vào mảnh đất xứ Trầm (Khánh Hòa), tích cực tham gia kháng chiến và được giao nhiệm vụ Trưởng ty Thông tin Khánh Hòa. Tháng 2-1947, Lý Văn Sáu được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương và làm Chủ bút tờ báo Thắng (tiền thân của Báo Khánh Hòa ngày nay). Báo Thắng thể hiện quyết tâm của quân và dân Khánh Hòa kháng chiến đến thắng lợi hoàn toàn, là ngọn cờ tập hợp, động viên, cổ vũ nhân dân Khánh Hòa sát cánh chiến đấu cùng đồng bào cả nước. Bên cạnh làm báo tiếng Việt, nhà báo Lý Văn Sáu còn kiêm Chủ biên tờ báo tiếng Pháp mang tên "Le Trait d'Union" (Cái gạch nối) để tuyên truyền địch vận.

Tháng 9-1949, nhà báo Lý Văn Sáu nhận quyết định của Liên Khu ủy cử làm Phó Giám đốc Đài Phát thanh Tiếng nói Miền Nam (Bí danh Ban Tây Sơn) tại thôn Gò Mít, xã Ân Hảo, huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định. Đài có quân số trên 40 người được tổ chức gọn nhẹ như một đơn vị quân đội, luôn sẵn sàng di chuyển đến địa điểm khác. Thời gian phát sóng của đài ngày 3 buổi, mỗi buổi 30 phút và một buổi đọc chậm. Chương trình phát sóng là các bản tin chiến sự, tin thế giới, truyền đạt các chỉ thị của Chính phủ, câu chuyện hằng ngày… và ngày Chủ nhật có tiết mục văn nghệ “cây nhà lá vườn”. Đặc biệt chuyên mục “Câu chuyện hằng ngày” có phần bình luận để động viên, cổ vũ của độc giả và đôi khi cũng có ý kiến đả kích bôi nhọ của địch. Vì thế, các cán bộ của đài lại sẵn sàng “bút chiến” với địch, điển hình như câu chuyện về em Nguyễn Văn Lợi làm liên lạc cho bộ đội ta tại chiến trường Quảng Nam - Đà Nẵng. Khi phát hiện địch phục kích, em đã nhảy ra đường xe và la lớn “Tây, có Tây” kịp báo cho bộ đội ta rút lui khỏi ruộng mía nơi đoàn đang nấp. Em Lợi hy sinh khi mới 17 tuổi. Đài Tiếng nói Nam Bộ đưa gương sáng của em vào buổi phát thanh sáng thì ngay hôm đó Đài Phát thanh Pháp có bình luận cho rằng Việt Minh vô nhân đạo, xúi giục trẻ em, đưa chúng vào cái chết oan uổng. Ngay buổi phát thanh sau, các cán bộ của đài đã có một bài trả lời nước Pháp cũng từng có những thiếu niên anh hùng hy sinh cho đất nước, chống ngoại xâm và được gọi là “những anh hùng đang ở tuổi mang guốc”. Em Lợi không bị ai xúi giục mà hành động theo mệnh lệnh trái tim yêu nước của mình.

Trong các chương trình phát thanh của đài, các phát thanh viên đều nói trực tiếp trước micro, quan niệm về “ghi âm” hoàn toàn không có hay phải thay nhau xem bóng nắng để định giờ phát sóng. Không có nhạc cắt phải mượn chuông nhà chùa đánh “bong” mỗi khi chuyển tiết mục… Mặc dù kỹ thuật phát thanh thô sơ nhưng Đài Phát thanh Tiếng nói Miền Nam luôn cất cao cánh sóng trong khói lửa chiến tranh, củng cố niềm tin và động viên tinh thần quân dân vào sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Ban Giám đốc Đài Tiếng nói Miền Nam Liên khu V, Bình Định năm 1950 (Nhà báo Lý Văn Sáu, áo trắng)

Ngàn cách nói, một lập trường

Là một cán bộ tuyên truyền, nhà báo sắc sảo lại tinh thông nhiều ngoại ngữ, ông Lý Văn Sáu được tổ chức bố trí sang lĩnh vực ngoại giao với cương vị Phó trưởng đại diện Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam tại Cuba (1960). Trong những năm tháng hoạt động ngoại giao tại Cuba, ông Sáu đã góp phần xây dựng tình cảm hữu nghị, đoàn kết, chung thủy giữa Việt Nam - Cuba. Ông là người trực tiếp chứng kiến câu nói của Lãnh tụ Fidel trong cuộc mít tinh tại Quảng trường Cách mạng Jose Marti ở La Habana ngày 2-1-1966, nhân kỷ niệm ngày Cách mạng Cuba thành công (1-1-1959 - 1-1-1966) và chào mừng Hội nghị Đoàn kết Á-Phi-Mỹ Latin: “Vì Việt Nam, chúng ta sẵn sàng hiến dâng đến cả máu của chính mình”.

Nhà báo Lý Văn Sáu tại Cuba năm 1966

Tại Paris, với vai trò cố vấn, người phát ngôn của Đoàn đại biểu Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam và Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam tại Hội nghị Paris (1968-1973), nhà báo Lý Văn Sáu đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Công tác ở mặt trận cam go, nhiều thử thách này suốt 5 năm, chủ trì gần trăm cuộc họp báo lớn nhỏ,tên Lý Văn Sáu nổi tiếng cả ở trong nước và thế giới bởi những câu trả lời báo chí quốc tế linh hoạt, sắc sảo và kiên định. “Suy nghĩ kỹ thì những người làm công tác phát ngôn báo chí chúng tôi trong chừng ấy năm trời chỉ nói bằng nghìn cách khác nhau, một chân lý, một lập trường không gì thay đổi được, đó là: Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một. Người Việt Nam dầu ở miền Nam hay miền Bắc cũng đều có nghĩa vụ thiêng liêng là phải chung lưng đấu cật chống xâm lược Mỹ và bè lũ tay sai, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước”…

Nhà báo, nhà ngoại giao Lý Văn Sáu (hàng đầu, thứ hai, từ phải sang) tại Paris (Pháp). Ảnh: Getty

Đến báo chí hiện đại

Tháng 5-1977, khi đang đảm nhiệm Phó Giám đốc Đài Truyền hình TP. Hồ Chí Minh, nhà báo Lý Văn Sáu được cử làm Phó Chủ nhiệm Ủy ban Phát thanh - Truyền hình kiêm Tổng Biên tập Đài Truyền hình Trung ương (1977-1980) rồi Tổng Biên tập Đài Tiếng nói Việt Nam (1980-1985) và Phó Tổng Biên tập Thông tấn xã Việt Nam (1987-1991). Truyền hình Việt Nam những năm đầu còn non trẻ, ông đã cùng đồng nghiệp từng bước xây dựng đài phát triển vững mạnh như thành lập Trung tâm nghe nhìn, xây dựng Đài phát sóng Tam Đảo, bước đầu làm truyền hình màu và hỗ trợ xây dựng một số đài địa phương… Với những nhà báo trẻ, ông Sáu thường xuyên gặp gỡ, chia sẻ chân tình những câu chuyện thú vị về nghề báo. Nhà báo Trần Đức Nuôi, nguyên Trưởng Ban Thư ký biên tập Đài Tiếng nói Việt Nam cho biết: “Nhà báo Lý Văn Sáu luôn chia sẻ với người làm báo trẻ, khi làm một bài viết, một mẩu tin, người làm báo phải phát hiện thêm chi tiết mới, cái mới đó dù rất nhỏ nhưng cũng cần phát hiện ra, nếu không sẽ chỉ là người thường. Làm phát thanh truyền hình phải hoạt khẩu, nói chuyện, chia sẻ, trao đổi cần khúc triết và ngắn gọn để người nghe dễ hiểu, dễ nhớ”.

Nhà báo Lý Văn Sáu, nguyên Phó Tổng biên tập TTXVN đón nhận Huân chương Lao động hạng Nhì năm 2008

Vào độ cửu tuần, nhà báo Lý Văn Sáu vẫn đam mê viết báo, biên tập sách đến những phút cuối cùng của cuộc đời. Mỗi bước đường, mỗi giai đoạn trong sự nghiệp của ông đều gắn bó chặt chẽ với sự phát triển của báo chí, với lịch sử nước nhà, làm vẻ vang non sông, tô thắm truyền thống rực rỡ của nền báo chí cách mạng Việt Nam. Nhà báo Lý Văn Sáu là tấm gương sáng cho các thế hệ làm báo hôm nay học tập và noi theo.

Đông Dương