Nhà văn - Đại tá Nguyễn Thị Thu Trang: Với 'Một kiếp lênh đênh'

Tôi biết nhà văn Thu Trang (Đại tá Nguyễn Thu Trang) từ lâu lắm, nhưng không thân thiết. Ngày tôi làm Trưởng ban nữ Hội Nhà văn Việt Nam, mỗi lần đi thực tế Thu Trang đều tham gia. Và tôi ấn tượng với Thu Trang ở sự nhẫn nhịn mỗi khi trong đoàn có người nóng nảy… Bẵng đi một thời gian tôi bước chân sang lĩnh vực bảo vệ quyền tác giả âm nhạc, rồi hội họa tôi gần như biến khỏi giới văn chương và ít dịp gặp lại mọi người, trong đó có Thu Trang. Nhưng cái thiện cảm với Trang thì còn nguyên đó.

Tôi tìm đọc tác phẩm của Trang. Cuốn “Một kiếp lênh đênh” khá nổi tiếng vào quãng thời gian đầu của thập kỷ 1990. Cuốn sách thu hút người đọc đến nỗi, một người cho thuê sách đã bảo với tôi: “thời đó sách in bằng loại giấy kém chất lượng, khó đọc, ấy vậy mà người đăng ký thuê sách rất nhiều, sách truyền tay nhau hết lần này sang lần khác, cuối cùng nó nát tươm, thì may quá, có sách mới tái bản…”. Cuốn ấy tái bản tới 7 lần.

Nhà văn - Đại tá Nguyễn Thu Trang.

“Một kiếp lênh đênh” khắc họa sâu sắc số phận của những con người bị cuốn vào vòng xoáy của xã hội đầy biến động, đặc biệt là phụ nữ trong bối cảnh Sài Gòn trước và sau năm 1975. Nhân vật chính là Liên, sinh ra trong một gia đình nghèo khó. Sau cái chết của người cha và việc mẹ đi bước nữa, cô phải sống cùng người cha dượng độc ác.

Ở tuổi mười bốn, Liên bị cha dượng lạm dụng, buộc cô phải rời bỏ mái ấm và sống lang thang. Từ đó, cô bị cuốn vào thế giới của những vũ trường, trở thành vũ nữ và dần dấn thân vào con đường mại dâm. Liên trải qua nhiều mối quan hệ tình cảm phức tạp, sống trong sự phù hoa giả tạo và những ảo mộng về cuộc sống tiện nghi. Sau năm 1975, cô cố gắng thay đổi cuộc sống nhưng không thoát khỏi quá khứ, cuối cùng bị bắt và cải tạo trong trại giam…

Những trang viết của Thu Trang về người con gái bất hạnh ấy thật xúc động. Ngòi bút dành cho sự xót thương và cảm thông chứ không phải chê trách, viết về những chuyện dục tính nhưng không chú vào những cảnh dục tình bẩn thỉu nhằm “câu” người đọc. Liên là hình ảnh tiêu biểu cho những người phụ nữ bị tổn thương sâu sắc từ gia đình và xã hội. Cô trải qua nhiều biến cố, từ một cô bé ngây thơ trở thành người phụ nữ sống trong tội lỗi và đau khổ. Tuy nhiên, bên trong cô vẫn tồn tại khát khao được yêu thương và sống một cuộc đời bình thường.

Tác phẩm còn phản ánh sinh động những góc khuất của xã hội Sài Gòn trước năm 1975, nơi mà nhiều người, đặc biệt là phụ nữ, bị cuốn vào cuộc sống sa đọa do hoàn cảnh gia đình và xã hội.

Qua câu chuyện của Liên, tác giả phản ánh chân thực một quãng thời gian của đô thị Sài Gòn đồng thời lên án sự bất công trong xã hội, sự lạm dụng của những kẻ đạo đức giả và những cám dỗ của cuộc sống đô thị ấy. Bối cảnh lịch sử và xã hội ấy được tái hiện sinh động, góp phần làm nổi bật số phận của nhân vật. Mỗi trang viết đều bày tỏ lòng cảm thông sâu sắc với những số phận bất hạnh của tác giả.

Sử dụng lối kể chuyện chân thực, giản dị nhưng đầy cảm xúc và bằng cách để nhân vật chính tự thuật, Thu Trang đã tạo ra một tác phẩm rất cuốn hút bởi sự gần gũi và đồng cảm sâu sắc của người đọc. Tác giả khai thác sâu vào nội tâm nhân vật, giúp người đọc cảm nhận được những trăn trở, những đau đớn và cả những ước mơ thầm kín…

Bìa cuốn “Một kiếp lênh đênh” của nhà văn Thu Trang.

“Một kiếp lênh đênh” không chỉ là câu chuyện về cuộc đời của một người phụ nữ mà còn là bản cáo trạng về những bất công và đau khổ mà nhiều người phải chịu đựng trong một xã hội đầy biến động những năm sau chiến tranh của Sài Gòn. Tác phẩm cũng là lời nhắc nhở về sự cần thiết của lòng nhân ái, sự cảm thông và hỗ trợ dành cho những số phận kém may mắn.

*

Thu Trang không chỉ viết văn xuôi mà còn làm thơ. Thơ viết không nhiều, nhưng đọng lại trong người đọc. Như:

ĐI TỪ KHÚC DÂN CA
(Kính tặng Mẹ)

Đi từ khúc dân ca
Trong lời mẹ ru thuở còn thơ bé
“Con cò bay lả bay la…”
Mẹ tảo tần nuôi con khôn lớn.

Cây lúa bẹ ngô mẹ từng chăm bón
Cho con năm tháng đủ đầy
Và khúc dân ca đêm đêm mẹ hát
Như phù sa bồi đắp tuổi thơ con…

Khi đủ lớn khôn xa vòng tay mẹ
Con sống giữa đời “bão táp mưa sa”
Vẫn hiển hiện khúc dân ca mẹ hát
Giữa những vui - buồn - ngày - tháng - đi - qua…

Đắm trong cánh cò mênh mông bát ngát
Con thả hồn về với quê xa
Bởi con biết, suốt đời mẹ chưa nguôi khao khát
Dắt con đi từ những khúc dân ca…

*

Tôi nhớ bài thơ “Đi từ khúc dân ca” bởi câu từ giản dị mà sâu sắc, giàu hình ảnh dân gian (dân ca, con cò, cây lúa, lời ru…) được sử dụng nhẹ nhàng nhưng giàu biểu cảm. Là những lời người con dành kính tặng mẹ, người đã nuôi nấng, yêu thương và truyền cho con hành trang tinh thần quý giá suốt cả đời, những khúc dân ca. Dân ca ở đây không chỉ là âm nhạc, văn hóa mà là hơi thở của tình mẫu tử, là điểm tựa tinh thần trong suốt hành trình sống của con, là sự khởi đầu của nhận thức, của cảm xúc, là nguồn gốc hình thành nhân cách (Bài nằm trong tập thơ “Nỗi nhớ mùa thu”).

*

Sinh năm 1953 tại Hiệp Hòa, Bắc Giang. Thu Trang tốt nghiệp Khoa Văn, Đại học Tổng hợp Hà Nội vào năm 1976 và bắt đầu công tác tại Phòng Văn nghệ - Cục Công tác Chính trị, Bộ Nội vụ (nay là Bộ Công an) từ tháng 9 cùng năm. Từ tháng 10/1981, Trang chuyển sang Nhà xuất bản Công an nhân dân, đảm nhiệm vai trò biên tập viên và sau này là Trưởng ban Biên tập sách Văn nghệ.

Với hơn 20 năm gắn bó trong lĩnh vực biên tập và sáng tác, nhà văn Thu Trang đã cho ra đời nhiều tác phẩm phản ánh chân thực cuộc sống và công việc của lực lượng Công an nhân dân (CAND). Qua tác phẩm người đọc thấy được những khó khăn, hiểm nguy mà lực lượng CAND đang phải đối mặt trên mặt trận đấu tranh phòng, chống tội phạm và tệ nạn xã hội, mang lại cuộc sống bình yên và hạnh phúc cho nhân dân.

Với những chuyến công tác thực tế, hoặc những lần tiếp xúc nhân vật, cùng với khả năng quan sát tinh tế nhà văn đã chứng kiến và ghi nhận sâu sắc những công việc lặng thầm của những người lính trong lực lượng CAND đang hằng ngày, hằng giờ đối diện hiểm nguy, chiến đấu với cái ác, nhưng họ vẫn là những con người nhân ái, luôn có tình cảm thương yêu giữa con người với con người. Có những trận chiến dù biết nhận nhiệm vụ là đối mặt với hiểm nguy, có thể hy sinh tính mạng nhưng người lính vẫn lên đường, vì nhân dân quên mình, vì danh dự của lực lượng...

Những tác phẩm của Thu Trang dù ở thể loại truyện ngắn, tiểu thuyết hay thơ, đều thể hiện cảm xúc chân thật và sâu sắc, khắc họa hình ảnh người chiến sĩ CAND một cách giản dị và gần gũi.

Thu Trang ít hơn tôi 3 tuổi, nên dù chúng tôi bây giờ ở tuổi ngoài 70 vẫn gọi chị em. Trang sống rất tình nghĩa. Không chỉ với tôi mà với tất cả mọi người. Nếu không nói cấp hàm thì không ai nghĩ Trang là một Đại tá. Là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam và đã bắt đầu sáng tác văn học từ năm 1973, tác phẩm đã được những người như nhà văn Ma Văn Kháng, Lê Minh Khuê, Nguyễn Khắc Phục, Phạm Khải, Sương Nguyệt Minh, Nguyễn Thành Phong, Đoàn Thị Lam Luyến… chú ý và viết bài bình luận.

*

Đại tá, nhà văn Thu Trang có một cuộc sống hôn nhân hạnh phúc. Chồng là quân nhân biên phòng cũng đã nghỉ hưu. Họ có 2 người con trai. Đứa đầu tiên, khi Trang đang mang thai, là lúc đi thực tế vào miền Nam và trại giam Long Thành để có tư liệu và gặp gỡ nguyên mẫu của nhân vật. Trang kể rằng, khi tư liệu đủ rồi, cảm xúc tràn đầy, là lúc ngòi bút muốn được chảy tràn lên mặt giấy. Nhưng Trang biết thu xếp một cách khoa học để vừa hoàn thành việc ở cơ quan, việc gia đình và đêm đến mới lặng lẽ, từng dòng, từng dòng thả hồn vào trang giấy. Một tập bản thảo viết tay trên giấy, không phải biên tập nhiều đã hình thành…

Trang bảo: “Em mê văn chương từ thuở thiếu thời… Nhưng đến được với văn chương là cả một quãng thời gian không ngắn ngủi chút nào. Mỗi khi cầm bút và đối mặt với trang giấy em luôn tự nhủ: nghề văn là một nghề cực nhọc không giống sự cực nhọc của một nghề nào khác… Đã “trót” yêu nó rồi thì phải ráng hết mình thôi… Và mỗi khi có được sự thành công nho nhỏ nào đó, thì em coi đó là một sự khích lệ để vươn tới”.

Nguyễn Thu Trang là tác giả của 2 tiểu thuyết: “Một kiếp lênh đênh”; “Dấu tích một thời”, và 2 tập thơ: “Nỗi nhớ mùa thu”, “Biển hát lời yêu”. Đại tá nhưng rất bình dị, sống chan hòa với mọi người.

Trần Thị Trường