Nhà văn Tô Giang: 30 tháng tù, những trang viết đau đớn và giải thưởng văn chương

Chính trong không gian tưởng như tận cùng tuyệt vọng ấy, anh chọn cầm bút, viết ra những trang văn triết lý, lặng như mạch nước ngầm dưới đáy tâm hồn người lầm lỡ.

Nhà văn Tô Giang.

"Nơi trăng không hắt bóng"- cuốn tiểu thuyết vừa nhận giải C cuộc thi viết tiểu thuyết, truyện và ký về đề tài “Vì An ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống” lần thứ V do Bộ Công an và Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức, Tô Giang đã bước ra khỏi định danh “cựu phạm nhân” để trở thành một giọng văn khác biệt. Nhà văn Sương Nguyệt Minh đánh giá tác phẩm của anh là một thế giới không có vùng cấm, nơi số phận người tù hiện lên bằng chiều sâu suy tưởng hơn là tiếng ồn hung bạo. Văn chương ấy nhắc lại một sự thật không dễ nhìn thẳng, có những lầm lỡ cần trừng phạt, nhưng cũng có những linh hồn cần được cứu vớt.

- Ở nhiều nơi, nhà giam là nơi chấm dứt câu chuyện của một con người. Nhưng với anh, đó lại là khởi điểm cho việc viết. Theo anh, khoảnh khắc nào phân tách một kẻ bị kết án với một con người bắt đầu tái sinh?

+ Khoảng đó trong văn học nghệ thuật dạo này thường có thuật ngữ: điểm chạm. Đấy là ranh giới tận cùng của nỗi đau. Tưởng chừng như chết đi còn sướng hơn những khổ đau của mất tự do. Rồi được thức giấc trong một sớm mai nghe tiếng chim hót trong nhà tù. Quan sát thấy như được hồi sinh trong kiếp sống mới đầy ánh sáng. Chúng ta không định danh về nơi chốn. Xã hội định danh nhưng bản thân thực thể ở trong đó cho rằng mình không phải như thế. Việc trải qua lao lý giúp mình trân quý cuộc sống, là cảm hứng sống lại cuộc đời lần thứ hai. Tôi không chối bỏ tội lỗi, mà suy ngẫm về con người mới mà mình hướng đến. Đấy là những thông điệp mà tôi là người trải nghiệm, cũng là người ghi chép.

- Trong nhiều hệ thống pháp luật, có một định đề quan trọng: Con người có quyền tái thiết cuộc đời sau sai lầm. Nhưng thực tế cộng đồng xã hội đôi khi trừng phạt lâu dài hơn cả bản án. Theo anh, đâu là ranh giới mỏng manh giữa bảo vệ cộng đồng và khước từ con người?

+ Tôi thường tự lấy cảm hứng sống cho cuộc đời đã từng đi vào ngõ tối của mình như thế này: Nước Úc được hình thành từ một cuộc di cư những nhà tù lớn của Vương quốc Anh vào thế kỷ thứ 17. Ngày nay đó là vùng đất đáng sống một cách kỳ lạ với sự ngăn nắp và trật tự. Tôi ngạc nhiên bởi sự nhân hậu nơi đây. Nhất là trong những ngày tháng tôi luôn đối mặt với bản án cùng hệ thống công lực và cai ngục nơi đây. Tôi khát khao được hồi sinh cuộc đời, một cuộc đời bình thường nhất. Tuy nhiên, nói cho cùng, ở đâu cũng vẫn còn sự kỳ thị nhất định đối với người đã từng lầm lỡ. Làm sao xóa hoàn toàn định định kiến ấy? Câu trả lời là không thể. Người lầm lỗi chỉ có thể dựa vào thiên lương trong chính mình, để trở lại, tử tế hơn. Nếu cứ mắc kẹt ở quá khứ thì chính mình đã tự khước từ mình đầu tiên rồi. Bước ra sáng thì không còn tối. Bóng tối chỉ mang lại khổ đau thôi. Vì thế mình thoát ra, lựa chọn ánh sáng để sống hạnh phúc hơn. Bước ra đi, dũng cảm, mạnh mẽ nào! Đấy là điều tôi muốn nói, dù ở tác phẩm nào.

- Khi viết trong tù, anh thay đổi điều gì trước: ngôn từ, trật tự đạo đức hay định nghĩa về tự do?

+ Tôi đã tìm thấy tự do khi bắt đầu viết, dù khi ấy là trong nhà giam. Chữ nghĩa là một sự giải thoát. Tôi cho rằng không ai có thể gông cùm ý chí và khát vọng được sống lại cuộc đời một lần nữa.

- Nếu được diễn đạt theo cấu trúc một cuốn tiểu thuyết, chương đau đớn nhất đời anh kết thúc ở đâu, và chương đẹp nhất bắt đầu từ điểm nào?

+ Sau cuộc rượt đuổi kéo dài 5 năm, tôi bị bắt. Đó lúc tôi tra tay vào còng số 8, tiếng máy bộ đàm, âm thanh loạch xoạch của những băng đạn, khẩu súng được khóa nòng lại, lực lượng SQuat tiểu bang Vic - Úc dẫn tôi đi giữa những chiếc xe nháy đèn xanh đỏ, ở phía trên là chiếc trực thăng dọi đèn xuống chói lòa. Tôi đau đớn, tôi vẫn tưởng tượng đến ánh đèn sân khấu nơi tôi đã từng 3 lần liên tiếp từ 2007-2009 đạt giải vàng Liên hoan truyền hình ở Việt Nam. Ở đó tôi hãnh diện nâng cao bằng khen và huy chương. Quay lại thực tại, đôi bàn tay ấy đã bị chiếc còng lạnh ngắt chụp lấy. Nó là một cú đập mạnh về cảm xúc. Vẫn ánh đèn, vẫn đôi tay này mà sao cuộc đời khác biệt. Đó là một chương vừa đau đớn vừa bi tráng cho cuộc đời ưa trải nghiệm và có khi liều lĩnh như tôi.

- Anh viết về người tù nhưng không viết bằng thứ ngôn ngữ chém giết, giang hồ; thay vào đó là im lặng, triết lý và sự suy tư được kìm nén. Có phải anh tin rằng bạo lực thật sự nằm ở nơi không một tiếng súng được bắn ra?

+ Câu hỏi này chắc bạn đã đọc rất sâu vào tiểu thuyết "Nơi trăng không hắt bóng". Nơi đó tôi hy vọng gặp được đồng cảm. Tôi quan niệm rằng, nếu văn học miêu tả bạo lực bằng chém giết, nó quá ư bình thường. Bạo lực không nên là cám dỗ trong văn chương, nó phải là thứ được văn chương giảm trừ. Và đó là sứ mệnh của người viết.

-Theo anh, văn chương có thể cứu một con người khỏi sụp đổ hoàn toàn hay không? Hay nó chỉ là nơi lưu giữ chứng cứ rằng chúng ta đã cố gắng không gục xuống?

+ Tôi đang sống trên cuộc đời văn chương đấy thôi. Tôi chấp nhận khó nhọc và sự chưa thấu hiểu của người đời. Kể cả những người thân thích họ vẫn luôn hồ nghi con đường văn chương, nhất là thời đại hiện nay khi vật chất đang có ảnh hưởng rất lớn. Thế nhưng, bản thân tôi mà phản bội niềm tin ấy của mình thì tôi đã thất bại rồi.

Quay lại câu trả lời: Tôi viết về trải nghiệm về chiêm nghiệm trước hết là để chữa lành những vết thương quá khứ và rải lên đó những câu từ thật đẹp để hình thành văn chương có trách nhiệm với xã hội và con người. Trải qua nhiều cung bậc nay, danh – lợi, với tôi là hư vinh. Tôi chỉ đang đi tìm tôi. Tôi là gã thợ săn, có khả năng sẵn sàng vào một cuộc săn lùng ý tưởng ngay trong tâm trí mình để kết tinh nó trên những trang viết.

- Với những người tin rằng: “Thất bại chỉ là một chương tạm thời”, anh thấy câu đó là hy vọng hay cũng có khi là cái cớ nguy hiểm khiến người ta liều thêm một bước nữa?

+ Tôi không cho rằng thất bại là chương tạm thời mà nó đang còn ở phía trước. Tôi sẵn sàng đối mặt. So với trước đây, thất bại trong số phận của "dân chăn mèo" (cụm từ chỉ những người trồng cần sa bất hợp pháp ở Úc - PV) là họng súng, đô la, gái đẹp, là máu và kể cả mạng sống; thì thất bại trên con đường văn chương là thất bại quá an toàn.

- Nếu một đứa trẻ đang ngấp nghé trước sai lầm, không phải vì họ xấu, mà vì họ chưa đủ sâu sắc để nhận ra hậu quả, anh sẽ nói gì để họ dừng lại mà không cần trải qua địa ngục như anh?

+ Nếu một người trẻ ngấp nghé trước nhiều lựa chọn xin đọc hai cuốn sách của tôi "Dân chăn mèo" và "Nếu không có ngày mai". Tôi nghĩ từng đó đủ họ thấu được về những lầm lỡ của lựa chọn cách sống. Và cách quay lại nếu lỡ bước…

- Sau cùng, theo anh chúng ta hoàn lương vì muốn được xã hội tha thứ, hay vì chúng ta không chịu nổi việc tiếp tục phản bội chính mình?

+ Ánh sáng là thứ khát khao mà những người lỡ chìm sâu trong bóng tối muốn thoát ra. Thông điệp của tôi vẫn là cõi sáng trong phận người. Tôi sẽ tiếp tục đi con đường này!

- Xin cảm ơn anh!

Dương Bình Nguyên (thực hiện)