Nhà văn Trần Thị Trường: Người đàn bà đa đoan và 'lắm chuyện'
Nhà văn Trần Thị Trường đam mê hội họa từ khi còn nhỏ. Thuở trước, cô thiếu nữ Hà thành xinh đẹp đã theo học lớp vẽ của họa sĩ Phạm Viết Song ở 89 phố Nguyễn Thái Học, Hà Nội. Lớp vẽ nhỏ với hơn chục học trò của thầy Song thế vậy mà đã có danh họa Trần Văn Cẩn đến thăm và dạy một số giờ. Những bài giảng của các thầy đã gieo vào lòng cô học trò niềm hứng thú cùng ước vọng.
Đón tôi ở trước cổng làng Phùng Khoang (phường Trung Văn, quận Nam Từ Liêm, Hà Nội) nhà văn Trần Thị Trường thông báo: "Vừa mất điện". Tôi nghĩ thầm "Nắng nóng thế này?". Nhìn vẻ mặt đần thẫn của tôi, chị động viên: "Nhưng không sao".
Câu nói "Nhưng không sao" của nhà văn Trần Thị Trường có cái lý của nó. Sau khi bước qua cánh cổng nhỏ, tôi chợt á á trong cổ. Nhà của chị nằm trong một khuôn viên rộng chừng hai trăm mét vuông lọt giữa những căn nhà cao tầng.
Đáng chú ý là khuôn viên đó được che mát bởi hai cây lộc vừng "cổ thụ". Tán lá xanh rì của cây ngọc lan và cây đại hoa vàng đủ làm dịu đi không khí oi nồng. Chỉ tay vào đôi chiếc ghế gỗ nhỏ đặt lọt thỏm trong "vòng vây" của những chậu hoa, chậu cây cảnh, tôi bảo: "Ngồi đây để đàm đạo văn chương còn thú gì hơn".
Chân dung nhà văn Trần Thị Trường qua nét vẽ của họa sĩ Hải Kiên.
Nhà văn Trần Thị Trường cười: "Trong lúc chờ có điện, mời em vào thăm phòng vẽ của chị". Tôi lại á á trong cổ khi chợt nghĩ, chắc chị cũng như mấy nhà văn nhà thơ khác là sau những giờ phút trăn trở với chữ nghĩa thì lấy vẽ vời thư giãn?
Tôi bị "bé cái nhầm", nhà văn Trần Thị Trường đam mê hội họa từ khi còn nhỏ. Thuở trước, cô thiếu nữ Hà thành xinh đẹp đã theo học lớp vẽ của họa sĩ Phạm Viết Song ở 89 phố Nguyễn Thái Học, Hà Nội. Lớp vẽ nhỏ với hơn chục học trò của thầy Song thế vậy mà đã có danh họa Trần Văn Cẩn đến thăm và dạy một số giờ. Những bài giảng của các thầy đã gieo vào lòng cô học trò niềm hứng thú cùng ước vọng.
Rồi Trần Thị Trường đỗ vào Trường Đại học Mỹ thuật công nghiệp, khóa 1973 - 1978. "Sao lại chọn học Khoa Gốm sứ?". Nhà văn Trần Thị Trường trả lời câu thắc mắc của tôi: "Mình mơ ước vừa là họa sĩ giá vẽ vừa là người làm gốm để…. kiếm tiền".
Đơn giản vậy nhưng thực tình từ nhỏ, cô gái tên Trường đã rất mê gốm. Thời những năm bảy mươi của thế kỷ hai mươi, sản phẩm của làng gốm Bát Tràng nổi tiếng đất Kinh kỳ mới chỉ "hạn hẹp" trong đồ ấm chén da lươn đơn điệu. Chắc cô sinh viên trẻ mơ làm nên những sản phẩm gốm có chất lượng và có tính nghệ thuật cao hơn?
Ước mơ Gốm của Trường lại có "nguyên cớ" từ một thương hiệu gốm trên phố Nguyễn Du rất nổi tiếng, Gốm Chi. Cô từng hàng giờ ngồi ngắm những chiếc bình gốm có kiểu dáng khá độc đáo được làm đơn chiếc cùng nước men cũng vô cùng độc đáo của Gốm Chi.
Hình ảnh đó thực sự gây cảm xúc mạnh, nhưng rồi vào học thì cô sinh viên trẻ mới thấy nản. Làm Gốm với cô quá xa vời, bởi để có được những sản phẩm gốm như cô từng nghĩ lại khó khả thi. Đầu tiên là phải có lò nung gốm, rồi chất liệu men và cuối cùng là kinh tế gia đình nhỏ của cô đang rất khó khăn (Trần Thị Trường lấy chồng sớm).
Giấc mơ thiếu nữ bị khép lại đầy dang dở khi đứa con đầu còn bé nhỏ và quan trọng là "nhà chỉ cần một người làm hội họa là đủ". Chồng của Trần Thị Trường là họa sĩ kiêm điêu khắc gia Nguyễn Hưng Việt. Chị đã nghĩ: "Hai vợ chồng cùng là họa sĩ trong điều kiện đời sống xã hội chỉ dừng ở mức tiêu dùng, không mấy ai có tiền để "mua" nghệ thuật, thì lấy gì để sống".
Thế là Trần Thị Trường "chia tay" hội họa và gốm ngay từ khi chị chưa học xong. Năm 1981, Trần Thị Trường đi xuất khẩu lao động. Dạo những năm tám mươi, nhà nào có người đi xuất khẩu lao động sang Liên Xô và các nước Đông Âu thì coi như nhà đó "đổi đời".
Với vốn tiếng Nga học trong trường phổ thông và mấy năm đại học chỉ vào loại giao tiếp, ấy vậy mà Trần Thị Trường lại "liều" xin làm phiên dịch cho cánh thợ hàn. Lại liều hơn khi chị đâu chỉ làm phiên dịch tiếng Nga mà chị làm phiên dịch tiếng Bulgari kia. Tôi hỏi: "Chị làm thế nào khi ấy?". Nhà văn Trần Thị Trường cười: "Tiếng Bulgari cùng hệ Slavo với tiếng Nga nên "chuyển đổi" cũng không khó là bao".
Làm phiên dịch thấy vẫn chưa "đủ ăn", Trần Thị Trường xoay sang làm thêm nghề may. Những chiếc quần bò nhái hãng Levis Strau với nhãn mác y như thật đã "rầm rộ" rời xưởng để ra chợ. Hàng bán chạy và dĩ nhiên là có tiền, nhưng Trần Thị Trường lại nghĩ (người đàn bà này cầm tinh con hổ có khác nên việc gì cũng chưa bằng lòng chăng?) "Có tiền đủ sống rồi thì tiếp theo sẽ thế nào?". Cô phiên dịch viên kiêm thợ may "quần bò giả hàng hiệu" bèn "xoay" sang viết văn mới "hung hăng" chứ.
Cứ nhìn cuộc sống xung quanh, cứ nhìn những đời sống bên cạnh mà làm tư liệu, Trần Thị Trường hăm hở viết văn như lần đầu được yêu. Và chị về nước cùng những trang viết. Tiểu thuyết đầu tay "Lời cuối cho em" do Nhà xuất bản Thanh niên ấn hành khi vừa ra mắt năm 1990 đã gây xôn xao. "Một cây bút văn xuôi nữ tài năng đã xuất hiện" - Dạo đó đã có người thốt lên như vậy.
Và "cú hích" văn chương thuở ban đầu đã khích lệ Trần Thị Trường viết văn chuyên nghiệp. Chị trở thành phóng viên, đôi khi còn "ngứa nghề hội họa" kiêm luôn chân họa sĩ trình bày cho vài tờ báo. Năm 1994 Trần Thị Trường được kết nạp vào Hội Nhà văn Việt Nam. Cho tới nay, gia tài văn chương của chị là 2 cuốn tiểu thuyết dầy dặn cả về nghĩa đen lẫn nghĩa bóng cùng 4 tập truyện ngắn khá ấn tượng.
"Vậy mà lại thấy chị hình như có dạo nghỉ văn chương để đi làm việc khác?", Tôi thật thà hỏi. Nhà văn Trần Thị Trường thú nhận: "Đúng là mình đa đoan và cũng "lắm chuyện" thật". Trước khi về hưu năm 2005, nhà văn Trần Thị Trường "xoay" sang làm tổ chức biểu diễn (kiểu như bầu sô bây giờ). Những buổi biểu diễn có bàn tay chị "dính" vào cũng thực sự gây tiếng vang trên các sân khấu ca nhạc dạo những năm chín mươi.
Những bức tranh tĩnh vật gốm của nhà văn Trần Thị Trường.
Những thành công của các chương trình ca nhạc như "Biển của một thời" hay "Tiếng hát Ngọc Tân" đã "rủ rê" chị "bén duyên" với giới âm nhạc. Người ta khi thì gặp chị đang cùng nhạc sĩ Trần Tiến hay Nguyễn Cường say sưa trao đổi, khi lại thấy chị cùng nhạc sĩ Phó Đức Phương đang bàn bạc một chuyện gì đó. Lại có bữa thấy ảnh của chị chụp với nhạc sĩ Trịnh Công Sơn nữa.
Tôi đùa "Phụ nữ đẹp thật lợi thế". Nhà văn Trần Thị Trường cười cười tế nhị. Tôi đùa tiếp: "Người ta đồn đại chị có tình yêu tình báo với ông nhạc sĩ này, ca sĩ kia đấy". Nhà văn Trần Thị Trường lại cười, chị nói: "Đàn bà đi với đàn ông rất dễ sinh hiểu lầm, chuyện chả có gì lạ. Nhưng chúng tôi với nhau, ai cũng coi tình bạn còn quý hơn nhiều, tình bạn có thể "phối hợp làm ăn", có thể học hỏi ở nhau nhiều thứ, chứ đâu cứ thế là thế này thế kia mới là… yêu".
Nhưng chuyện chị "gắn bó" với nhạc sĩ Phó Đức Phương thì là có thật. Đó là dạo nhà văn Trần Thị Trường về làm việc tại Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc do nhạc sĩ Phó Đức Phương làm Giám đốc.
Một công việc không chỉ mới mẻ mà cũng rất khó, cần một kiến thức Luật nhưng chị chả "ngán" chuyện khó. Người con gái quê gốc ở làng Thọ An, huyện Hoài Đức, Hà Nội, nơi có con sông Hát Môn thơ mộng và chính ở dòng sông này Hai Bà Trưng đã trẫm mình tuẫn tiết để giữ trọn thanh danh trước trò "đánh trận bẩn" của quân Nam Hán.
Đâu như giặc Nam Hán toàn thua quân của Hai Bà nên tướng giặc là Mã Viện nghĩ ra trò cho lính nam giới tồng ngồng xung trận. Hai Bà Trưng và quân của hai bà đều là nữ nên xấu hổ mà đành lui quân. Chắc khí tiết lẫm liệt của Hai Bà Trưng có phần nào "truyền" cho, nên người đàn bà viết văn này cũng không thấy ngại bất cứ công việc gì?
Rồi chị cũng "kết thúc" công việc đó để "lui" về nhà lo chuyện gia đình. Xưởng may thời trang xuất khẩu đi Pháp, Đức, Nhật và Úc của gia đình chị khá nhiều đơn hàng. Tôi nghĩ "chắc là sự nối tiếp thời may quần bò giả ở Bulgari?".
Giờ lại thấy chị cầm cọ. Nhờ sự khích lệ của họa sĩ Hải Kiên, giảng viên Trường Đại học Sư phạm nghệ thuật Trung ương, nhà văn Trần Thị Trường "vẽ" trở lại. Chị chọn "dòng tranh" tĩnh vật để biểu cảm tư duy và khả năng nghệ thuật hội họa của mình và cũng như một ý thức quay trở về sự đam mê gốm thời nào, các tranh tĩnh vật của chị thấy có nhiều mẫu gốm. Tôi trêu "Vẽ tĩnh vật chắc dễ?". Chị lắc đầu: "Làm sao để cái mình vẽ chinh phục được con mắt tinh tế của người thưởng thức".
Trước khi chia tay tôi hỏi thật lòng: "Thế còn văn chương?". Nhà văn Trần Thị Trường ngưng tay cọ: "Tôi tôn trọng cảm xúc và tư tưởng chứa đựng bên trong tâm hồn mình. Khi nào cảm xúc thôi thúc và đòi hỏi hình thức biểu hiện thì tôi sẽ theo sự mách bảo đó". Rồi chị nói thầm: "Tiểu thuyết thứ ba đang ở nhà in".
