Nhạc sĩ Phạm Tuyên - nhạc sĩ của tuổi thơ

Tổng Giám đốc TTXVN Vũ Việt Trang và Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng giám khảo Trần Đăng Khoa trao giải "Hiệp sĩ Dế Mèn" cho nhạc sĩ Phạm Tuyên. Ảnh: Lê Đông/TTXVN

Nhạc sĩ Phạm Tuyên vừa được trao Giải thưởng Hiệp sĩ Dế Mèn - giải thưởng quan trọng nhất của mùa giải Dế Mèn 2025. Đây là lần đầu tiên giải thưởng Hiệp sĩ Dế Mèn được trao cho một nhạc sĩ.

"Nhánh tươi non hiến cho con trẻ"

Cố nhạc sĩ Thụy Kha từng nói Phạm Tuyên là nhạc sĩ của tuổi thơ. Còn nhà thơ Trần Đăng Khoa khẳng định nhạc sĩ Phạm Tuyên là một đại thụ, trong đó có một nhánh tươi non ông dành hiến dâng cho con trẻ.

Thật đúng với những lời nhận xét đó, trong sự nghiệp sáng tác đồ sộ kéo dài hơn nửa thế kỷ, nhạc sĩ Phạm Tuyên có tới hơn 700 ca khúc, để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống âm nhạc Việt Nam. Trong số đó, có tới hơn 200 ca khúc viết cho thiếu nhi và có nhiều ca khúc đã trở thành những ca khúc thiếu nhi kinh điển của nền âm nhạc nước nhà, sống mãi trong ký ức của biết bao thế hệ thiếu nhi Việt Nam. Đó là những ca khúc: Chiếc đèn ông sao, Cánh én tuổi thơ, Trường cháu là trường mầm non, Cô và mẹ, Chú voi con ở Bản Đôn, Tiến lên đoàn viên, Bà còng đi chợ, Gánh gánh gồng gồng, Bầu và Bí, Con chim chích chòe…

Năm 2013, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã xác lập kỷ lục “Nhạc sĩ sáng tác nhiều ca khúc về thiếu nhi được phổ biến rộng rãi nhất” do Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận.

Không chỉ có số lượng tác phẩm cho thiếu nhi đồ sộ, nhạc sĩ Phạm Tuyên còn là người có công trong việc hình thành và phát triển nền tảng âm nhạc dành cho trẻ em sau năm 1975. Âm nhạc của ông là những bài học đầu tiên cho các em về lòng tử tế, về tình cảm gia đình, tình yêu quê hương đất nước, được gói ghém trong ca từ giản dị, hồn nhiên.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên còn cùng vợ là PGS.TS Nguyễn Ánh Tuyết sưu tầm đồng dao để phổ nhạc, cho thiếu nhi được ngân nga những khúc đồng dao của ông cha mình. Và “kho báu” 41 bài đồng dao cổ được ông phổ nhạc đó đã được giới thiệu qua dự án sách "Khúc đồng dao của bé" mà chính con gái ông - nhà báo Phạm Hồng Tuyến - là người kể chuyện.

Khúc đồng dao của bé là bộ sách gồm 5 tập, trong đó “Về quê - Khúc đồng dao của bé” là tập đầu tiên đã được xuất bản. Trong số 41 bài đồng dao được công bố theo dự án này chỉ có 5 bài: “Rềnh rềnh ràng ràng”, “Bà còng đi chợ”, “Gánh gánh gồng gồng”, “Bầu và Bí”, “Con chim chích chòe” đã từng có bản thu. 36 bài còn lại, trong đó có nhiều khúc đồng dao quen thuộc như “Mau mau tỉnh dậy”, “Thương con ba ba”, “Cái cò đi đón cơn mưa”, “Cái bống”... lần đầu tiên được thu âm.

Các bài đồng dao cổ được ông phổ nhạc, ẩn chứa vẻ đẹp hồn hậu và gần gũi của cảnh sắc thiên nhiên, con người, văn hóa dân gian Việt Nam và được các thế hệ thiếu nhi yêu thích, như: Bà Còng đi chợ, Bầu và Bí, Gánh gánh gồng gồng, Mau mau tỉnh dậy, Nhớ ơn, Con chim chích chòe, Cái cò đi đón cơn mưa, Thương con ba ba...

“Về quê - Khúc đồng dao của bé” - tuyển tập nhạc đa phương tiện của nhạc sỹ Phạm Tuyên - Phạm Hồng Tuyến là một trong 10 đề cử. Ảnh: Ban tổ chức cung cấp

Không dừng lại ở việc “giới thiệu bài hát”, tác phẩm “Về quê - Khúc đồng dao của bé” của Phạm Tuyên - Phạm Hồng Tuyến chọn hình thức sách đa phương tiện, kết hợp giữa kể chuyện, âm nhạc, minh họa và mã QR để nghe nhạc, nghe kể chuyện - tạo thành trải nghiệm liên hoàn cho trẻ nhỏ. Mỗi bài hát đồng dao không chỉ là phần nhạc, là câu chuyện, mà còn là trò chơi, qua đó giúp bài hát trở nên sống động.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên còn có công mang nhiều ca khúc thiếu nhi quốc tế đến Việt Nam qua việc dịch lời Việt rất đẹp cho các ca khúc này. Có thể kể đến hai ca khúc nổi tiếng của Liên Xô (cũ) là: Ở trường cô dạy em thế và Nụ cười. Đặc biệt là bài Nụ cười với những câu hát quen thuộc với nhiều thế hệ: "Tiếng cười vẫn luôn luôn bên ta, tiếng cười sẽ luôn luôn quanh ta, tiếng cười là bạn thân mến yêu của thời niên thiếu ta...". Rồi khi chú mèo máy Doraemon nổi tiếng của Nhật Bản vào Việt Nam, cũng chính nhạc sĩ Phạm Tuyên là người dịch lời Việt các ca khúc vui nhộn về Doraemon và những người bạn, được Nhà xuất bản Kim Đồng thu âm và ấn hành.

"Cây đại thụ"của nền âm nhạc Việt Nam

Nhà báo Phạm Hồng Tuyến, con gái Nhạc sĩ Phạm Tuyên chia sẻ cảm xúc tại chương trình mùa giải Dế Mèn 2025. Ảnh: Lê Đông/TTXVN

Nhạc sĩ Phạm Tuyên sinh ngày 12/1/1930, là con thứ chín của ông Phạm Quỳnh, chủ bút báo Nam Phong ấn hành trước Cách mạng Tháng Tám 1945. Quê quán ở tỉnh Hải Dương nhưng Phạm Tuyên sinh ra và lớn lên ở Hà Nội, sau đó theo gia đình vào Huế, sống bên bờ sông An Cựu từ năm 6 tuổi. Thời tiểu học, nhạc sĩ Phạm Tuyên bắt đầu học nhạc qua các bản cổ nhạc. Lên trung học, học nhạc lý Tây phương rồi học đàn guitar và accordéon.

Năm 12 tuổi, nhạc sĩ Phạm Tuyên sáng tác bài hát đầu tiên mang tên "Sóng sông Hương." Năng khiếu âm nhạc của ông được lộ rõ từ khi ông tham gia bộ đội năm 1949, rồi vào học tại Trường Lục quân Trần Quốc Tuấn, tại đây ông sáng tác bài "Vào lục quân," "Đường về trại"…

Sau khi tốt nghiệp Trường Lục quân Trần Quốc Tuấn, năm 1950, ông được cử làm Đại đội trưởng Đại đội Thiếu sinh quân của Trường Thiếu sinh quân Việt Nam. Trong khoảng thời gian (1951-1958) là cán bộ phụ trách văn-thể-mỹ tại Khu học xá Trung ương, ông sáng tác khá nhiều ca khúc thiếu nhi, như: "Tiến lên đoàn viên," "Chiếc đèn ông sao," "Em vui chơi ngày hôm nay," "Em được nghe chuyện Bác Hồ"… Ông có tuyển tập nhạc "Cánh én tuổi thơ" gồm 200 bài thiếu nhi do Nhà xuất bản Kim Đồng ấn hành năm 2008.

Sáng tác của Phạm Tuyên trong thời kỳ chống Mỹ rất phong phú, đa dạng. Đặc biệt, ông để lại dấu ấn lớn với những ca khúc chính luận về Bác Hồ và Đảng. Trong đó, hai ca khúc "Đảng đã cho ta một mùa Xuân" và "Như có Bác trong ngày đại thắng" rất nổi tiếng.

“Đảng đã cho ta cả một mùa xuân” từng được thính giả Đài Tiếng nói Việt Nam bình chọn là một trong 10 ca khúc viết về Đảng hay nhất. Ca khúc được viết năm 1960 khi Đảng ta tròn 30 tuổi. Bài hát như một lời reo vui của toàn dân tộc khi được sống trong mùa xuân đất nước do Đảng đem lại: “Đảng đã cho ta một mùa xuân đầy ước vọng, một mùa xuân tươi tràn ánh sáng khắp nơi nơi…”. Trong Giải thưởng Nhà nước mà nhạc sĩ Phạm Tuyên được trao tặng năm 2001 cho 5 ca khúc, có bài “Đảng đã cho ta một mùa xuân”.

Còn ca khúc “Như có Bác trong ngày đại thắng” đã vang lên trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam đúng vào ngày 30/4/1975, sau bản tin chiến thắng. Bài hát lúc đó như tiếng reo vui của cả dân tộc vỡ òa trong niềm vui chiến thắng và hạnh phúc giành được độc lập, tự do, Bắc - Nam sum họp. Ngay lập tức, bài hát đã đi vào lòng hàng triệu trái tim người con đất Việt, được hát vang trên khắp mọi miền Tổ quốc. Nửa thế kỷ đã trôi qua, nhạc sĩ Phạm Tuyên có thêm biết báo sáng tác mới, nhưng ca khúc “Như có Bác trong ngày đại thắng” của ông mãi là tiếng reo vui của dân tộc trong ngày đại thắng. “Việt Nam! Hồ Chí Minh!” - câu hát ấy không chỉ là lời ca, mà là trái tim, là máu chảy trong lòng bao thế hệ, là khúc khải hoàn đi cùng năm tháng.

Phương Phương (TTXVN)